Hàng không Trung Quốc tăng tốc trước sức ép tàu cao tốc

Một buổi sáng cao điểm tại sân bay Hồng Kiều (Thượng Hải), hành khách bất ngờ khi bước qua cửa nhà ga mà không còn cảnh xếp hàng dài chờ soi chiếu an ninh. Những cổng từ và máy quét X-quang thường thấy đã biến mất, chỉ còn nhân viên cùng chó nghiệp vụ kiểm tra chất nổ nhanh gọn.

Từ ngày 12/8, cả hai sân bay Hồng Kiều và Phố Đông chính thức bỏ kiểm tra an ninh tại cửa vào, chỉ giữ bước kiểm tra chất nổ nhằm đơn giản hóa quy trình và nâng cao hiệu suất. Trước đây, hành khách phải qua “an ninh hai lần” ở cửa vào và trước khi lên máy bay, gây ùn tắc giờ cao điểm.

Những thay đổi này, dù chỉ vài phút, là kết quả của cải tiến quy trình phục vụ, nhằm tăng sức cạnh tranh của hàng không trước áp lực từ đường sắt cao tốc.

Bài toán thời gian

Đường sắt cao tốc đang tạo áp lực mạnh mẽ, buộc hàng không Trung Quốc đẩy nhanh cải tiến dịch vụ. Thời gian chờ đợi lâu tại sân bay, đặc biệt ở khâu quá cảnh và kiểm tra an ninh, từ lâu đã là điểm yếu cố hữu so với tàu cao tốc.

Khảo sát hơn 2.000 hành khách do tạp chí Quản lý Hàng không Dân dụng thực hiện cho thấy hơn 51% phàn nàn về tình trạng này. Nhiều người thừa nhận sự phiền toái tại sân bay đã ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định chọn phương tiện.

Song song với đó, mạng lưới đường sắt cao tốc phủ khắp gần như toàn bộ các thành phố lớn, biến nhiều tuyến nội địa thành “đấu trường” giành khách quyết liệt. Ngày càng nhiều hành khách so sánh tổng thời gian di chuyển và nghiêng về tàu cao tốc hơn.

Chẳng hạn, trên trục Bắc Kinh - Thượng Hải, thời gian bay chỉ khoảng 2 giờ, nhưng cộng thêm hơn 3 giờ làm thủ tục và di chuyển ra/vào sân bay thì gần tương đương tổng thời gian tàu cao tốc (khoảng 4,5 giờ) cộng 1 giờ chuẩn bị.

Năm 2024, tàu cao tốc tuyến này chở 52 triệu lượt khách, gấp sáu lần con số 8,6 triệu của hàng không, dù hàng không tăng trưởng 24,8% so với năm trước.

Trên phạm vi toàn quốc, đường sắt cao tốc vượt hàng không về tốc độ tăng trưởng. Trong các kỳ nghỉ lễ năm 2024, lượng khách đi tàu tăng nhanh hơn so với hàng không nếu so với trước dịch.

Cả năm 2024, hàng không nội địa đạt khoảng 665 triệu lượt khách, tăng 13,5% so với 2019, trong khi đường sắt đạt 4,3 tỷ lượt, tăng 17,8%. Khoảng cách này cho thấy xu hướng rõ rệt: nếu có lựa chọn, hành khách Trung Quốc ưu tiên tàu cao tốc nhờ nhanh, đúng giờ và thuận tiện, trừ khi hàng không tạo ra cải tiến đủ mạnh để giành lại lợi thế.

Cải cách từ sân bay

Để giành lại lợi thế thời gian, các sân bay và hãng bay Trung Quốc đang chủ động “cắt gọt” quy trình phục vụ. Thượng Hải là ví dụ tiêu biểu khi bỏ bước kiểm tra an ninh lặp lại ở cửa vào nhà ga, chỉ giữ kiểm tra chất nổ.

Giải pháp này được hỗ trợ bởi công nghệ giám sát thông minh, thiết bị dò hiện đại và lực lượng tuần tra lưu động.

Ông Giang Xuân Thủy, Bí thư Cục Quản lý hàng không khu vực Hoa Đông, từng kiến nghị xóa bỏ kiểm tra an ninh thường trực ở cửa vào, thay bằng biện pháp công nghệ để vừa an toàn vừa thuận tiện. Thực tế, “nút thắt” tại cửa vào Hồng Kiều đã được giải tỏa, hành khách qua nhanh hơn, không còn cảnh vác hành lý lên băng chuyền kiểm tra.

Song song, thời gian đóng quầy làm thủ tục cũng được rút ngắn. Trong khoảng từ khi ngừng nhận khách đến lúc cất cánh, tổ bay và mặt đất phải hoàn thành nhiều khâu như tính tải trọng, xếp hành lý, nạp suất ăn… Việc áp dụng công nghệ thông tin và tinh giản quy trình giúp các khâu này nhanh hơn, tạo điều kiện rút thời gian cắt tải.

Hiện nhiều sân bay lớn đã đóng quầy muộn hơn: Thâm Quyến từ 40 xuống 38 phút, Thành Đô và Vũ Hán còn 35 phút. Các sân bay nhỏ giảm khoảng 5 phút. China Southern Airlines thậm chí cho phép hành khách trên chặng Quảng Châu - Bắc Kinh Đại Hưng chỉ cần đến cổng 15 phút trước giờ bay, một phép thử táo bạo tiệm cận sự thuận tiện của tàu cao tốc.

Bắc Kinh – Thượng Hải: Cạnh tranh và hợp tác

Tuyến bay Bắc Kinh - Thượng Hải từ lâu là “đấu trường” khốc liệt giữa hàng không và đường sắt cao tốc. Khoảng cách hơn 1.200 km đủ để tàu cao tốc phát huy lợi thế về tốc độ tổng thể, nhưng cũng đủ gần để máy bay khó tạo khác biệt đáng kể về thời gian door-to-door.

Sự cạnh tranh này đang làm thay đổi cơ cấu khách. Khi giá vé máy bay và tàu cao tốc dần tương đương, nhiều khách cao cấp của hàng không như doanh nhân, công vụ chuyển sang tàu vì đúng giờ, tiện lợi. Ngược lại, một lượng khách phổ thông từ tàu lại chọn máy bay nhờ giá vé giảm mạnh.

Tàu cao tốc giữ lợi thế ở các tuyến 500-1500 km nhờ ga trung tâm, thủ tục tối giản, không giới hạn hành lý và độ đúng giờ gần như tuyệt đối. Hàng không bất lợi hơn về quy trình và rủi ro trễ chuyến, nhưng vẫn thu hút khách nhạy cảm về giá, phủ tới các điểm chưa có đường sắt cao tốc và mang lại trải nghiệm riêng tư hơn trên chặng dài.

Trước áp lực này, ngành hàng không Trung Quốc đã tung ra các giải pháp mới, nổi bật là mô hình “đường bay nhanh Bắc Kinh - Thượng Hải” và “dự án liên kết hàng không - đường sắt”.

Từ tháng 5/2025, sân bay Hồng Kiều Thượng Hải và sân bay Thủ đô Bắc Kinh phối hợp cùng China Eastern và Air China cho phép hành khách linh hoạt đổi chuyến giữa hai hãng nếu gặp trục trặc, miễn là vẫn di chuyển trong ngày.

Bên cạnh đó, “Dự án liên kết” cho phép làm thủ tục bay, ký gửi hành lý ngay tại ga tàu cao tốc Bắc Kinh Nam, sau đó lên tàu và nối chuyến máy bay mà không cần lặp lại kiểm tra. Dữ liệu được đồng bộ qua mã vạch và QR, tạo hành trình liền mạch, tiết kiệm đáng kể thời gian.

Trung bình 240.000 lượt khách mỗi tháng đã sử dụng dịch vụ này, giúp mô hình lọt Top 10 sáng kiến đổi mới du lịch Trung Quốc 2025. Đây được xem là bước đi chiến lược để nâng trải nghiệm và củng cố sức cạnh tranh của hàng không trên tuyến “kim tuyến” Bắc Kinh - Thượng Hải.

Cuộc cạnh tranh giữa máy bay và tàu cao tốc ở Trung Quốc không chỉ là câu chuyện giành thị phần, mà còn là phép thử sức bền cải tiến. Hàng không, nếu muốn tồn tại, phải bước ra khỏi vùng an toàn, dám thay đổi những quy trình vốn được coi là “bất biến”.

Những quyết định táo bạo từ bỏ soi chiếu lặp, rút ngắn thời gian boarding đến kết hợp liên thông với đường sắt đang mở ra một hình ảnh hàng không nhanh hơn, gọn hơn và gần hơn với nhu cầu thực tế.

Như lời Chủ tịch China Eastern Vương Chí Thanh: “Đã đến lúc hàng không học hỏi đường sắt cao tốc.” Khi hai phương thức vận tải buộc nhau phải nâng chuẩn dịch vụ, người hưởng lợi cuối cùng chính là hành khách, những người có thêm lựa chọn, thêm sự thuận tiện và thêm lý do để mong chờ mỗi chuyến đi, đồng thời giúp hàng không tái định vị vai trò của mình trong bức tranh giao thông hiện đại.