Gửi bình luận
Hơn 130 tỷ USD giá trị tại các sân bay Mỹ bị ‘khóa chặt’ trong hệ thống công, dấy lên tranh luận tư nhân hóa để khai thác hiệu quả và mang lợi ích cho cộng đồng.
Các sân bay tại Mỹ được xem là những tài sản công giá trị nhất thế giới, với giá trị ròng ước tính lên tới hàng tỷ USD. Tuy nhiên, không giống như châu Âu hay châu Á, gần như toàn bộ các sân bay lớn tại Mỹ đều thuộc sở hữu của chính quyền địa phương và chịu sự quản lý chặt chẽ của chính quyền liên bang.
.jpg)
Đối với các hãng bay lớn như American Airlines, Delta Air Lines và United Airlines, điều này đồng nghĩa họ đang hoạt động tại các trung tâm hàng không bị giới hạn quyền tự chủ do cơ chế sở hữu. Đồng thời, nguồn thu của sân bay bị “khóa chặt” trong hệ thống sân bay thay vì mang lại lợi ích cho cộng đồng sở hữu chúng.
Tư nhân hóa sân bay Mỹ
Khác với Canada, nơi NAV CANADA độc lập quản lý kiểm soát không lưu, hay ở Anh với nhiều sân bay được tư nhân hóa, mô hình tại Mỹ vẫn mang nặng dấu ấn quản lý nhà nước.
Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) vừa đảm nhận vai trò cơ quan quản lý, vừa trực tiếp điều hành kiểm soát không lưu, trong khi Cơ quan An ninh Vận tải nước này (TSA) quản lý và vận hành khâu kiểm tra an ninh hành khách. Sự chồng chéo này thường làm giảm tính minh bạch, hạn chế hiệu quả vận hành.
Các sân bay Mỹ thuộc sở hữu của thành phố, quận hoặc cơ quan quản lý địa phương, với khối tài sản khổng lồ. Chẳng hạn: Sân bay quốc tế Los Angeles (LAX) trị giá 12 - 18 tỷ USD, Chicago O’Hare (ORD) 7 - 10 tỷ USD, Dallas/Fort Worth (DFW) 8 - 12 tỷ USD và Phoenix Sky Harbor (PHX) 3 - 4,5 tỷ USD.
Tuy nhiên, nguồn vốn khổng lồ này bị “khóa chặt” trong hệ thống sân bay, do các điều kiện ràng buộc từ liên bang ngăn cấm việc chuyển lợi nhuận sang ngân sách địa phương, quỹ hưu trí hoặc trả nợ công.
Theo trang ViewfromtheWing, việc tư nhân hóa, thông qua bán đứt hoặc cho thuê dài hạn, có thể “mở khoá” giá trị này, giúp chính quyền địa phương thu về nguồn lực tài chính, đồng thời để sân bay hoạt động hiệu quả hơn dưới sự quản lý của tư nhân.
Bài học toàn cầu từ tư nhân hóa
Một nghiên cứu của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER), khảo sát 2.444 sân bay tại 217 quốc gia giai đoạn 1996 - 2019, cho thấy chỉ riêng việc tư nhân hóa không đảm bảo cải thiện hiệu suất, nhưng kết quả có sự khác biệt đáng kể tùy thuộc vào loại hình sở hữu.
Các thương vụ có vốn đầu tư từ quỹ tư nhân đem lại kết quả nổi bật:
- Lượng hành khách tăng 87% sau tư nhân hóa, số hành khách trên mỗi chuyến bay tăng 21%.
- Thêm nhiều tuyến bay quốc tế và hãng hàng không giá rẻ.
- Tỷ lệ hủy chuyến giảm, thu nhập tăng 108%, chủ yếu nhờ doanh thu bán lẻ và phí dịch vụ, thay vì cắt giảm chi phí.
- Hiệu quả cải thiện rõ rệt nhất ghi nhận ở các sân bay có sự cạnh tranh và áp dụng hình thức cho thuê quản lý dài hạn.
Trong khi đó, mô hình sở hữu ngoài khối tư nhân, thường thấy ở các thị trường kém minh bạch, chỉ cho thấy những cải thiện rất nhỏ, thường dựa vào việc cắt giảm chi phí thay vì các chiến lược thúc đẩy tăng trưởng.
Chủ sở hữu tư nhân còn mang đến các thực hành quản lý chuyên nghiệp, mở rộng công suất, khuyến khích cạnh tranh giữa các hãng hàng không. Điều này phá vỡ mối liên kết truyền thống giữa sân bay và hãng quốc gia, qua đó cải thiện lựa chọn và chất lượng dịch vụ cho hành khách.
Cân bằng chi phí và lợi ích
Tư nhân hóa có thể khiến phí sân bay tăng, khiến chi phí cho các hãng hàng không cao hơn. Tuy nhiên, yếu tố cạnh tranh và mở rộng công suất thường giúp bù đắp bằng việc giảm giá vé và mở thêm dịch vụ cho hành khách.
Với chính quyền địa phương, đây là cơ hội để biến khối tài sản đang bị “đóng băng” thành nguồn tài chính phục vụ dịch vụ thiết yếu, nâng cấp hạ tầng hoặc ổn định ngân sách.
Với hơn 130 tỷ USD giá trị tiềm ẩn tại 31 sân bay ở Mỹ, lợi ích tiềm năng là rất đáng kể. Thách thức xây dựng mô hình tư nhân hóa để vừa tối ưu lợi ích cho cộng đồng và hành khách, vừa giữ được tính tiếp cận và chi phí hợp lý.
Sân bay không phải là tài sản công duy nhất chưa được khai thác hết giá trị. Chính phủ liên bang Mỹ hiện kiểm soát hơn 600 triệu mẫu Anh đất, chiếm hơn 1/4 diện tích quốc gia.
Lĩnh vực này cũng xảy ra tranh luận tương tự về tư nhân hóa và lợi ích công cộng, làm nổi bật câu hỏi lớn: Liệu có nên để những tài sản công giá trị tiếp tục bị “khóa chặt”, hay cần khai thác để phục vụ trực tiếp người nộp thuế?
