Đường đến 'siêu sân bay' Long Thành

Cảng hàng không quốc tế Long Thành, dự án sân bay lớn nhất Việt Nam, đang bước vào giai đoạn quyết định trước khi đưa vào vận hành.

Hôm 15/12, chiếc Boeing 787 Dreamliner của Vietnam Airlines đã hạ cánh an toàn xuống đường băng mới của Long Thành trong chuyến bay kỹ thuật đầu tiên, đánh dấu bước kiểm chứng quan trọng về khả năng phối hợp giữa tổ lái, cơ sở hạ tầng và hệ thống điều hành bay tại cảng hàng không.

Tiếp theo dấu mốc này, ngày 19/12, Long Thành sẽ đón ba chuyến bay của Vietnam Airlines, Vietjet Air và Bamboo Airways cất cánh từ sân bay Nội Bài (Hà Nội), với lịch trình đã được Cục Hàng không Việt Nam và các hãng phối hợp chặt chẽ để chuẩn bị đầy đủ điều kiện khai thác. Sự kiện này được xem như bước chuyển từ thi công sang giai đoạn chuẩn bị vận hành thương mại của sân bay.

Giai đoạn 1 của sân bay Long Thành dự kiến bắt đầu khai thác thương mại vào đầu năm 2026, với công suất thiết kế khoảng 25 triệu hành khách mỗi năm. Cùng với đường băng và nhà ga, mạng lưới giao thông kết nối vùng đang trở thành yếu tố then chốt quyết định khả năng vận hành hiệu quả của “siêu sân bay” này.

Những tuyến đường dẫn đến Long Thành

Ở thời điểm hiện tại, cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây vẫn là trục xương sống, gần như lựa chọn mặc định cho người dân TP.HCM và Đông Nam Bộ khi di chuyển về khu vực sân bay Long Thành. Với chiều dài gần 55 km, cao tốc giúp rút ngắn thời gian di chuyển từ trung tâm TP.HCM đến Long Thành xuống khoảng 40 - 50 phút trong điều kiện giao thông thuận lợi.

Tuy nhiên, thực tế trục đường này đang chịu áp lực vận tải rất lớn. Điểm nghẽn không nằm trên thân cao tốc mà tập trung ở các nút kết nối đầu tuyến, đặc biệt là khu vực An Phú - Mai Chí Thọ (TP Thủ Đức cũ).

Lưu lượng xe tăng nhanh trong khi hạ tầng khu vực này chưa được mở rộng tương xứng khiến tình trạng ùn ứ thường xuyên xảy ra vào giờ cao điểm, cuối tuần và các dịp lễ. Việc phải tổ chức đóng mở lối vào cao tốc để điều tiết giao thông đã trở thành biện pháp quen thuộc, nhưng cũng làm phát sinh ùn tắc lan tỏa sang các tuyến đường lân cận.

Khi cao tốc gặp sự cố hoặc bị hạn chế lưu thông, quốc lộ 51 trở thành trục thay thế. Tuy nhiên, đây lại là tuyến đường vốn đã chịu áp lực lớn từ xe container, xe tải phục vụ cảng biển và khu công nghiệp dọc trục Biên Hòa - Bà Rịa - Vũng Tàu. Việc dòng xe cá nhân dồn thêm vào quốc lộ 51 khiến nguy cơ kẹt xe càng tăng cao, nhất là tại các nút giao đông dân cư.

Một hướng tiếp cận khác từ TP.HCM là phà Cát Lái, kết nối sang huyện Nhơn Trạch (Đồng Nai). Trong bối cảnh cầu Cát Lái chưa được xây dựng, phà vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc chia sẻ lưu lượng cho khu phía Đông TP.HCM. Tuy nhiên, năng lực vận chuyển của phà có hạn, thường xuyên ùn ứ vào giờ cao điểm và khó có thể đáp ứng nhu cầu tăng mạnh khi sân bay Long Thành đi vào khai thác với quy mô lớn.

Ở phạm vi gần sân bay, hai tuyến đường kết nối trực tiếp T1 và T2 đang được triển khai và dần hoàn thiện. Tuyến T1 dài khoảng 4,3 km, kết nối sân bay với quốc lộ 51; tuyến T2 dài khoảng 3,5 km, nối sân bay với cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây. Hai tuyến này được thiết kế nhằm tách dòng xe ra vào sân bay khỏi khu dân cư xung quanh, giảm xung đột giao thông cục bộ.

Tuy nhiên, T1 và T2 chỉ phát huy hiệu quả khi mạng lưới kết nối bên ngoài được hoàn thiện đồng bộ. Nếu các trục cao tốc và đường gom vẫn chưa đáp ứng đủ năng lực, áp lực ùn tắc sẽ tiếp tục dồn về các nút cửa ngõ hiện hữu trước khi được “giải phóng” vào khu vực sân bay.

Bức tranh quy hoạch kết nối vùng quanh Long Thành

Sân bay Long Thành được quy hoạch không chỉ phục vụ Đồng Nai hay TP.HCM, mà là đầu mối hàng không của toàn bộ vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Vì vậy, mạng lưới giao thông kết nối được thiết kế theo tư duy liên vùng, nhiều tầng nấc.

Trong mạng lưới đó, nhóm được đánh giá quan trọng nhất là các tuyến cao tốc và đường vành đai, nơi chịu trách nhiệm tải phần lớn lưu lượng từ TP.HCM đi Long Thành và ngược lại.

Bên cạnh tuyến TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây, dự án mở rộng đoạn từ nút An Phú đến Long Thành đang được nghiên cứu, với quy mô tăng từ 4 làn xe hiện nay lên 8 - 10 làn tùy đoạn. Đây được xem là giải pháp cấp thiết nhằm giảm áp lực cho cửa ngõ phía Đông TP.HCM.

Cao tốc Bến Lức - Long Thành là tuyến chiến lược kết nối khu vực miền Tây với Đồng Nai và sân bay Long Thành, giúp dòng xe không phải đi xuyên qua trung tâm TP.HCM. Khi hoàn thành toàn tuyến, đây sẽ là trục chia sẻ lưu lượng quan trọng cho cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây.

Cùng với đó, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu được kỳ vọng kết nối trực tiếp sân bay Long Thành với hệ thống cảng biển nước sâu Cái Mép - Thị Vải, đồng thời giảm tải cho quốc lộ 51. Tuyến Vành đai 3 TP.HCM, đoạn qua Đồng Nai, cũng đóng vai trò tạo thêm hướng tiếp cận sân bay từ các tỉnh phía Tây và Tây Bắc.

Ở quy mô nhỏ hơn nhưng không kém phần quan trọng là các tuyến đường tỉnh 25B, 25C tại Nhơn Trạch và Long Thành. Đây là những trục gom - tỏa, đưa xe từ khu đô thị, khu công nghiệp, cảng biển ra cao tốc và ngược lại. Việc nâng cấp các tuyến này không chỉ phục vụ sân bay, mà còn mở không gian phát triển đô thị vệ tinh quanh Long Thành, giảm áp lực dân cư và giao thông cho TP.HCM.

Về dài hạn, quy hoạch giao thông quanh Long Thành còn tính đến đường sắt như một phương thức vận tải chủ lực. Tuyến đường sắt nhẹ Thủ Thiêm - Long Thành được định hướng kết nối sân bay với trung tâm tài chính mới của TP.HCM, đồng thời liên thông với mạng metro đô thị.

Theo báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành có chiều dài khoảng 42 km với 20 nhà ga, tổng mức đầu tư khoảng 3,4 tỷ USD, tốc độ thiết kế 120 km/h, dự kiến đưa hành khách từ Thủ Thiêm tới Long Thành chỉ trong khoảng 20 - 25 phút.

Dù chưa thể triển khai trong ngắn hạn, nhưng việc chuẩn bị quỹ đất và cơ chế đầu tư được xem là yếu tố then chốt để tránh phụ thuộc quá mức vào đường bộ.

Nhìn tổng thể, các tuyến kết nối TP.HCM và khu vực Đông Nam Bộ với sân bay Long Thành tạo thành mạng lưới đa tầng đa phương thức, từ cao tốc, vành đai đến đường sắt đô thị và đường sắt cao tốc. Đây là nền tảng để Long Thành không chỉ là sân bay thay thế Tân Sơn Nhất, mà trở thành trung tâm giao thông - logistics tầm khu vực.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất không nằm ở việc thiếu quy hoạch, mà ở khả năng triển khai đồng bộ và đúng tiến độ. Khi sân bay Long Thành đi vào khai thác, áp lực giao thông sẽ không chờ các dự án “đến lượt”, mà đòi hỏi cả hệ thống phải vận hành như một chỉnh thể thống nhất.