An toàn

Slot sân bay: Từ nguyên tắc lịch sử đến giấc mơ thị trường

Văn Lý • 01/10/2025 10:37

Slot sân bay trong ngành hàng không hiện đại không chỉ là đơn vị thời gian mà là tài nguyên chiến lược, và là bài toán điều phối đầy thách thức giữa nhu cầu mở rộng và duy trì trật tự.

Giữa những nguyên tắc lịch sử được duy trì nghiêm ngặt và các nỗ lực cải tiến theo hướng thị trường, câu chuyện điều phối slot vẫn là một bài toán chưa có lời giải trọn vẹn — nơi các hãng mới luôn tìm kiếm cơ hội, và các nhà điều phối thì cố giữ trật tự trong biến động phức tạp, khó lường.

Điểm khởi hành

Trong hoạt động hàng không dân dụng toàn cầu, nơi từng giây phút đều được tính toán chính xác và tối ưu hóa, slot sân bay đã trở thành một khái niệm cốt lõi, gắn liền với hiệu quả khai thác, năng lực hạ tầng và chiến lược phát triển của các hãng hàng không.

“

Một slot - hiểu đơn giản là quyền sử dụng cơ sở hạ tầng sân bay vào thời điểm cụ thể - không chỉ là một đơn vị thời gian, mà còn là một “tài sản” có giá trị chiến lược trong môi trường cạnh tranh khốc liệt của ngành hàng không.

Tại các sân bay có mật độ khai thác cao, đặc biệt là những trung tâm trung chuyển quốc tế, việc phân bổ slot một cách hợp lý là yếu tố then chốt để duy trì sự ổn định, an toàn và công bằng trong hoạt động bay có tính cạnh tranh cao.

Slot không chỉ ảnh hưởng đến lịch trình của từng chuyến bay, mà còn tác động đến toàn bộ mạng lưới vận tải, khả năng kết nối vùng miền và sự phát triển kinh tế khu vực.

Hệ thống điều phối slot hiện nay trên thế giới chủ yếu được xây dựng dựa vào các hướng dẫn toàn cầu do Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) ban hành, với sự tham gia của các bên liên quan như sân bay, hãng hàng không và cơ quan điều phối độc lập.

Tuy nhiên, trong quá trình vận hành, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ đã phát triển những mô hình điều phối riêng biệt, phản ánh đặc thù về pháp lý, thị trường và năng lực hạ tầng của từng nơi.

Tổng quan về slot sân bay

Slot sân bay là quyền sử dụng cơ sở hạ tầng sân bay — bao gồm đường cất hạ cánh, bến đỗ, nhà ga và các dịch vụ mặt đất — vào một thời điểm cụ thể để thực hiện hoạt động cất cánh hoặc hạ cánh. Trong bối cảnh các sân bay ngày càng trở nên quá tải, slot trở thành một tài nguyên hữu hạn cần được quản lý chặt chẽ và phân bổ hợp lý.

Vai trò của IATA và tài liệu hướng dẫn toàn cầu

IATA phát hành tài liệu Worldwide Airport Slot Guidelines (WASG) - còn gọi là Hướng dẫn Toàn cầu về Slot Sân bay - được cập nhật hai lần mỗi năm, sau khi tham khảo ý kiến từ các hãng hàng không, sân bay và các bên liên quan. WASG hướng dẫn các nguyên tắc phân bổ slot, tiêu chí ưu tiên, quy trình đăng ký và xác nhận slot, cũng như các quy tắc liên quan đến việc trả lại hoặc chuyển nhượng slot.

Một trong những nguyên tắc nổi bật trong WASG là quy tắc “use-it-or-lose-it” (sử dụng hoặc mất quyền), yêu cầu các hãng hàng không phải sử dụng ít nhất 80% số slot đã được phân bổ để duy trì quyền lịch sử (historic precedence) trong mùa khai thác tiếp theo. Nguyên tắc này nhằm tránh tình trạng giữ slot mà không khai thác, gây lãng phí tài nguyên hạ tầng.

Kể từ năm 1947, IATA tổ chức Hội nghị Slot (Slot Conference) hai lần mỗi năm, quy tụ hàng trăm hãng hàng không và cơ quan điều phối từ khắp nơi trên thế giới.

Đây là nơi các bên tham vấn, trao đổi và cập nhật thông tin về năng lực khai thác; đồng thời hiệp thương, tối ưu hóa lịch bay và phân bổ slot cho mùa khai thác tiếp theo. Hội nghị Slot không chỉ tập trung vào phân bổ slot, mà còn là diễn đàn chiến lược để định hình mạng lưới đường bay và mở rộng kết nối quốc tế.

Quy trình điều phối slot sân bay

Quy trình điều phối slot tại các sân bay Cấp 3 gồm:

Cơ quan điều phối slot

Tổ chức độc lập, phân bổ slot theo nguyên tắc WASG.

Sân bay, cơ sở điều hành bay

Cung cấp dữ liệu năng lực hạ tầng, điều hành không lưu, hỗ trợ giám sát việc sử dụng slot.

Hãng hàng không

Đăng ký nhu cầu slot theo lịch bay dự kiến.

Các bước chính:

Tiêu chí phân bổ gồm: slot lịch sử, hiệu quả khai thác, công bằng cạnh tranh, khả năng phối hợp mạng bay.