Trung Quốc - Ấn Độ nối lại đường bay sau 5 năm

Sau 5 năm gián đoạn, Ấn Độ và Trung Quốc tuyên bố khôi phục các chuyến bay thương mại trực tiếp. Thoạt nhìn, đây chỉ là một động thái hàng không bình thường. Nhưng theo nhiều nhà quan sát, bầu trời được nối lại giữa hai nền kinh tế lớn châu Á chính là tấm gương phản chiếu những thay đổi phức tạp trong quan hệ song phương, nơi kinh tế, ngoại giao và địa chính trị đan xen chặt chẽ.

Điều gây chú ý không chỉ nằm ở bản thân quyết định, mà còn ở thời điểm công bố Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra thông báo này bên lề Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Thiên Tân.

“

Đây là bước đi biểu tượng, cho thấy cả Bắc Kinh và New Delhi đều muốn thử tái khởi động quan hệ trong bối cảnh áp lực địa chính trị gia tăng.

Giáo sư Zhang Wei - Đại học Bắc Kinh

Nhu cầu kinh tế chưa bao giờ tắt

Số liệu từ Công ty chuyên cung cấp dữ liệu hàng không toàn cầu OAG cho thấy, chỉ riêng trong năm qua vẫn có hơn nửa triệu hành khách di chuyển giữa Ấn Độ và Trung Quốc, dù phải mất thêm nhiều giờ trung chuyển qua các điểm như Singapore, Bangkok hay Hong Kong.

Con số này rõ ràng khiêm tốn so với mức gần 2 triệu lượt năm 2019, nhưng lại mang tính gợi mở rằng nhu cầu chưa bao giờ biến mất, mà chỉ tạm thời bị nén lại dưới sức ép của đại dịch và căng thẳng chính trị.

Các chuyên gia hàng không cho rằng, khi rào cản kỹ thuật và ngoại giao được tháo gỡ, lượng khách sẽ nhanh chóng phục hồi, thậm chí có thể vượt mức trước đại dịch nhờ sự bùng nổ tầng lớp trung lưu ở cả hai quốc gia.

Theo Tổ chức CAPA chuyên nghiên cứu và tư vấn hàng không uy tín nhất tại Ấn Độ, thị trường hàng không Ấn Độ đang nằm trong nhóm tăng trưởng nhanh nhất thế giới, với hàng chục sân bay mới đang được xây dựng hoặc mở rộng để đáp ứng làn sóng nhu cầu du lịch và thương mại. Ở phía ngược lại, Trung Quốc, sau nhiều năm phong tỏa vì COVID-19, đang tìm mọi cách khôi phục du lịch quốc tế để hỗ trợ nền kinh tế vốn đang chịu nhiều sức ép.

“

Bay thẳng giúp tiết kiệm cả thời gian lẫn chi phí. Về mặt thương mại, nó mở đường cho chuỗi cung ứng, cho các chuyến công tác doanh nghiệp và giao lưu nhân dân.

Bà Tanvi Madan - Viện Brookings, Mỹ

Theo bà, các tuyến bay trực tiếp không chỉ là hạ tầng du lịch, mà còn là cầu nối thương mại chiến lược giúp vận chuyển nhanh hơn các mặt hàng điện tử, dược phẩm, linh kiện công nghệ cao, vốn là xương sống trong quan hệ thương mại song phương.

Ngoài ra, việc tái lập các đường bay còn có tác động lan tỏa đến nhiều lĩnh vực khác từ giá vé máy bay giảm nhờ cạnh tranh, khả năng thu hút đầu tư vào ngành du lịch, cho đến cơ hội mở rộng thị phần cho các hãng hàng không tư nhân Ấn Độ đang trỗi dậy.

Trước đây, khi các hãng Trung Quốc chiếm tới 80% thị phần bay thẳng, New Delhi gần như không có tiếng nói. Nhưng trong bối cảnh thị trường đang được “thiết lập lại”, đây là cơ hội để Ấn Độ tái cân bằng cuộc chơi.

Đáng chú ý, việc sử dụng hàng không như công cụ ngoại giao không phải chuyện mới. Trong quan hệ Mỹ - Trung, các tuyến bay thẳng từng bị cắt giảm nghiêm trọng sau khi Washington và Bắc Kinh căng thẳng về thương mại và COVID-19; chỉ khi hai bên có những tín hiệu hạ nhiệt, số chuyến mới được tăng trở lại, phản ánh mức độ “tan băng” trong đối thoại song phương.

Với Hàn Quốc - Nhật Bản, sau khủng hoảng ngoại giao năm 2019 liên quan đến vấn đề lịch sử và thương mại, số chuyến bay thẳng cũng tụt dốc mạnh, rồi chỉ được nối lại khi chính phủ hai bên bắt đầu cải thiện quan hệ vào năm 2022.

“

Đường bay thẳng thường là thước đo ngoại giao mềm. Khi căng thẳng, chúng bị đình chỉ; khi bầu không khí cải thiện, chúng là biểu tượng đầu tiên được khôi phục.

Giáo sư Raja Mohan_Viện Nghiên cứu Chính sách Ấn Độ

Tuy nhiên, giới phân tích nhấn mạnh rằng yếu tố kinh tế chỉ là phần nổi của tảng băng. Ẩn sâu trong quyết định này là một phép tính chiến lược tinh tế làm sao để vừa đáp ứng nhu cầu thực tế của hành khách và doanh nghiệp, vừa tránh để quan hệ song phương tiếp tục rơi vào vòng xoáy căng thẳng.

Và quan trọng hơn, cả Bắc Kinh lẫn New Delhi đều phải đảm bảo rằng động thái này không bị công chúng trong nước nhìn nhận như một “nhượng bộ” trước đối phương.

Bóng đen từ Galwan

Không thể quên rằng, chính biến cố tại thung lũng Galwan năm 2020, nơi 20 binh sĩ Ấn Độ thiệt mạng trong cuộc đụng độ trực tiếp với lực lượng Trung Quốc đã đẩy quan hệ hai nước xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.

“Đụng độ biên giới đã để lại vết thương sâu sắc trong nhận thức của người dân Ấn Độ về Trung Quốc” nhà phân tích quân sự Ajai Shukla (New Delhi) nhận định.

Bắc Kinh cũng không quên rằng đường biên giới dài 3.862 km vẫn là điểm nóng tiềm ẩn. Vì thế, việc khôi phục một hành lang trên bầu trời mang tính biểu tượng của “sự tin cậy” có thể giúp xoa dịu phần nào bức tranh an ninh.

Thay đổi thế trận hàng không

Trước đại dịch, các hãng hàng không Trung Quốc chiếm thế áp đảo, khai thác tới gần 80% các chuyến bay thẳng. Ấn Độ bị trói buộc bởi quy định “5 năm - 20 máy bay”, hạn chế các hãng nội địa vươn ra quốc tế.

Nhưng bức tranh đã khác. New Delhi đang đầu tư hàng tỷ USD để mở rộng hệ thống sân bay tại Delhi, Mumbai, Bengaluru. Chính phủ Modi muốn biến Ấn Độ thành “trung tâm hàng không toàn cầu”, đồng thời bảo đảm lợi ích không chỉ tập trung ở thủ đô mà lan tỏa ra nhiều thành phố khác.

“Lần này, Ấn Độ sẽ thận trọng hơn để tránh bị lặp lại thế bất lợi như trước năm 2020” theo lời ông Kapil Kaul, Giám đốc Trung tâm Hàng không CAPA India.

Tham vọng của Bắc Kinh từ COMAC C919

Ở phía bên kia, Trung Quốc cũng nuôi dưỡng toan tính riêng. Việc khôi phục đường bay không chỉ giúp khơi thông luồng hành khách và thương mại, mà còn mở ra một “sân khấu” để Bắc Kinh quảng bá dòng máy bay dân dụng COMAC C919, sản phẩm được xem là biểu tượng cho chiến lược tự lực công nghệ hàng không.

C919 không đơn thuần là một mẫu máy bay tầm trung, nó là “lá cờ công nghiệp” mà Trung Quốc muốn dùng để chứng minh rằng mình có thể thách thức thế độc quyền của Airbus và Boeing. Theo các nhà quan sát tại Thượng Hải, việc được các hãng hàng không Ấn Độ, thị trường có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới, cân nhắc đặt mua C919 sẽ là một bước tiến mang ý nghĩa vượt xa thương mại.

“Bán được C919 cho Ấn Độ không chỉ là hợp đồng kinh tế, mà còn là sự khẳng định về năng lực công nghệ của Trung Quốc trong sân chơi toàn cầu”, một chuyên gia hàng không tại Thượng Hải nhận định. Ông bổ sung rằng nếu Ấn Độ, vốn lâu nay phụ thuộc Airbus và Boeing, chấp nhận thử nghiệm C919, điều này sẽ được Bắc Kinh coi như một chiến thắng về tính chính danh quốc tế cho ngành hàng không nội địa.

Tham vọng này còn gắn liền với cuộc đua giành ảnh hưởng mềm. Trung Quốc muốn biến C919 thành một “công cụ ngoại giao công nghiệp”, tương tự như cách mà Mỹ từng sử dụng Boeing hay châu Âu sử dụng Airbus để tạo dựng quan hệ chiến lược. Trong bối cảnh các nền kinh tế đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng và giảm phụ thuộc vào phương Tây, Bắc Kinh hy vọng C919 có thể chen chân vào các thị trường mới nổi mà Ấn Độ là minh chứng quan trọng nhất.

Ngoài ra, sự xuất hiện của C919 trên các đường bay Ấn - Trung sẽ còn gửi đi một thông điệp biểu tượng: chiếc máy bay do Trung Quốc chế tạo có thể trở thành “cầu nối trên không” giữa hai cường quốc châu Á vốn đầy mâu thuẫn dưới mặt đất.

Tín hiệu tan băng hay chiến thuật ngắn hạn?

Từ đầu năm nay, hai bên đã có hàng loạt động thái hòa dịu như Trung Quốc cho phép tín đồ Ấn Độ hành hương Tây Tạng, Ngoại trưởng Vương Nghị tới thăm New Delhi, hai nước nối lại thảo luận về biên giới và thị thực.

Nhưng giới phân tích vẫn thận trọng. “Mở lại đường bay thẳng là một tín hiệu tích cực, song không đồng nghĩa quan hệ song phương đã được bình thường hóa”, nhà nghiên cứu Raja Mohan (Viện Nghiên cứu Chính sách Ấn Độ) nhận xét. “Quan hệ Ấn - Trung vốn bị chi phối bởi cả cạnh tranh chiến lược và sự nghi ngờ lịch sử.”

Nói cách khác, trên bầu trời, các chuyến bay sẽ cất cánh trở lại. Nhưng dưới mặt đất, những mâu thuẫn địa chính trị từ biên giới Himalaya cho tới cán cân ảnh hưởng ở Ấn Độ Dương vẫn còn đó.

Quyết định nối lại bay thẳng giữa Ấn Độ và Trung Quốc là một cử chỉ ngoại giao, một phép thử chiến lược và cũng là cơ hội kinh tế. Nó cho thấy cả Bắc Kinh và New Delhi đều sẵn sàng “hạ nhiệt” một phần để tìm không gian hợp tác. Song câu hỏi lớn vẫn chưa có lời giải liệu đây có phải là bước khởi đầu cho sự hòa giải lâu dài, hay chỉ là một nhượng bộ chiến thuật trong ván cờ phức tạp của châu Á?