Ngày 19/8, Không quân Hoàng gia Thái Lan (RTAF) chính thức tuyên bố sẽ ký kết hợp đồng mua tiêm kích JAS 39 Gripen mới từ tập đoàn Saab (Thụy Điển), đồng thời hoàn tất chương trình nâng cấp phi đội Alpha Jet do Đức sản xuất.
Động thái này cho thấy Bangkok đang bước vào một giai đoạn tăng tốc hiện đại hóa quốc phòng, với mục tiêu vừa nâng cao năng lực tác chiến trên không, vừa giảm phụ thuộc vào các hệ thống cũ của Mỹ.
Theo Người phát ngôn RTAF, Tư lệnh Không quân Panpakdee Pattanakul sẽ tới Thụy Điển vào cuối tháng 8 để ký hợp đồng. Thỏa thuận ban đầu bao gồm 4 chiếc Gripen E/F, trị giá khoảng 19,5 tỷ Baht (tương đương 600 triệu USD), nằm trong kế hoạch tổng thể mua 12 chiếc đến năm 2035 với tổng ngân sách hơn 60 tỷ Baht.
Các tiêm kích Gripen mới sẽ thay thế dần phi đội F-16 đã phục vụ hơn 37 năm, đồng thời phối hợp với 12 chiếc Gripen C/D hiện có (biên chế từ 2011 - 2013 tại Wing 7, Surat Thani). Như vậy, đến cuối thập kỷ tới, Thái Lan có thể duy trì một lực lượng Gripen “hai thế hệ” (C/D và E/F), cùng hệ thống cảnh báo sớm Saab 340 AEW&C và trung tâm chỉ huy mạng trung tâm hóa.
Cùng với đó, Chính phủ Thái Lan cũng phê chuẩn gói “bù đắp quốc phòng” trị giá 100 tỷ Baht (khoảng 3 tỷ USD) do Saab cam kết, nhằm hỗ trợ phát triển công nghiệp quốc phòng nội địa, giáo dục – đào tạo và chuyển giao công nghệ. Đây là yếu tố chiến lược giúp Thái Lan không chỉ mua vũ khí, mà còn hướng tới tự chủ một phần trong sản xuất và bảo dưỡng.
Không quân Hoàng gia Thái Lan (RTAF) bên cạnh kế hoạch mua sắm mới còn tiến hành nâng cấp phi đội Alpha Jet, vốn được mua từ Đức vào cuối thập niên 1990. Quá trình hiện đại hóa này tập trung vào việc trang bị hệ thống điều khiển tiên tiến, giúp tăng cường khả năng dẫn đường và triển khai vũ khí chính xác hơn.
Alpha Jet cũng được tích hợp tên lửa không đối không thế hệ mới, đồng thời bổ sung năng lực kết nối hiệp đồng với phi đội Gripen, qua đó bảo đảm khả năng phối hợp tác chiến trong môi trường chiến tranh hiện đại.
Nhờ những cải tiến trên, Alpha Jet từ một dòng máy bay huấn luyện tấn công hạng nhẹ đã trở thành lực lượng bổ trợ hiệu quả cho Gripen, mang lại chiều sâu chiến thuật đáng kể trong bố trí không quân của Thái Lan.
Theo chuyên trang Army Recognition, cú hích quan trọng thúc đẩy Bangkok đẩy nhanh kế hoạch mua Gripen E/F chính là căng thẳng biên giới với Campuchia. Cuối tháng 7, một số trận địa pháo Campuchia đã pháo kích vào khu vực gần đền Preah Vihear đang tranh chấp, buộc Không quân Thái Lan triển khai Gripen C để không kích đáp trả.
Đây được coi là lần đầu tiên Gripen Thái Lan tham gia thực chiến, và cũng là minh chứng rõ ràng về nhu cầu hiện đại hóa. Các tiêm kích C/D dù thể hiện năng lực đáng kể nhưng đã bộc lộ giới hạn về tầm bay, khả năng tác chiến điện tử và năng lực tấn công chính xác. Điều này khiến Chính phủ Thái Lan nhanh chóng phê duyệt gói mua Gripen thế hệ mới.
Gripen E/F và các đối thủ trong khu vực
Trong bức tranh không quân Đông Nam Á, Gripen E/F của Thái Lan sẽ đối đầu trực tiếp hoặc gián tiếp với nhiều dòng tiêm kích hiện đại mà các nước láng giềng đang khai thác.
Singapore hiện là quốc gia sở hữu lực lượng không quân mạnh nhất ASEAN, với phi đội F-16V được nâng cấp toàn diện và F-15SG Strike Eagle.
F-16V được trang bị radar AESA APG-83, vũ khí tấn công chính xác và hệ thống tác chiến điện tử hiện đại. Tuy nhiên, Gripen E với tên lửa Meteor có lợi thế ở khả năng đánh chặn tầm xa và chi phí vận hành thấp hơn đáng kể, giúp Thái Lan duy trì khả năng sẵn sàng chiến đấu cao mà không phải chi gấp đôi ngân sách.
Indonesia lại đặt cược vào sức mạnh hỏa lực với Su-27/30 và hợp đồng mua Rafale từ Pháp. Su-30 nổi trội về tải trọng vũ khí và tầm bay xa, phù hợp với đặc thù lãnh thổ quần đảo rộng lớn.
Trong khi đó, Rafale dự kiến bàn giao trong vài năm tới là đối thủ “nặng ký” với radar AESA RBE2, tên lửa Meteor tương tự Gripen E và hệ thống cảm biến tích hợp mạnh mẽ. So với Rafale, Gripen E có ưu thế về chi phí bảo dưỡng, độ cơ động và khả năng chiến đấu trong mạng lưới, nhưng Rafale lại trội hơn về tải trọng và khả năng đa nhiệm.
Malaysia hiện vẫn phụ thuộc vào Su-30MKM và F/A-18D Hornet, chưa có kế hoạch nâng cấp lớn. Trong kịch bản giả định, Gripen E/F với hệ thống điện tử mới có thể tạo ưu thế trước Su-30 nếu được hỗ trợ bởi AEW&C và tên lửa Meteor.
Như vậy, dù không phải chiến đấu cơ “nặng” như Rafale hay Su-30, Gripen E/F vẫn nổi bật ở triết lý thiết kế “chi phí hiệu quả – tác chiến mạng trung tâm”. Điều này đặc biệt phù hợp với Thái Lan, một quốc gia không có nhu cầu tấn công tầm xa quy mô lớn, nhưng cần bảo vệ không phận hiệu quả với chi phí tối ưu.
Định hình lại chiến lược quốc phòng
Thương vụ Gripen E/F của Thái Lan không đơn thuần chỉ là một hợp đồng mua bán vũ khí, mà còn mang hàm ý chiến lược sâu rộng trong việc tái định hình quốc phòng.
Sau khi không thể sở hữu F-35 từ Washington, Bangkok chủ động tăng cường hợp tác với Saab, cho thấy rõ xu hướng giảm dần sự phụ thuộc vào Mỹ và đa dạng hóa nguồn cung vũ khí để tránh rơi vào thế bị động trước một cường quốc duy nhất.
Đi cùng với đó, gói bù đắp công nghiệp trị giá tới 100 tỷ Baht mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ quốc phòng hiện đại, đặt nền tảng cho sự phát triển của ngành công nghiệp quốc phòng bản địa.
Trên thực địa, việc tích hợp Gripen với máy bay cảnh báo sớm AEW&C, phi đội Alpha Jet nâng cấp và hệ thống phòng không mặt đất đã hình thành một “lá chắn nhiều lớp” bảo vệ không phận, gia tăng đáng kể năng lực phòng thủ của RTAF.
Đặc biệt, việc Thái Lan từng công khai sử dụng Gripen trong xung đột giới hạn với Campuchia, rồi nhanh chóng công bố kế hoạch mua Gripen E/F, không chỉ là bước đi mang tính răn đe mà còn gửi đi thông điệp chính trị, an ninh mạnh mẽ, khẳng định vị thế chiến lược ngày càng rõ nét của Bangkok trong khu vực Đông Nam Á.
Thái Lan đang bước vào một giai đoạn chuyển mình rõ nét trong chiến lược quốc phòng, khi các kế hoạch mua sắm và hiện đại hóa vũ khí không chỉ dừng lại ở việc nâng cao năng lực tác chiến, mà còn mang tầm vóc của một chiến lược dài hạn.
Việc lựa chọn Gripen E/F, với công nghệ tiên tiến và gói bù đắp công nghiệp đi kèm, mở ra cơ hội để Bangkok từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị quốc phòng toàn cầu, qua đó giảm dần sự phụ thuộc vào nguồn cung truyền thống và xây dựng nền tảng cho ngành công nghiệp quốc phòng trong nước.
Song song với đó, chương trình nâng cấp Alpha Jet đã biến dòng máy bay huấn luyện, tấn công hạng nhẹ này thành một lực lượng bổ trợ đáng gờm cho Gripen. Còn các kế hoạch tăng cường sức mạnh hải quân với tàu ngầm và khinh hạm hiện đại cho thấy Thái Lan đang hướng đến một cấu trúc “quốc phòng toàn diện”, vừa có chiều sâu trên không, vừa mở rộng ra biển, bảo đảm khả năng ứng phó linh hoạt trước nhiều kịch bản an ninh.
Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt ở châu Á - Thái Bình Dương, các bước đi này của Bangkok chắc chắn sẽ không nằm ngoài sự quan sát chặt chẽ của các nước láng giềng trong ASEAN, đặc biệt là những quốc gia có tranh chấp lợi ích trên biển, cũng như các đối tác lớn như Mỹ, Trung Quốc và châu Âu.
Mỗi hợp đồng, mỗi gói nâng cấp hay một dự án hợp tác công nghiệp quốc phòng đều gửi đi những thông điệp chính trị, an ninh nhất định, vừa phản ánh nỗ lực tự chủ của Thái Lan, vừa cho thấy chiến lược khéo léo cân bằng giữa các cường quốc để duy trì vị thế trong một khu vực đầy biến động.
