Gửi bình luận
Thụy Sỹ khó mua đủ 36 tiêm kích F-35A do chi phí vượt ngân sách, làm dấy lên tranh luận về tính phù hợp của loại máy bay này.
Ngày 12/12, Hội đồng Liên bang Thụy Sỹ chính thức thừa nhận nước này khó có thể mua đủ toàn bộ 36 máy bay tiêm kích F-35A của Mỹ theo kế hoạch ban đầu, do các chi phí phát sinh vượt quá khuôn khổ ngân sách đã được người dân phê duyệt.
Động thái này không chỉ phản ánh sức ép tài chính ngày càng gia tăng đối với Bern, mà còn làm dấy lên những tranh luận sâu rộng về chi phí thực sự, hiệu quả khai thác cũng như mức độ phù hợp của F-35A đối với một quốc gia có truyền thống trung lập như Thụy Sỹ.
Trong thông báo chính thức, Chính phủ Thụy Sỹ thừa nhận việc duy trì kế hoạch mua trọn gói 36 chiếc F-35A hiện không còn khả thi về mặt tài chính.
Hội đồng Liên bang đã chỉ thị Bộ Quốc phòng mua “càng nhiều máy bay càng tốt” trong giới hạn ngân sách 6 tỷ franc Thụy Sỹ, khoản chi đã được cử tri thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý trước đó. Cách tiếp cận này cho thấy Bern buộc phải điều chỉnh tham vọng ban đầu để phù hợp với thực tế ngân sách ngày càng chịu nhiều áp lực.
Phát biểu tại cuộc họp báo cùng ngày, Bộ trưởng Quốc phòng Martin Pfister cho biết Thụy Sỹ hiện “không thể xác định chính xác” số lượng F-35A có thể mua được trong phạm vi ngân sách được phê duyệt.
Theo ông, điều này phụ thuộc trực tiếp vào lạm phát tại Mỹ, biến động tỷ giá, chi phí nguyên vật liệu cũng như các yếu tố sản xuất khác. Đây được xem là sự thừa nhận rõ ràng rằng những giả định tài chính ban đầu của chương trình đang bị thử thách nghiêm trọng trong bối cảnh chi phí quốc phòng toàn cầu leo thang.
Trước đó, Bern từng nhiều lần khẳng định giá F-35A đã được “cố định” theo các cam kết từ phía Mỹ. Tuy nhiên, đến tháng 6 vừa qua, Washington thông báo các chi phí bổ sung ước tính từ 650 triệu đến 1,3 tỷ franc, liên quan đến lạm phát, gián đoạn chuỗi cung ứng và biến động giá đầu vào. Thông tin này đã làm thay đổi đáng kể bài toán tài chính của thương vụ, đồng thời làm gia tăng hoài nghi trong dư luận Thụy Sỹ về tính bền vững của quyết định mua sắm.
Diễn biến nói trên cho thấy khoảng cách ngày càng rõ rệt giữa cam kết ban đầu và thực tế triển khai chương trình F-35A. Việc giá mua không còn “đóng băng” như kỳ vọng khiến Thụy Sỹ, một quốc gia nổi tiếng thận trọng trong chi tiêu công, rơi vào thế bị động. Trong khi ngân sách 6 tỷ franc đã được cố định bằng trưng cầu dân ý, các yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát như lạm phát tại Mỹ hay chi phí sản xuất quốc phòng lại tiếp tục leo thang.
Theo các nhà phân tích quốc phòng châu Âu, đây không chỉ là vấn đề riêng của Thụy Sỹ mà phản ánh xu hướng chung: các chương trình vũ khí công nghệ cao ngày càng khó dự toán chính xác trong dài hạn. Với những quốc gia không có dư địa ngân sách lớn hoặc không sẵn sàng mở rộng chi tiêu quốc phòng, “cú sốc chi phí” từ các hợp đồng tưởng như đã khóa chặt giá trở thành rủi ro đáng kể cả về chính trị lẫn tài chính.
F-35A là biến thể cất - hạ cánh thông thường của dòng tiêm kích tàng hình F-35 Lightning II do Lockheed Martin phát triển, được xem là nền tảng xương sống của không quân Mỹ và nhiều đồng minh phương Tây trong nhiều thập kỷ tới. Khi lựa chọn F-35A, Chính phủ Thụy Sỹ lập luận rằng đây là phương án tối ưu xét trên tổng thể năng lực tác chiến, khả năng duy trì lâu dài và chi phí vòng đời - ít nhất là theo các tính toán ban đầu.
Theo các chuyên gia quân sự quốc tế, điểm mạnh cốt lõi của F-35A không nằm ở tốc độ hay khả năng cơ động thuần túy, mà ở khả năng tác chiến hợp nhất và chiếm ưu thế thông tin. Ông Justin Bronk, chuyên gia không quân tại Viện Royal United Services Institute (RUSI, Anh), từng nhận định rằng F-35 không đơn thuần là một tiêm kích, mà là một “nút cảm biến chiến lược”, có khả năng thu thập, xử lý và chia sẻ dữ liệu chiến trường theo thời gian thực với các lực lượng khác.
Radar AESA AN/APG-81, hệ thống quang - điện tử EOTS, cảm biến phân bố DAS cùng mũ bay tích hợp HMDS cho phép phi công F-35A đạt mức độ nhận thức tình huống vượt trội so với các tiêm kích thế hệ 4,5.
Trong môi trường tác chiến hiện đại, nơi các hệ thống phòng không và tác chiến điện tử ngày càng tinh vi, khả năng phát hiện sớm và tấn công chính xác từ xa được xem là lợi thế then chốt.
Đối với Thụy Sỹ - quốc gia có không phận tương đối nhỏ nhưng nằm ở vị trí trung tâm châu Âu, chính phủ Bern từng cho rằng F-35A đặc biệt phù hợp với nhiệm vụ kiểm soát không phận, phản ứng nhanh và răn đe.
Tuy nhiên, chính điều này cũng làm dấy lên câu hỏi trong giới học giả và chính trị gia liệu một quốc gia trung lập có thực sự cần tới toàn bộ “gói năng lực tác chiến cao cấp” của tiêm kích thế hệ 5 hay không.
Dù được quảng bá là có giá mua cạnh tranh, F-35A từ lâu vẫn là tâm điểm tranh cãi về chi phí vòng đời. Ông Winslow Wheeler, cựu quan chức Quốc hội Mỹ chuyên giám sát ngân sách quốc phòng, từng cảnh báo rằng giá mua chỉ là “phần nổi của tảng băng”, trong khi chi phí bảo dưỡng, vận hành và nâng cấp trong nhiều thập kỷ mới là gánh nặng thực sự đối với các quốc gia sử dụng.
F-35A phụ thuộc sâu vào chuỗi hậu cần toàn cầu do Mỹ kiểm soát, từ linh kiện, phần mềm đến các gói nâng cấp định kỳ. Điều này khiến các nước mua F-35 khó chủ động hoàn toàn về chi phí, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát, biến động kinh tế và bất ổn chuỗi cung ứng toàn cầu. Với các quốc gia có truyền thống quản lý tài chính chặt chẽ như Thụy Sỹ, đây là yếu tố gây nhiều lo ngại cả về kinh tế lẫn chủ quyền chiến lược.
Trong khi Thụy Sỹ loay hoay với bài toán ngân sách, nhiều quốc gia khác vẫn tiếp tục triển khai hoặc mở rộng kế hoạch mua F-35A với quy mô lớn. Tại châu Âu, Na Uy đã hoàn tất việc tiếp nhận toàn bộ đội F-35A theo hợp đồng ban đầu, thay thế hoàn toàn F-16 trong các nhiệm vụ quốc gia và NATO. Đan Mạch, Phần Lan, Bỉ và Đức cũng coi F-35A là trụ cột của không quân tương lai, dù chi phí đầu tư và vận hành không nhỏ.
Ngoài châu Âu, nhiều quốc gia tại châu Á - Thái Bình Dương như Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore tiếp tục mở rộng hoặc bổ sung các biến thể F-35A, nhằm nâng cao năng lực răn đe và tương thích với hệ thống tác chiến do Mỹ dẫn dắt. Xu hướng này phản ánh sự dịch chuyển rõ rệt của các lực lượng không quân đồng minh Mỹ hướng tới tiêu chuẩn hóa năng lực tác chiến thế hệ 5.
So với bức tranh toàn cầu đó, quyết định tạm thời thu hẹp quy mô mua sắm của Thụy Sỹ càng làm nổi bật sự khác biệt về ưu tiên chiến lược và cách tiếp cận ngân sách quốc phòng giữa một quốc gia trung lập và các nước gắn bó chặt chẽ với hệ thống an ninh do Mỹ dẫn dắt.
Về dài hạn, việc không thể mua đủ 36 chiếc F-35A buộc Bern phải tính toán lại toàn bộ cấu trúc lực lượng không quân trong tương lai, nhất là khi các tiêm kích F/A-18 Hornet hiện tại dự kiến sẽ hết hạn khai thác vào khoảng năm 2030. Câu chuyện F-35A của Thụy Sỹ vì thế trở thành một ví dụ điển hình cho sự va chạm giữa tham vọng công nghệ quân sự hiện đại và giới hạn tài chính thực tế, bài toán mà nhiều quốc gia quy mô vừa và nhỏ đang phải đối mặt trong bối cảnh chi phí quốc phòng toàn cầu tiếp tục leo thang.
