Đồng minh Mỹ 'dọa' hủy hàng loạt hợp đồng F-35

Chương trình tiêm kích tàng hình F-35 Lightning II, biểu tượng của sức mạnh công nghiệp quốc phòng Mỹ đang bị cuốn vào cơn bão chính trị khi một loạt đồng minh thân cận của Washington phát tín hiệu xem xét lại các hợp đồng trị giá hàng chục tỷ USD.

Theo giới phân tích, chiến lược “gây áp lực” của Tổng thống Donald Trump đối với đồng minh từ áp thuế thương mại tới thúc ép tăng chi tiêu quốc phòng NATO đang tạo ra phản ứng ngược, buộc những quốc gia vốn phụ thuộc vào ô an ninh của Mỹ phải đánh giá lại cái giá phải trả cho mối quan hệ này.

Tác động dây chuyền

Trong vòng chỉ hai tuần gần đây, ba nền kinh tế lớn là Tây Ban Nha, Thụy Sĩ và Ấn Độ đều đưa ra những động thái cảnh báo. Tây Ban Nha tạm gác kế hoạch mua F-35 để chuyển hướng sang các dự án do châu Âu tự phát triển như Eurofighter Typhoon và FCAS, sau khi phản đối yêu cầu tăng chi tiêu quốc phòng NATO lên 5% GDP.

Thụy Sĩ nơi thương vụ 36 chiếc F-35 từng chỉ “thoát hiểm” với tỷ lệ ủng hộ 50,1% trong cuộc trưng cầu dân ý đang đối mặt sức ép chính trị ngày càng lớn sau khi Washington áp mức thuế quan lên tới 39% đối với hàng xuất khẩu của nước này.

Ấn Độ khách hàng chiến lược của Mỹ tại châu Á cũng được cho là đã đóng băng các thương vụ mua xe chiến đấu Stryker và tên lửa chống tăng Javelin, do không hài lòng trước việc Washington tăng mạnh thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Ấn Độ.

“

Tất cả những nước này đều cảm thấy Mỹ đang khiến họ bị tổn thương. Và phản ứng tự vệ rất có thể là cắt giảm hoặc trì hoãn các thương vụ F-35.

Ông Jim Townsend - Cựu quan chức Lầu Năm Góc

F-35 thành công nghiệp phụ thuộc?

Trái với nhiều dự án quốc phòng thuần tuý “nội địa hóa”, F-35 là một mô hình hợp tác sản xuất xuyên quốc gia, với hơn 100 nhà thầu phụ tại 10 quốc gia đồng minh.

“

Các hợp đồng mua sắm nước ngoài giúp Mỹ chia sẻ chi phí R&D và sản xuất, qua đó hạ giá thành mỗi chiếc tiêm kích F-35 xuống còn 80–100 triệu USD. Nếu đồng minh rút lui, chi phí sẽ tăng vọt đẩy cả chương trình vào vòng xoáy nguy hiểm.

Điều đặc biệt khiến chương trình dễ bị “tổn thương chính trị” là F-35 không chỉ là khí tài tác chiến, mà còn là công cụ gắn kết chiến lược giữa Mỹ và đồng minh.

Khi các nước châu Âu ưu tiên các dự án như Eurofighter hay FCAS, Washington có nguy cơ bị gạt dần khỏi chuỗi cung ứng quốc phòng thế hệ mới của khu vực.

Tại Đức và Tây Ban Nha, các dự án như FCAS không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật, mà còn là biểu tượng của “chủ quyền chiến lược”.

Giới hoạch định chính sách châu Âu đang tận dụng các căng thẳng thương mại với Washington để tăng tốc xây dựng chuỗi cung ứng độc lập, giảm phụ thuộc vào Mỹ trong bối cảnh cuộc cạnh tranh siêu cường Mỹ – Trung ngày càng phức tạp.

Tuy vậy, các chuyên gia cũng cảnh báo rằng EU vẫn còn cách khá xa mục tiêu tự chủ hoàn toàn.

“

Châu Âu không thể ngay lập tức thay thế toàn bộ công nghệ và thiết kế của Mỹ. Vì thế, quá trình tự chủ sẽ mang tính dần dần nhưng chính lộ trình ấy lại khiến các thương vụ F-35 trở nên bấp bênh hơn bao giờ hết

Giáo sư Mauro Gilli - Viện Kỹ thuật Liên bang Thụy Sĩ

Việc các đồng minh châu Âu như Tây Ban Nha và Thụy Sĩ do dự với F-35 không chỉ là phản ứng với thuế quan và áp lực chi tiêu quốc phòng từ Tổng thống Trump, mà còn cho thấy sự dịch chuyển chiến lược sâu sắc hơn giữa hai mô hình phát triển không quân.

Đó là “liên minh dưới ô Mỹ” với chiến đấu cơ thế hệ 5 F-35 và “tự chủ quốc phòng châu Âu” với Eurofighter Typhoon và đặc biệt là chương trình máy bay thế hệ 6 FCAS.

F-35 có ưu thế vượt trội về tàng hình, cảm biến và tác chiến mạng-centric, tuy nhiên lại khiến nhiều nước e ngại “mất độc lập chiến lược” vì phải phụ thuộc Mỹ trong toàn bộ vòng đời vận hành và cập nhật phần mềm.

Eurofighter Typhoon, dù chỉ là máy bay thế hệ 4++ sắp bước vào cuối vòng đời, vẫn được coi là “cầu nối” giúp châu Âu duy trì chuỗi cung ứng bản địa trước khi chuyển sang FCAS, dự án trị giá hơn 100 tỷ euro do Pháp, Đức và Tây Ban Nha dẫn dắt, dự kiến đưa vào trang bị sau 2040.

Hiện các nước châu Âu đang đứng trước bài toán hoặc chấp nhận F-35 như giải pháp hiện tại nhưng phải “gắn chặt” với Washington thêm 30–40 năm nữa, hoặc kiên nhẫn đầu tư vào FCAS để có năng lực tự chủ, dù phải đánh đổi bằng rủi ro tài chính khổng lồ và khoảng trống năng lực trong giai đoạn chuyển tiếp.

Tỷ phú Elon Musk chỉ trích F-35 là... lỗi thời

Không chỉ chịu áp lực từ bên ngoài, chương trình F-35 còn đối mặt “kẻ thách thức” từ ngay trong nước Mỹ. Tỷ phú công nghệ Elon Musk đã liên tục công khai chỉ trích rằng việc tiếp tục sản xuất tiêm kích có người lái như F-35 là “kém hiệu quả, lạc hậu”, đồng thời kêu gọi chuyển sang máy bay chiến đấu không người lái tự hành.

Những tuyên bố của Musk, dù gây tranh cãi, cũng phản ánh cuộc tranh luận ngày càng gay gắt trong giới quân sự Mỹ về chi phí – hiệu quả của F-35.

Ông Mauro Gilli lưu ý rằng F-35 không bị đội chi phí vì yếu tố “có người lái”, mà vì hệ thống điện tử và cảm biến quá phức tạp – trong khi nếu chuyển sang UAV chiến đấu tiên tiến, chi phí phần mềm và AI còn có thể cao hơn nữa.

Nhà Trắng hiện tuyên bố áp thuế và ép chi tiêu quốc phòng là cách “buộc đồng minh phải chia sẻ gánh nặng an ninh với Mỹ”. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng nếu các nước quay lưng với F-35, thứ được coi là “mỏ vàng xuất khẩu” của ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ thì chính sách bảo hộ thương mại có thể phản tác dụng.

Việc này làm suy giảm ảnh hưởng toàn cầu của Washington đúng vào thời điểm địa chính trị thế giới đang phân cực nhanh.

“F-35 đã trở thành biểu tượng quốc tế về sức mạnh công nghệ Mỹ. Nhưng cũng chính vì vậy, nó dễ trở thành mục tiêu phản đối mỗi khi đồng minh muốn gửi đi một thông điệp chính trị”, ông Aboulafia nhấn mạnh. “Nếu một quốc gia lớn hủy đơn đặt hàng, hiệu ứng domino sẽ rất khó kiểm soát”.

Cho tới nay, chưa quốc gia nào chính thức hủy đơn, nhưng các tín hiệu cảnh báo ngày càng rõ ràng rằng chương trình F-35 đã bị kéo vào tâm bão tranh chấp chính trị và kinh tế toàn cầu. Trong khi ông Trump coi các hợp đồng này là minh chứng cho sức mạnh kinh tế, các đồng minh lại xem chúng như đòn bẩy phản ứng trước một nước Mỹ “khó đoán và áp đặt”.

Nếu các xu thế tự chủ quốc phòng ở châu Âu, bảo hộ thương mại và chuyển dịch công nghệ tiếp tục tăng, F-35 – chương trình vũ khí tốn kém nhất trong lịch sử nước Mỹ – nhiều khả năng sẽ trở thành “nạn nhân bất đắc dĩ” của chính những chính sách được thiết kế để củng cố vị thế toàn cầu của Washington.