Gửi bình luận
Tiêm kích JAS 39 Gripen có thiết kế tối ưu hóa cho hiệu quả chi phí, tính linh hoạt, trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều quốc gia, bao gồm Thái Lan, trong bối cảnh hiện đại hóa không quân.
JAS 39 Gripen do Saab (Thụy Điển) phát triển từ cuối những năm 1980, từng bước trở thành một biểu tượng mạnh mẽ của không quân nhỏ nhưng hiệu quả.
Được thiết kế như một máy bay đa chức năng – không quân, trinh sát, tấn công mặt đất – Gripen vượt trội nhờ sự linh hoạt, chi phí vận hành thấp và dễ cập nhật công nghệ.
Tiêm kích này cũng lần đầu tiên được Không quân Hoàng gia Thái Lan triển khai cùng F-16 trong cuộc tập kích một số mục tiêu quân sự Campuchia, ngày 26/7 vừa qua.
Công nghệ trên tiêm kích JAS 39 Gripen
Gripen có khung cấu trúc nhẹ, sử dụng hỗn hợp vật liệu tiên tiến như hợp kim nhôm-liti, sợi carbon tổng hợp và titan. Tổng trọng lượng rỗng chỉ bằng khoảng 78% F‑16 và chưa bằng một nửa Viggen hay F/A‑18E/F. Điều này giúp giảm đáng kể tiêu thụ nhiên liệu và duy trì tốc độ hành trình cao.
Cánh phụ (Wing canards) phía trước giúp cải thiện khả năng cất cánh/đáp ngắn và duy trì điều khiển ở góc tấn cao. Canard thậm chí có thể xoay xuống như phanh khí động học khi hạ cánh. Gripen có thể hạ cánh ở góc tấn tới 70–80 độ.
Với kích thước nhỏ gọn (chiều dài 14,1m (bản C), 14,9m (bản E), sải cánh 8,4m, trọng lượng cất cánh tối đa 14.000kg (C/D) và 16.500kg (bản nâng cấp E/F) và khả năng cất hạ cánh ngắn, Gripen lý tưởng cho các căn cứ phân tán hoặc đường cao tốc, như được Thái Lan chứng minh trong diễn tập tại Songkhla (tháng 2/2025).
Nhưng hạn chế do không đạt mức độ tàng hình như F-35 hoặc J-20, Gripen dễ bị phát hiện bởi radar hiện đại trong các kịch bản chiến đấu cường độ cao.
Các thành phần như radar, avionics, hệ điều khiển, động cơ RM12 đều thiết kế dễ thay thế, cho phép sửa chữa nhanh và phù hợp với điều kiện chiến trường hay kho hậu cần bị hạn chế.
Với kiến trúc điều khiển bay hiện đại, Gripen áp dụng hệ thống fly‑by‑wire ba kênh có dự phòng cơ học. Bản nâng cấp Gripen E/F trng bị hệ thống điện tử Tactical Information Datalink System (TIDLS) nâng cấp, tích hợp với vệ tinh, AEW&C, và UAV.
Gripen E/F là một trong những tiêm kích đầu tiên được thiết kế với tác chiến mạng lưới trung tâm, cho phép phối hợp hiệu quả với UAV, radar mặt đất, và các máy bay khác.
Radar PS‑05/A (phiên bản Mark3 hoặc Mark4 nâng cấp) hoạt động ở băng X, có khả năng phát hiện mục tiêu ở tầm trên 120km, theo dõi đồng thời nhiều mục tiêu trên không, đất liền và biển, trong mọi điều kiện thời tiết và dẫn đường cho tên lửa không-đối-không. Tuy nhiên, Radar PS-05/A trên Gripen C/D của Thái Lan kém hiện đại hơn so với các radar AESA trên F-35 hoặc Su-35, hạn chế khả năng đối đầu với các mối đe dọa tiên tiến.
Các phiên bản nâng cấp Gripen E/F còn sử dụng radar AESA Raven ES‑05 tiên tiến, cung cấp tầm quét rộng 200km, khả năng chống nhiễu cao, và hỗ trợ IRST thụ động (Infra‑Red Search and Track), nâng cao nhận thức tình huống trong không gian chiến đấu điện tử cao cấp.
Về động cơ, Gripen C/D sử dụng động cơ Volvo RM12 (dựa trên GE F404 của Mỹ), lực đẩy 80 kN (với đốt sau). Tốc độ tối đa Mach 2 (2.470 km/h) và tầm hoạt động 800km.
Trong khi bản E/F sử dụng động cơ GE F414-GE-39E, lực đẩy 98 kN (mạnh hơn 22% so với RM12). Tốc độ tối đa: Mach 2, tầm hoạt động tăng lên gần 1.000km nhờ bình nhiên liệu lớn hơn. Động cơ F414 trên Gripen E/F cung cấp hiệu suất vượt trội, cạnh tranh được với F-16 Block 70/72 và Rafale.
Về trang bị vũ khí, Gripen C/D có tải trọng 5.300 kg, tối đa 8 điểm treo, có thể mang các tên lửa như: IRIS‑T, AIM‑9 Sidewinder (cận chiến), AIM‑120 AMRAAM, Meteor, A‑Darter, Skyflash (BVR), tên lửa diệt hạm RBS‑15, tên lửa hành trình tầm xa KEPD‑350 Taurus, và các bom dẫn đường như Paveway, Spice, GBU‑39, cluster bombs,...
Bên trong có pháo 27mm Mauser BK‑27, hoạt động tự động với radar cắm mục tiêu. Các hệ thống EW tích hợp (electronic warfare suite) có thể hoạt động ngoại tuyến hoặc phá sóng radar đối phương, đồng thời hệ thống cảnh báo tên lửa truyền động hỗ trợ phản ứng nhanh.
Gripen E/F có tải trọng 6.000kg trên 10 giá treo, thêm khả năng mang tên lửa hành trình Storm Shadow/Taurus KEPD 350 và bom dẫn đường chính xác cao như GBU-39 SDB.
Do tải trọng thấp hơn so với Su-30 (8.000kg) hoặc Rafale (9.500kg), Gripen hạn chế trong các chiến dịch yêu cầu mang nhiều vũ khí.
So sánh với các tiêm kích khác
Trong xung đột với Campuchia, Gripen C/D được sử dụng để tấn công các vị trí pháo binh và MLRS bằng bom GBU-12, phối hợp với F-16 và UAV FPV. Các cuộc không kích được quân đội Thái Lan đánh giá là thành công trong việc vô hiệu hóa mục tiêu, với tất cả máy bay trở về an toàn.
Nhưng khi so sánh với các tiêm kích cùng tầm, Gripen cũng có những ưu, nhược điểm nhất định.
So với F-16 Block 70/72, Gripen có chi phí vận hành thấp hơn (khoảng 4.600 USD so với 7.000 USD/giờ bay), khả năng STOL tốt hơn, và tích hợp dễ dàng với các hệ thống không phải của Mỹ (như Link-T). Đặc biệt, Gripen E/F có radar AESA (Raven ES-05) cạnh tranh với AN/APG-83 của F-16.
Nhưng F-16 có tải trọng lớn hơn (7.700 kg) nên mang được nhiều vũ khí hơn và đã được kiểm chứng trong nhiều cuộc xung đột (Iraq, Syria), trong khi Gripen chỉ mới tham chiến lần đầu tại Thái Lan.
Nếu so với tiêm kích Rafale, Gripen có chi phí mua và vận hành thấp hơn (một chiếc Gripen E khoảng 80 triệu USD so với Rafale khoảng 120 triệu USD). Gripen E/F cũng nhẹ hơn, phù hợp với các chiến dịch phân tán. Nhưng Rafale có tải trọng lớn hơn (9.500kg), radar RBE2 AESA tiên tiến hơn, và tích hợp hệ thống SPECTRA (EW) mạnh mẽ, phù hợp với các kịch bản chiến đấu phức tạp hơn.
Với Su-30MK2, Gripen E/F (bản nâng cấp) có radar AESA và khả năng tác chiến mạng lưới vượt trội so với radar Bars của Su-30MK2, đồng thời chi phí vận hành của Gripen thấp hơn đáng kể. Nhưng Su-30MK2 có tầm hoạt động xa hơn (3.000 km) và tải trọng lớn hơn (8.000 kg), phù hợp với các nhiệm vụ tầm xa.
Khi so với F-35, Gripen có giá thấp hơn (80 triệu USD so với 110 triệu USD của F-35A) và vận hành thấp hơn nhiều, dễ bảo trì hơn, và không yêu cầu cơ sở hạ tầng phức tạp. Nhưng F-35 có công nghệ tàng hình vượt trội, radar AN/APG-81, và hệ thống cảm biến tích hợp (DAS, EOTS), khiến Gripen kém hơn trong các kịch bản chiến đấu cường độ cao.
Tác động và triển vọng
Việc triển khai Gripen C/D thành công trong xung đột với Campuchia khẳng định giá trị của khoản đầu tư 34 tỷ baht (2008-2013) vào 12 chiếc Gripen và hệ thống hỗ trợ (GlobalEye, Link-T). Kế hoạch mua thêm 12 chiếc Gripen E/F (60 tỷ baht, giao từ 2029) sẽ giúp Thái Lan thay thế F-16A/B lỗi thời, duy trì lợi thế không quân trong khu vực.
Với Saab, lần đầu tiên tham chiến thành công nâng cao uy tín của Gripen, giúp Saab cạnh tranh tốt hơn trong các hợp đồng xuất khẩu với Philippines (đang cân nhắc Gripen), Colombia, và Ukraine. Gói chuyển giao công nghệ với Thái Lan là mô hình mẫu cho các hợp đồng tương lai, nhấn mạnh khả năng hợp tác công nghiệp quốc phòng.
JAS 39 Gripen là một tiêm kích đa nhiệm thế hệ 4,5 với thiết kế tối ưu hóa cho hiệu quả chi phí, tính linh hoạt, và tác chiến mạng lưới trung tâm.
Mặc dù có hạn chế về tầm hoạt động, tải trọng, và mức độ tàng hình, Gripen vẫn là lựa chọn lý tưởng cho các quốc gia như Thái Lan, nhờ chi phí thấp, khả năng STOL, và gói chuyển giao công nghệ hấp dẫn.
Tuy nhiên, việc triển khai Gripen trong xung đột với Campuchia đã làm gia tăng căng thẳng ngoại giao, với Campuchia cáo buộc Thái Lan vi phạm luật quốc tế, có thể ảnh hưởng đến sự ổn định của ASEAN.
