Gửi bình luận
Không quân Mỹ đang cân nhắc một thay đổi gây tranh cãi: Cho phép oanh tạc cơ tàng hình thế hệ mới B-21 Raider hoạt động với chỉ một phi công.
Nếu được chấp thuận, quyết định này không chỉ mang ý nghĩa cắt giảm nhân sự trong buồng lái - nó còn là dấu hiệu cho thấy, B-21 sở hữu mức tự động hóa rất cao, thậm chí có thể tiến tới bay không người lái trong tương lai.
Không còn phi công phụ: Bước đi táo bạo hay rủi ro tiềm ẩn?
Chỉ huy Bộ Tư lệnh Không quân Tấn công Toàn cầu (AFGSC), Tướng Thomas Bussiere, đã gửi văn bản đề xuất rằng tổ lái chuẩn của B-21 gồm một phi công và một sĩ quan điều khiển hệ thống vũ khí (WSO) thay vì hai phi công như truyền thống. Động thái này được Aviation Week tiết lộ đầu tiên.
Hiện Không quân Mỹ đã tiếp nhận hai chiếc B-21 đang thử nghiệm tại căn cứ Edwards, California.
Trả lời báo giới, Trung tướng Scott Pleus xác nhận đề xuất đã được chuyển lên cấp chỉ huy cao hơn nhưng nhấn mạnh: “Quyết định cuối cùng vẫn chưa được đưa ra.”
Trong văn bản gửi ngày 15/8, Bussiere nêu rõ: “Khai thác tối đa sức mạnh của Raider đòi hỏi khả năng kết hợp nhiều kỹ năng phức tạp: Điều khiển bay, tác chiến điện tử, quản lý cảm biến, điều phối chiến đấu thời gian thực và tái lập kế hoạch linh hoạt trong môi trường chiến sự. Vì vậy, B-21 sẽ được vận hành bởi một phi công và một sĩ quan hệ thống vũ khí.”
Các tài liệu và tuyên bố trước đây cho thấy B-21 Raider không chỉ mang nhiệm vụ ném bom. Nó còn có khả năng: Chỉ đạo các máy bay không người lái khác trên chiến trường; thực hiện tác chiến điện tử; thu thập và xử lý tình báo, do thám, trinh sát (ISR); điều phối mạng lưới chiến đấu không gian – không trung.
Đó là lý do vì sao Mỹ muốn WSO đảm nhiệm phần lớn nhiệm vụ tác chiến phức tạp, để phi công tập trung vào điều khiển bay.
Khác với thiết kế “đóng kín” của nhiều oanh tạc cơ trước đây, B-21 sử dụng kiến trúc mở hoàn toàn về phần mềm và hệ thống nhiệm vụ, cho phép bổ sung tính năng mới nhanh chóng - một bước đi chiến lược nhằm đảm bảo máy bay không lỗi thời trong nhiều thập kỷ tới.
Buồng lái của B-21 chỉ có hai chỗ ngồi. Điều này khiến vấn đề an toàn được đặt lên hàng đầu, đặc biệt với các nhiệm vụ bay dài hàng chục giờ xuyên đại dương và vùng phòng không đối phương.
Ở oanh tạc cơ B-2 Spirit, tổ lái gồm hai phi công, kèm theo giường ngủ nhỏ để nghỉ luân phiên trong các nhiệm vụ kéo dài. B-21 được cho là cũng sẽ có khu vực nghỉ tương tự, nhưng nếu chỉ có một phi công, việc vận hành sẽ đặt nhiều áp lực hơn.
Dù vậy, mô hình “một phi công – một WSO” đã được áp dụng ở chiến đấu cơ F-15E Strike Eagle. Ở đó, sĩ quan điều khiển vũ khí được huấn luyện để có thể điều khiển máy bay trong trường hợp khẩn cấp, thậm chí thực hiện hạ cánh nếu phi công mất khả năng.
AI tham gia buồng lái: B-21 có “phi công ảo”?
Một chi tiết quan trọng hơn cả: Việc giảm số phi công chỉ có thể thực hiện khi hệ thống tự động hóa đủ mạnh.
Nhiều năm qua, DARPA đã phát triển chương trình ALIAS nhằm tạo ra trợ lý bay AI — thường được gọi là phi công ảo. Hệ thống này do Lockheed Martin phát triển, có thể kiểm soát máy bay trong nhiều tình huống phức tạp.
Các công ty như Shield AI và Merlin cũng đang phát triển phần mềm tự chủ cho máy bay quân sự và dân dụng. Shield AI đã tích hợp hệ thống điều khiển Hivemind cho cả máy bay có người lái và không người lái. Merlin thậm chí đang thử nghiệm khả năng tự động hóa trên máy bay tiếp dầu KC-135 của Không quân Mỹ.
Điều đáng chú ý: B-21 đã bắt đầu phát triển hơn một thập kỷ trước, khi khái niệm AI đồng hành trong buồng lái còn rất mới.
Điều này cho phép suy đoán hợp lý rằng B-21 được thiết kế ngay từ đầu để tự động hóa cao, thậm chí có thể bay mà không cần phi công.
Tài liệu giải mật của Bộ Quốc phòng Mỹ từ năm 2015 đã ghi rõ yêu cầu của dự án LRS-B (tiền thân của B-21): “Máy bay phải có khả năng hoạt động có người lái hoặc không người lái.”
Ngay trước lễ ra mắt công khai B-21 năm 2022, một nguồn tin nội bộ xác nhận chương trình vẫn duy trì mục tiêu tích hợp chế độ bay không người lái.
Tại sao Mỹ lại muốn điều đó?
Bay không người lái giúp loại bỏ rủi ro cứu hộ phi công trong vùng đối phương.
Cho phép thực hiện các nhiệm vụ nguy hiểm hoặc định vị mục tiêu trước khi máy bay khác tiếp cận.
Giảm yêu cầu nhân sự và hạn chế bào mòn sức lực tổ lái trong các chuyến bay kéo dài.
Trong chiến dịch không kích Iran trước đây, các oanh tạc cơ B-2 phải được hộ tống bởi hàng chục chiến đấu cơ, máy bay tiếp dầu và đơn vị cứu hộ. Với oanh tạc cơ không người lái, bài toán chiến thuật sẽ hoàn toàn thay đổi.
B-21 sẽ trực chiến trước năm 2030
Không quân Mỹ dự kiến đặt mua ít nhất 100 chiếc B-21, gấp năm lần số lượng B-2 hiện tại. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định con số thực tế có thể cao hơn.
Hiện nay, 2 chiếc B-21 tiền sản xuất đang bay thử, Ít nhất 4 chiếc khác đang lắp ráp. Những mẫu thử nghiệm dưới mặt đất cũng đang được sử dụng để tối ưu hóa hệ thống.
Bộ Quốc phòng đã ký hai hợp đồng sản xuất lô nhỏ cho thấy, chương trình đã chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang chuẩn bị sản xuất.
B-21 là trung tâm của hệ thống vũ khí tấn công tầm xa mới của Mỹ - Long Range Strike (LRS) - trong đó còn có tên lửa hành trình hạt nhân AGM-181 LRSO, loại vũ khí đang được thử nghiệm gắn trên B-52.
Tương lai của B-21 rất rõ ràng: Đây không chỉ là oanh tạc cơ, mà là nền tảng chiến đấu đa nhiệm thế hệ mới của Mỹ.
B-21 Raider đang thay đổi cách thế giới nhìn nhận về oanh tạc cơ chiến lược. Khuyến nghị giảm tổ lái từ hai phi công xuống một phi công và một WSO cho thấy tự động hóa và AI đã đạt mức độ tin cậy đáng kể - đủ để hỗ trợ phi công hoặc thậm chí thay thế hoàn toàn trong tương lai.
Từ lời giải mật về khả năng bay không người lái, đến kiến trúc phần mềm mở và hệ thống “phi công ảo”, Mỹ đang đi trước phần còn lại của thế giới trong cuộc đua oanh tạc cơ AI.
Khi những chiếc B-21 đầu tiên bước vào phục vụ trong vài năm tới, rất có thể trên buồng lái sẽ chỉ có một con người - và một phi công ảo AI.
