Chim đâm vỡ mũi, máy bay phải quay đầu hạ cánh khẩn cấp

Một chiếc máy bay chở khách hiện đại của hãng hàng không Iberia chở theo 182 hành khách buộc phải hạ cánh khẩn cấp chỉ ít phút sau khi cất cánh từ Madrid, Tây Ban Nha do va chạm với chim.

Sự cố đáng tiếc

Chuyến bay IB579, sử dụng máy bay Airbus A321neo XLR mới đưa vào khai thác được 4 tuần, gặp sự cố ngay sau khi khởi hành từ sân bay Adolfo Suárez Madrid-Barajas đi Paris-Orly hôm Chủ nhật (3/8).

Theo thông tin ban đầu, máy bay va chạm với một con chim nghi là kền kền ở độ cao gần 2.000 mét. Cú va chạm khiến phần mũi máy bay bị vỡ nặng, để lộ hệ thống radar bên trong. Con chim sau đó bị hút vào động cơ bên trái, gây hư hại nhiều cánh quạt.

Ngay sau sự cố, khói xuất hiện trong khoang hành khách, buộc họ phải tự lấy và sử dụng mặt nạ dưỡng khí. Phi hành đoàn lập tức phát tín hiệu khẩn cấp và xin phép quay đầu.

Sân bay Adolfo Suárez Madrid-Barajas lập tức ban bố tình trạng khẩn cấp sau khi nhận được thông tin. Máy bay hạ cánh an toàn tại đường băng 32L, nơi các lực lượng cứu hộ đã túc trực sẵn, khoảng 25 phút sau khi cất cánh. Toàn bộ hành khách rời máy bay qua lối thang bộ. Không có thương vong được ghi nhận.

Cơ quan kiểm soát không lưu Tây Ban Nha xác nhận sự việc và đánh giá cao sự chuyên nghiệp, bình tĩnh của tổ bay. Một hành khách ghi lại video cho thấy toàn bộ khoang hành khách trong tình trạng sử dụng mặt nạ dưỡng khí, nhiều người tỏ rõ sự lo lắng.

Sau sự cố, chiếc máy bay đã được đưa ra khỏi khai thác để phục vụ điều tra và kiểm tra kỹ thuật. Chiếc Airbus A321XLR gặp nạn là dòng máy bay tầm xa mới nhất của Airbus, được Iberia triển khai cho các đường bay ngắn trong châu Âu nhằm huấn luyện phi hành đoàn, trước khi đưa vào khai thác các chặng dài xuyên Đại Tây Dương.

Sự thật ít người biết về va chạm với chim

Theo định luật vật lý, lực tác động sẽ càng lớn khi khối lượng và tốc độ càng cao. Do đó, nguy cơ gây hư hại nghiêm trọng trong các vụ va chạm giữa chim và máy bay là điều khó tránh khỏi.

Mức độ ảnh hưởng của cú va chạm phụ thuộc vào trọng lượng của chim, sự chênh lệch vận tốc và hướng va chạm. Lực va chạm sẽ tăng theo bình phương của sự chênh lệch tốc độ. Trong khi một con chim nhỏ đâm vào kính chắn gió ô tô đang chạy chậm thường không gây hậu quả đáng kể, một cú va chạm tốc độ cao giữa chim và máy bay có thể gây thiệt hại nghiêm trọng.

Một con chim nặng khoảng 5,5 kg va chạm với máy bay ở tốc độ 240 km/h sẽ tạo ra lực tương đương với vật nặng 450 kg rơi từ độ cao 3 mét.

Kền kền gà tây (turkey vulture) được xác định là loài gây thiệt hại nhiều nhất cho máy bay, tiếp theo là ngỗng Canada và bồ nông trắng - tất cả đều là những loài chim có kích thước lớn. Một con kền kền gà tây trưởng thành cao từ 66-81 cm, sải cánh từ 1,7-1,8 m.

Năm 2000 ghi nhận khoảng 6.000 vụ chim va chạm với máy bay, năm 2006 là 5.000 vụ và đến năm 2007 là hơn 7.000. Tuy nhiên, khoảng 80% số vụ va chạm không được báo cáo, đồng nghĩa con số thực tế là cao hơn.

Có khoảng 15% khả năng chim đâm vào kính chắn gió của máy bay dân dụng, gây nguy hiểm cho phi công. Khoảng 15% các vụ va chạm gây hư hỏng máy bay. Hơn 60% vụ việc xảy ra vào ban ngày, trong khi ban đêm và chạng vạng lần lượt chiếm 27% và 10%.

Phần lớn va chạm diễn ra trong giai đoạn cất cánh hoặc leo độ cao (35%) và tiếp cận hoặc hạ cánh (50%).

Nguy cơ va chạm cao nhất vào mùa chim di cư: tháng 3-4 (mùa xuân) và tháng 9-10 (mùa thu). Đặc biệt, mùa thu thường ghi nhận nhiều vụ hơn vì chim bay theo đàn lớn trong thời gian ngắn, trong khi di cư mùa xuân diễn ra chậm và phân tán hơn. Trong thời kỳ không di cư, hơn 90% vụ va chạm xảy ra dưới 900 m, với 61% ở dưới 30 m. Tuy nhiên, trong mùa di cư, va chạm ở độ cao lớn không phải là hiếm.

Khoảng 90% va chạm xảy ra tại hoặc gần sân bay - đặc biệt là những nơi gần nước. Tuy nhiên, chim cũng được ghi nhận xuất hiện ở độ cao lên đến 10.600 m.

Độ cao di cư của chim phụ thuộc vào điều kiện gió, địa hình, mây và các yếu tố môi trường khác. Chim thường bay ở độ cao 1.500-1.800 m, thậm chí cao hơn khi đốt mỡ để duy trì hành trình bay. Lý do là ở độ cao lớn, không khí loãng hơn và lực cản ít hơn.

Cách giảm thiểu rủi ro va chạm với chim

Trước khi cất cánh, phi công cần kiểm tra kỹ thông báo qua loa hoặc văn bản điện tử tại sân bay khởi hành cũng như điểm đến để kịp thời nhận diện các cảnh báo về chim trong khu vực. Trong trường hợp cần thiết, họ có thể chủ động đề nghị ban quản lý sân bay thực hiện các biện pháp xua đuổi chim quanh đường băng nhằm bảo đảm an toàn cất cánh.

Ngoài ra, việc tìm hiểu các tuyến đường di cư của chim ở phạm vi địa phương và toàn quốc là rất cần thiết. Nếu chuyến bay có khả năng đi qua khu vực có mật độ chim cao và có phi công phụ đi cùng, tổ bay nên thống nhất rõ các quy trình ứng phó khẩn cấp, đặc biệt là trong tình huống xấu nhất khi kính chắn gió bị xuyên thủng và phi công chính mất khả năng điều khiển. Để bảo vệ thị lực trong những tình huống va chạm bất ngờ, phi công cũng nên chuẩn bị sẵn kính râm trong cabin.

Trong quá trình bay, phi công cần duy trì độ cao phù hợp vì thống kê cho thấy dưới 10% các vụ va chạm xảy ra ở độ cao trên 900 mét. Việc tránh bay thấp dọc theo các con sông hoặc đường bờ biển - những khu vực chim thường di chuyển theo - là rất quan trọng. Đồng thời, cần tránh các vùng tụ tập đông chim như bãi rác, khu bảo tồn hoặc hồ nước.

Khi phát hiện đàn chim phía trước, nên chủ động nâng độ cao vì chim có xu hướng bay xuống khi gặp nguy hiểm. Nếu dự đoán có chim xuất hiện trong khu vực, phi công cần giảm tốc độ để gia tăng thời gian phản ứng và giảm thiểu lực va chạm.

Trong tình huống va chạm sắp xảy ra, phi công cần nhanh chóng cúi đầu để bảo vệ mắt và đầu khỏi mảnh kính vỡ, hạn chế tối đa thương tích do va đập trực tiếp.

Trải nghiệm thực tế: Va chạm kinh hoàng với kền kền ở độ cao 600 mét

Bob Behren - một cựu phi công chiến đấu của Không quân Hoa Kỳ từng nhận Giải thưởng Phi công Xuất sắc (Master Pilot Award) do Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) trao tặng với tổng số giờ bay gần 6.000 giờ đã chia sẻ lại trải nghiệm thực tế của mình.

“Trời trong xanh, không khí yên bình. Tôi đang tận hưởng niềm vui bay lượn trên chiếc Piper Aerostar ở độ cao khoảng 600 m thì bất ngờ cảm giác phấn khích bị xé toạc bởi một cú va chạm khủng khiếp. Một con kền kền gà tây khổng lồ - sải cánh gần 2 mét - lao thẳng vào kính chắn gió với tốc độ hơn 300 km/h. Tôi chỉ kịp cúi đầu theo phản xạ”, ông cho biết.

Lực va chạm khiến phi công bị tê liệt nửa người bên phải, choáng váng và không nhìn rõ do máu từ mắt phải và gió mạnh thổi vào từ lỗ thủng rộng gần 60 cm trên kính chắn gió. Trong tình huống nguy cấp, ông đã điều khiển máy bay quay về sân bay gần nhất mà không sử dụng tự lái vì lo ngại mất kiểm soát.

Ông giảm tốc độ máy bay xuống khoảng 240 km/h, cố gắng bay theo chỉ báo nhân tạo, vừa điều chỉnh hướng vừa che mắt và lau máu để duy trì thị lực.

Tiếng ồn tạo ra bởi gió trong khoang lái khiến việc liên lạc với kiểm soát không lưu là bất khả thi. Ông chỉ cố gắng nhập mã 7700 vào bộ phát đáp và hy vọng kiểm soát không lưu sẽ giải phóng đường băng.

Khi máy bay ổn định hơn, ông kiểm tra hệ thống điều khiển, cánh tà, cánh quạt và không phát hiện thêm hư hỏng. Cuối cùng, phi công hạ cánh an toàn, tự lái máy bay vào đường lăn đầu tiên và được xe cấp cứu đưa đến bệnh viện.

Một số tai nạn vì đâm phải chim

Eastern Air Lines 375 (1960): Vào ngày 4/10/1960, một chiếc Lockheed L‑188 Electra khởi hành từ Boston đã bay vào một đàn chim sáo. Ba trên 4 động cơ bị hỏng ngay lập tức, khiến máy bay rơi xuống Boston Harbor và làm 62 người thiệt mạng. Đây là vụ tai nạn nghiêm trọng nhất do chim gây ra trong lịch sử hàng không thương mại.

United Air Lines 297 (1962): Chuyến bay thương mại từ Newark đến Atlanta, đã đâm vào 2 con thiên nga cách thành phố Baltimore khoảng 16 km về phía Tây Nam vào ngày 23/11/1962 khiến máy bay mất kiểm soát và rơi. Toàn bộ 17 người trên khoang thiệt mạng.

Ethiopian Airlines Flight 604 (1988): Vào ngày 15/9/1988, một chiếc Boeing 737‑200 đâm phải đàn chim bồ câu tại Bahir Dar, Ethiopia. Hai động cơ đều bị ảnh hưởng: một động cơ mất hoàn toàn lực đẩy, động cơ còn lại giảm lực. Máy bay phải hạ cánh khẩn cấp không mở bánh và sau đó bốc cháy. 35 người thiệt mạng và 69 người sống sót.