F-35 gặp khó vì Trung Quốc độc quyền đất hiếm

Hơn 1.100 chiếc tiêm kích tàng hình Lockheed Martin F-35 Lightning II đã được bàn giao trên toàn cầu, trong đó Mỹ vận hành hơn 600 chiếc.

Theo Văn phòng Kiểm toán Chính phủ Mỹ (GAO), thiết kế tàng hình tiên tiến cùng khả năng hợp nhất cảm biến khiến F-35 trở thành vũ khí không thể thiếu với Bộ Quốc phòng nước này và các quốc gia đối tác.

Tuy nhiên, "Block 4", chương trình nâng cấp tham vọng nhất của F-35, đang đối mặt với nguy cơ trì hoãn và chi phí leo thang, phần lớn do phụ thuộc vào chuỗi cung ứng gắn chặt với Trung Quốc.

Thách thức trong nâng cấp tiêm kích F-35

Kể từ khi biên chế Không quân Mỹ (USAF) năm 2015, F-35 liên tục được cải tiến qua các gói nâng cấp gọi là "block".

Nâng cấp Block 4, khởi động năm 2019, nhằm mở rộng tầm radar, tăng cường khả năng không chiến và nâng cao hiệu quả tấn công chính xác. Gói nâng cấp cũng tích hợp các loại tên lửa đối không tiên tiến và hệ thống radar thế hệ mới.

Ban đầu, toàn bộ 66 tính năng của Block 4 được kỳ vọng hoàn tất vào năm 2026. Nhưng hạn chót đã nhiều lần được kéo dài, trước tiên đến năm 2029 và nay ít nhất là 2031.

GAO cảnh báo ngay cả đến lúc đó, Lockheed Martin có thể chỉ cung cấp được một phần tính năng như đã cam kết. Chi phí cũng đã tăng thêm hơn 6 tỷ USD so với dự toán ban đầu.

Một yếu tố chính gây ra sự chậm trễ là Technology Refresh 3 (TR-3), gói nâng cấp phần cứng và phần mềm trị giá 1,9 tỷ USD. Không có TR-3, Block 4 không thể hoàn thiện và hoạt động. Năm 2023, việc bàn giao F-35 trung bình chậm 61 ngày, nhưng đến 2024, độ trễ kéo dài tới 238 ngày.

Trung Quốc nắm chuỗi cung ứng

Thách thức lớn nhất hiện nay là sự thống trị của Trung Quốc đối với đất hiếm và chất bán dẫn gốc gallium. Những vật liệu này rất cần thiết cho radar tiên tiến, lớp phủ tàng hình và nam châm hiệu suất cao trong F-35.

Một nâng cấp trọng yếu, radar AN/APG-85, phụ thuộc vào công nghệ gallium nitride (GaN). GaN mang lại mật độ công suất cao hơn và hiệu suất tốt hơn so với gallium arsenide, giúp radar có tầm phát hiện xa hơn và khả năng chống gây nhiễu mạnh hơn.

Tuy nhiên, theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, Trung Quốc kiểm soát hơn 90% sản lượng gallium tinh chế toàn cầu và 68% trữ lượng đã được kiểm chứng.

Bắc Kinh đã áp đặt hạn chế xuất khẩu gallium và germanium từ năm 2023, siết chặt hơn vào cuối 2024. Động thái siết chặt nguồn nguyên liệu này trực tiếp đe dọa tiến độ hiện đại hóa Block 4 của F-35.

Đất hiếm trong mỗi chiếc F-35

Mỗi chiếc F-35 chứa hơn 900 pound (khoảng 408,2 kg) đất hiếm, là một trong những máy bay ngốn tài nguyên nhất từng được chế tạo. Các nguyên tố trong đó bao gồm:

Nam châm samarium-cobalt: Khoảng 50 pound (22,68 kg) được dùng trong mỗi chiếc để chịu nhiệt cao, như ở đầu dò tên lửa. Trung Quốc sản xuất toàn bộ nguồn cung samarium toàn cầu.

Yttrium, dysprosium và terbium: Cần thiết cho hệ thống điện tử hàng không lõi và lớp phủ tàng hình.

Gallium và germanium: Tối quan trọng cho radar và hệ thống tác chiến điện tử.

Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) lưu ý rằng đất hiếm cũng cần thiết cho tàu ngầm, tàu khu trục và vũ khí thông minh của Mỹ, biến sự phụ thuộc vào Trung Quốc thành một vấn đề an ninh quốc gia rộng lớn hơn.

Bất lợi chiến lược

Các hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc không chỉ gây trì hoãn mà còn mang lại lợi thế chiến lược cho Bắc Kinh. Bằng việc kiểm soát tốc độ tiếp cận đất hiếm và vật liệu bán dẫn tiên tiến, Trung Quốc gián tiếp tác động đến khả năng sẵn sàng quốc phòng của Mỹ.

Các nhà phân tích cho rằng điều này đã khiến Mỹ tụt lại một thế hệ trong phát triển radar tiên tiến và hệ thống tác chiến điện tử so với Trung Quốc. Năm 2023, Trung Quốc chiếm 99% công suất chế biến đất hiếm nặng toàn cầu.

Chiến lược của Mỹ trong việc hiện đại hóa phi đội F-35 tại NATO và các nước đối tác phụ thuộc lớn vào các gói nâng cấp trên, nên mọi sự chậm trễ đều trở thành thách thức chung.

Nếu Block 4 không được bàn giao kịp thời, các đồng minh có thể phải triển khai những chiếc tiêm kích tụt hậu về khả năng phát hiện radar, khả năng chống tác chiến điện tử và độ chính xác tấn công.