Gửi bình luận
Số lượng các vụ hành khách gây rối trên máy bay đã tăng nhiều lần trong thập kỷ gần nhất.
Tần suất và mức độ nghiêm trọng gia tăng của các vụ hành khách gây rối hoặc có hành vi phá hoại trên máy bay đang là mối quan ngại của các hãng bay cũng như chính phủ toàn cầu.
Những hành vi này bao gồm hành vi bạo lực đối với tổ bay và hành khách khác, quấy rối, lăng mạ, hút thuốc không đúng nơi quy định, không tuân thủ hướng dẫn về an toàn và sức khỏe cộng đồng, cùng nhiều hình thức gây rối khác.
Dù chỉ xuất phát từ thiểu số hành khách, các hành vi này gây ra hậu quả nghiêm trọng về an toàn, an ninh và tài chính đối với các hãng hàng không.
Tỉ lệ hành khách gây rối ngày càng gia tăng
Theo số liệu mới nhất của Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), tỉ lệ các vụ hành khách gây rối đã tăng đều trong những năm qua. Dựa trên 53.538 báo cáo sự cố từ hơn 60 hãng hàng không trên toàn thế giới, năm 2024 ghi nhận trung bình 1 sự cố trên mỗi 395 chuyến bay so với 1/405 vào năm 2023 và 1/1.434 vào 2016.
Hành vi gây rối phổ biến nhất là không tuân thủ chỉ dẫn của tổ bay. Tuy nhiên, số vụ có hành vi lăng mạ và bạo lực thể chất cũng gia tăng trong năm 2024.
Nguyên nhân
Không gian cabin chật hẹp, ghế ngồi ít thoải mái, thời gian chờ đợi dài vì chậm chuyến hay dịch vụ tiện ích không được như kỳ vọng so với số tiền bỏ ra dễ khiến hành khách căng thẳng.
Sau đại dịch COVID-19, những nỗi lo về sức khỏe và an toàn nơi công cộng cũng góp phần không nhỏ khiến hành khách căng thẳng hơn mỗi khi di chuyển.
Áp lực tâm lý và sức khỏe tại nơi công cộng sau đại dịch COVID-19, cùng với xu hướng suy giảm chuẩn mực ứng xử nơi công cộng cũng được cho là góp phần vào tình trạng này.
Một yếu tố khác bắt nguồn từ việc hành khách sử dụng rượu bia quá mức trước khi lên máy bay hoặc ngay tại sân bay trong thời gian chờ đợi.
Bên cạnh đó, mạng xã hội cũng là một yếu tố vô tình dẫn đến tình trạng hiện tại. Nhiều hành vi gây rối được ghi lại và lan truyền chóng mặt, tạo nên “hiệu ứng bắt chước” ở một bộ phận hành khách khác muốn thu hút sự chú ý.
Cần quy định khắt khe hơn để tăng sức răn đe
Công ước Tokyo năm 1963 (TC63) hiện vẫn là văn bản pháp lý chính điều chỉnh các hành vi phạm tội và sai phạm xảy ra trên máy bay. Tuy nhiên, công ước này vẫn tồn tại lỗ hổng khiến nhiều hành khách gây rối không bị xử lý thích đáng.
Vấn đề chủ yếu với là TC63 quy định quyền tài phán thuộc về quốc gia nơi máy bay được đăng ký. Điều này gây trở ngại tại các sân bay quốc tế, nơi cảnh sát địa phương không có thẩm quyền xử lý các vụ việc xảy ra trên máy bay nước ngoài.
Vì vậy, nhiều hành khách gây rối được thả tự do mà không bị truy cứu, dẫn đến tình trạng nhờn luật. Theo các hãng hàng không thành viên của IATA, khoảng 60% vụ việc không thể truy tố là do vấn đề quyền tài phán này.
Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) đã kêu gọi các quốc gia phê chuẩn Nghị định thư Montreal 2014 nhằm xóa bỏ khoảng trống pháp lý này và đảm bảo những hành khách gây rối có thể bị truy tố.
Phạt tiền, công khai danh tính
Ngay cả khi vấn đề quyền tài phán không còn khi TC63 bị thay thế, vẫn còn tồn tại sự e ngại trong việc khởi tố hình sự hành khách gây rối, đặc biệt với các hành vi bị coi là nhẹ, làm suy yếu hiệu quả răn đe.
Một giải pháp được IATA khuyến nghị là cho phép cảnh sát hoặc nhân viên an ninh hàng không ban hành biên bản xử phạt hành chính ngay tại hiện trường theo cơ chế xử phạt dân sự. Sau đó, hành khách bị phạt tiền và công khai danh tính. Nhiều quốc gia như Singapore, Úc, Pháp, Phần Lan và New Zealand đã triển khai hệ thống xử phạt dân sự ở thời điểm hiện tại.
Ngoài ra, các trường hợp vi phạm nghiêm trọng có thể đối diện với khởi tố hình sự, cấm bay hoặc thậm chí án tù. Hành khách gây rối cũng phải đền bù tài chính thiệt hại gây ra từ việc chậm trễ hay chuyển hướng chuyến bay.
Phòng ngừa từ trước khi lên máy bay
Các hãng hàng không có thể chủ động nhận diện hành khách có biểu hiện bất thường, mệt mỏi hoặc say xỉn trong quá trình làm thủ tục để có biện pháp hỗ trợ hoặc ứng phó kịp thời.
Trong quá trình làm thủ tục, nhân viên cần giao tiếp rõ ràng, lịch sự để giảm bớt sự bức xúc của hành khách. Các chính sách và quy trình cần được giải thích rõ ràng, minh bạch để tránh hiểu lầm hoặc tranh cãi.
Hạn chế đồ uống có cồn
Nhiều hãng bay hoặc hãng bay từ chối cung cấp đồ uống có cồn hoặc không cho phép hành khách sử dụng đồ uống có cồn để tránh các hệ lụy đi kèm. Nhóm này thường tới từ các quốc gia Hồi giáo nơi pháp luật vốn đã nghiêm cấm tiêu thụ đồ uống có cồn.
Một số hãng bay dạng này có thể kể tới 100% các hãng bay của Saudi Arabia, một số hãng bay Iran, Kuwait Airways, EgyptAir, Royal Brunei, Pakistan International Airlines, Biman Bangladesh, Afriqiyah Airways, Air Arabia, Jazeera, Ariana Afghan, Iraqi Airways, Airblue hay Turkmenistan Airlines.
Một số hãng bay khác thì đang sử dụng hoặc đề xuất thêm các phương án hạn chế đồ uống có cồn. Ryanair từng kêu gọi Liên minh Châu Âu áp dụng giới hạn tối đa 2 ly đồ uống có cồn tại các sân bay thuộc các quốc gia thành viên. Phương án này sẽ yêu cầu hành khách quét thẻ lên máy bay mới được mua đồ uống có cồn và giới hạn số lượng mua mỗi thẻ.
Ryanair cho biết “trong thời gian chuyến bay bị hoãn, hành khách thường tiêu thụ rượu bia quá mức tại sân bay” - yếu tố được họ cho rằng làm gia tăng nguy cơ xảy ra hành vi gây rối.
Cần sự quyết liệu và đầu tư từ nhiều phía
Các hãng hàng không cần tổ chức đào tạo định kỳ cho nhân viên mặt đất và tiếp viên kỹ năng ứng phó, giải quyết xung đột và xoa dịu hành vi quá khích.
Ngoài ra, các sân bay có thể duy trì sự hiện diện rõ ràng của lực lượng an ninh gần khu vực làm thủ tục để răn đe và can thiệp kịp thời nếu cần.
Hậu quả pháp lý của hành vi gây rối nên được tuyên truyền và nhấn mạnh bởi hãng bay và sân bay, chẳng hạn như qua loa thông báo, biển cảnh báo tại quầy làm thủ tục hay thông tin đi kèm vé.
Theo IATA, một chiến dịch truyền thông được Cục Hàng không Liên bang Mỹ FAA triển khai đầu năm 2021 đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Bằng cách tuyên truyền hậu quả hành vi gây rối trên các kênh mạng xã hội, bảng điện tử sân bay và thông báo công cộng, tỉ lệ hành khách gây rối sau đó đã giảm 60%.
Trách nhiệm của chính hành khách
Dù các hãng bay và sân bay có triển khai nhiều biện pháp phòng ngừa đến đâu, ý thức tự giác và hành vi đúng mực của hành khách vẫn là yếu tố quan trọng hàng đầu.
Hành khách nên tuân thủ hướng dẫn từ tổ bay, kiềm chế cảm xúc, ứng xử lịch sự và tôn trọng không gian cá nhân của người xung quanh trong môi trường công cộng. Khi gặp sự cố, nên nhờ nhân viên hỗ trợ thay vì tự giải quyết hoặc đối đầu.
