Gửi bình luận
Rafale, F-15EX hay F-35 sẽ trở thành ‘đối tác hoàn hảo’ cho Gripen của Ukraine, hay còn phương án nào khác nhằm tối ưu hóa hiệu quả chiến đấu với ngân sách hạn chế?
Trong giới phân tích quân sự châu Âu đang xuất hiện một quan điểm đáng chú ý: Nếu Ukraine chỉ vận hành đội hình chiến đấu cơ hạng nhẹ JAS 39E/F Gripen, dù số lượng lớn, thì vẫn chưa thể đảm bảo khả năng kiểm soát toàn bộ không phận và thực hiện mọi loại nhiệm vụ tác chiến hiện đại.
Một số chuyên gia cho rằng, Kyiv cần bổ sung thêm một loại máy bay chiến đấu “hạng nặng” - một đối tác chiến lược có thể phát huy năng lực mà Gripen khó đạt tới khi hoạt động độc lập.
Theo kế hoạch, JAS 39E/F Gripen của Thụy Điển được kỳ vọng trở thành trụ cột của Không quân Ukraine trong tương lai. Các đề xuất hiện nay thậm chí đề cập đến việc bàn giao và sản xuất nội địa khoảng 100 chiếc Gripen, một phần dây chuyền chế tạo sẽ được chuyển sang Ukraine.
Tuy nhiên, ngay cả khi kế hoạch này chưa thực sự hoàn chỉnh, giới chuyên môn đã bắt đầu tranh luận việc bổ sung thêm dòng chiến đấu cơ khác.
Về lý thuyết, Ukraine có thể xây dựng một lực lượng không quân với quy mô tới 250 chiến đấu cơ. Nhưng trên thực tế, điều này vượt xa khả năng ngân sách quốc phòng của Kyiv. Chi phí vận hành, bảo dưỡng, huấn luyện phi công và nhân lực kỹ thuật cho một lực lượng lớn như vậy là gánh nặng khổng lồ - thậm chí các quốc gia giàu có như Anh, Đức, Pháp hay chính Thụy Điển cũng duy trì số lượng chiến đấu cơ khiêm tốn hơn rất nhiều.
Thông điệp từ các chuyên gia quân sự khá rõ ràng: Muốn có chất lượng hoạt động cao, số lượng không cần quá lớn, nhưng cấu trúc đội hình phải hợp lý.
Vấn đề là, Gripen dù mạnh mẽ và thích hợp cho chiến tranh xung đột cường độ cao, vẫn là máy bay chiến đấu hạng nhẹ, động cơ đơn, tối ưu cho tốc độ triển khai và chi phí vận hành thấp. Điều đó khiến nó gặp giới hạn ở những nhiệm vụ đòi hỏi khả năng mang vũ khí lớn, tầm bay xa hoặc năng lực tác chiến độc lập kéo dài trong khu vực nguy hiểm.
Lựa chọn nào khả thi đối tác cho Gripen?
Một trong những ứng cử viên được nhắc đến nhiều nhất là Dassault Rafale của Pháp. Đây là chiến đấu cơ hai động cơ, được đánh giá linh hoạt trên nhiều mặt trận - từ đánh chặn, không chiến tầm xa đến tấn công mặt đất.
Trong khi đó, Eurofighter Typhoon, dù có hiệu suất mạnh mẽ, lại gần như bị loại khỏi danh sách vì chi phí mua và vận hành quá cao. Những hợp đồng gần đây với Thổ Nhĩ Kỳ đã hé lộ chi phí bất thường của hệ thống này, khiến nó trở thành ứng viên khó tiếp cận với ngân sách của Ukraine.
Nhìn vào thông số kỹ thuật, Rafale so với Gripen E/F không tạo ra một sự vượt trội mang tính “đột phá”:
Rafale mang được nhiều hơn khoảng 2–3 tấn vũ khí, với tải trọng tối đa khoảng 9,5 tấn.
Có nhiều hơn bốn điểm treo vũ khí, nhưng số trạm vũ khí hạng nặng vẫn là năm, giống Gripen.
Bán kính chiến đấu khoảng 1.850km, so với khoảng 1.500km của Gripen E.
Cả hai đều có khả năng tiếp nhiên liệu trên không, nên tầm hoạt động thực tế linh hoạt tùy theo cấu hình nhiệm vụ.
Lợi thế của Rafale là rõ ràng, nhưng không mang tính thay đổi hoàn toàn cục diện. Nếu Ukraine cần một chiến đấu cơ thật sự khác biệt so với Gripen, Rafale chỉ là bước tiến nhỏ.
Một lựa chọn khác được xem là mang tính bổ sung lý tưởng cho Gripen chính là F-15EX Eagle II, mẫu chiến đấu cơ hạng nặng thế hệ 4++ của Mỹ. So với Rafale hay Gripen, F-15EX vượt trội hoàn toàn về tải trọng và hỏa lực: Mang được tới 13,3 tấn vũ khí; Có khả năng mang tối đa 24 tên lửa cùng lúc - con số gần gấp ba lần Gripen; Nền tảng lớn và mạnh, phù hợp làm trạm chỉ huy trên không hoặc tấn công sâu vào lãnh thổ đối phương.
Đáng chú ý, các chuyên gia quân sự Ukraine đã thảo luận về F-15EX từ năm 2021, thậm chí có tin rằng các cuộc trao đổi chính thức đã diễn ra từ năm 2019.
Tuy nhiên, hai trở ngại lớn làm cho lựa chọn này kém khả thi:
Chi phí: giá xuất khẩu chính thức chưa được công bố, nhưng dự đoán cực kỳ cao, đến mức Ba Lan, với ngân sách quốc phòng rất lớn, vẫn không thể mua nổi 32 chiếc.
Tiến độ sản xuất: Boeing hiện đang bị quá tải với các đơn hàng của Mỹ và đối tác khác, khiến thời gian bàn giao kéo dài nhiều năm.
Vì vậy, dù F-15EX là máy bay lý tưởng để “bắt cặp” với Gripen, nhưng hiện tại, nó giống như mục tiêu xa vời hơn là lựa chọn thực tế.
Một số người nhắc đến F-35 như sự bổ sung hoàn hảo cho Gripen. Về mặt lý thuyết, đội hình Gripen + F-35 sẽ tạo ra sự kết hợp giữa chi phí vận hành thấp và năng lực tàng hình thế hệ 5.
Nhưng ngay cả F-15EX đã khó đạt được thì, F-35 còn khó hơn nhiều - không chỉ vì chi phí đầu tư, bảo trì, mà còn do F-35 yêu cầu hạ tầng kỹ thuật và hệ thống bảo mật cực kỳ phức tạp. Ukraine hiện chưa thể đáp ứng các tiêu chuẩn đó trong bối cảnh chiến tranh.
Như vậy, F-35 là lựa chọn tốt trên giấy, nhưng hoàn toàn không thực tế.
Giải pháp UAV chiến đấu hỗ trợ Gripen
Giải pháp hấp dẫn nhất có thể nằm ngay trong chính chiến lược của Thụy Điển. Thay vì đầu tư vào chiến đấu cơ hạng nặng nhập khẩu, Thụy Điển đang phát triển hướng đi mới — máy bay không người lái chiến đấu (UCAV) đồng hành, còn gọi là loyal wingmen.
Đây là những UAV chiến đấu có khả năng bay cùng với Gripen, chia sẻ dữ liệu, mang tên lửa hoặc mồi bẫy điện tử, thậm chí đảm nhiệm trinh sát và áp chế hệ thống phòng không đối phương.
Saab đã công bố mô hình thuộc dòng F-series UCAV: Trọng lượng cất cánh trên 5 tấn; Chia sẻ nhiều hệ thống, cảm biến và linh kiện với Gripen E/F; Đóng vai trò “kho vũ khí bay” hoặc trạm trinh sát tầm xa; Cho phép Gripen đóng vai trò chỉ huy, điều khiển đội hình hỗn hợp.
Điều này biến Gripen từ một máy bay chiến đấu hạng nhẹ thành trung tâm điều phối hỏa lực trên không, mở rộng đáng kể tầm hoạt động và khả năng tồn tại trước hệ thống phòng không đối phương.
Nếu Ukraine muốn tối ưu hóa hiệu quả chiến đấu với ngân sách hạn chế, lựa chọn Gripen + UCAV đồng hành có thể hợp lý hơn nhiều so với việc theo đuổi Rafale, F-15EX hoặc F-35.
Thụy Điển - quốc gia phát triển chính Gripen - không mua bất kỳ chiến đấu cơ nước ngoài nào, mà đặt cược hoàn toàn vào mô hình này: Gripen (máy bay có người lái) kết hợp với chiến đấu cơ không người lái F-series và hướng tới máy bay thế hệ thứ sáu.
Điều này mở ra cơ hội để Ukraine nhảy thẳng vào mô hình tác chiến tương lai, thay vì chạy đua mua máy bay hạng nặng thế hệ cũ.
Tìm kiếm một chiến đấu cơ “cặp đôi hoàn hảo” cho Gripen có vẻ phức tạp. Nhưng nếu nhìn rộng hơn, câu trả lời trở nên rõ ràng hơn: không phải chiến đấu cơ hạng nặng, mà là một hệ thống tác chiến mới - hỗn hợp giữa máy bay có người lái và không người lái.
Đối với Ukraine, chiến thắng trên không không chỉ phụ thuộc vào việc sở hữu nhiều máy bay hơn, mà là sử dụng đúng hệ sinh thái công nghệ: Gripen làm bộ não, UCAV làm cánh tay nối dài - Đó là mô hình tác chiến của tương lai.
