Trong suốt nhiều thập kỷ, Boeing là một trong những trụ cột của ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ, cùng Lockheed Martin và Northrop Grumman tạo thành “bộ ba” quyền lực trong lĩnh vực sản xuất máy bay chiến đấu tiên tiến.
Tuy nhiên, bức tranh hiện nay cho thấy Boeing đang đứng trước giai đoạn chuyển đổi lớn. Một số dòng máy bay quen thuộc chuẩn bị khép lại vòng đời, trong khi những dự án thế hệ mới bắt đầu hé mở.
Super Hornet dần lui vào dĩ vãng
Trong lĩnh vực tiêm kích, Boeing hiện chỉ duy trì sản xuất hai dòng chính là F/A-18 Super Hornet và F-15 Eagle. Super Hornet, vốn là “xương sống” của Hải quân Mỹ trong nhiều thập kỷ, đang tiến gần đến hồi kết.
Những năm gần đây, số lượng bàn giao giảm dần và đơn hàng xuất khẩu không còn. Tháng 3/2024, Hải quân Mỹ đặt lô 17 chiếc Block III trị giá 1,4 tỷ USD, được coi là đơn hàng cuối cùng.
Với việc Hải quân chuyển trọng tâm sang F-35C và phát triển tiêm kích thế hệ mới F/A-XX, dây chuyền Super Hornet dự kiến sẽ dừng hoạt động vào năm 2027. Điều này cho thấy Boeing đang đánh mất vị thế ở phân khúc từng là thế mạnh.
F-15 Eagle vẫn duy trì sức sống
Trái ngược với Super Hornet, dòng F-15EX II vẫn chứng minh sức hút khi có kế hoạch sản xuất ít nhất đến thập niên 2030. Quốc hội Mỹ đang xem xét tăng ngân sách để Boeing nâng tốc độ sản xuất, hướng tới mục tiêu hai chiếc mỗi tháng vào cuối năm 2026.
Đáng chú ý, Israel tiếp tục tin tưởng dòng máy bay này khi đặt mua thêm 25 chiếc, dự kiến bàn giao từ năm 2031. Điều đó cho thấy F-15 vẫn là lựa chọn chiến lược của nhiều quốc gia, dù tuổi đời thiết kế đã kéo dài hơn nửa thế kỷ.
Boeing còn phát triển các dòng máy bay quân sự dựa trên khung máy bay dân dụng. KC-46A Pegasus, phát triển từ nền tảng Boeing 767, là một trong những chương trình trọng điểm của Không quân Mỹ với mục tiêu hơn 179 chiếc, thậm chí có thể tăng lên gần 190.
Dù bị Airbus A330 MRTT vượt trội trên thị trường xuất khẩu, Pegasus vẫn giành được đơn hàng từ các đồng minh thân cận như Nhật Bản và Israel. Song song, P-8 Poseidon, biến thể tuần tra biển dựa trên Boeing 737 cũng dần khép lại khi hầu hết các đơn hàng đã hoàn tất.
Ngoài ra, Boeing đang triển khai bàn giao máy bay cảnh báo sớm E-7 Wedgetail cho Không quân Hoàng gia Anh và có thể mở rộng sang NATO hay Mỹ. Tuy nhiên, chương trình này vẫn gặp tranh cãi khi Lầu Năm Góc muốn cắt giảm, trong khi Quốc hội lại có xu hướng duy trì.
Trong mảng trực thăng, Boeing vẫn duy trì ba dòng chính AH-64 Apache, CH-47 Chinook và MH-139 Grey Wolf. Đặc điểm đáng chú ý là nhiều chiếc Apache và Chinook được tái sản xuất hoặc đại tu, giúp kéo dài vòng đời phục vụ.
Tuy nhiên, tương lai của Apache đang bị đặt dấu hỏi lớn khi ngày càng nhiều ý kiến cho rằng dòng trực thăng tấn công này dễ bị tổn thương trước vũ khí hiện đại.
Một số quốc gia như Hàn Quốc đã hủy đơn hàng, nhưng những khách hàng khác như Ba Lan lại đặt gần 100 chiếc, cho thấy thị trường vẫn chia rẽ. Chinook, trong khi đó, gần như chưa có phương án thay thế và sẽ tiếp tục hiện diện lâu dài trong biên chế.
Các dự án tương lai: Red Hawk, Stingray và F-47
Điểm sáng trong triển vọng của Boeing là các chương trình mới. T-7 Red Hawk, máy bay huấn luyện tiên tiến hợp tác với Saab (Thụy Điển), dự kiến đi vào sản xuất loạt từ năm 2026, thay thế T-38 Talon đã lạc hậu. Đây không chỉ là một máy bay huấn luyện mà còn có khả năng phát triển thành tiêm kích hạng nhẹ trong tương lai.
Cùng thời điểm, Boeing cũng chuẩn bị bàn giao MQ-25 Stingray, máy bay tiếp dầu không người lái trên hạm, được coi là bước đi quan trọng trong xu hướng chiến tranh không người lái. Hải quân Mỹ dự kiến mua 76 chiếc và sẽ nhận lô đầu tiên vào cuối năm 2026.
Đặc biệt, Boeing đã giành được hợp đồng phát triển F-47, tiêm kích thế hệ thứ sáu trong chương trình NGAD của Không quân Mỹ. Đây là dấu mốc chiến lược, đưa Boeing trở lại cuộc chơi đỉnh cao sau khi từng để thua Lockheed Martin ở cả F-22 và F-35. Dù số lượng đặt hàng không lớn, F-47 sẽ là dòng máy bay cực kỳ hiện đại, được kỳ vọng đưa Không quân Mỹ vượt lên trong kỷ nguyên mới.
Boeing mất dần ưu thế số lượng
Nhìn về dài hạn, Boeing khó có thể đạt lại mức sản xuất dồi dào như trong Chiến tranh Lạnh, khi mỗi năm bàn giao hàng chục, hàng trăm chiếc máy bay có người lái. Thay vào đó, xu hướng hiện nay là tập trung vào các hệ thống không người lái, công nghệ cảm biến và máy bay thế hệ mới với số lượng ít nhưng giá trị và độ phức tạp cực cao.
Boeing vẫn sẽ duy trì sản xuất và nâng cấp Apache cùng Chinook, song chưa rõ sẽ có thêm bao nhiêu đơn hàng mới. Trong khi đó, KC-46A có khả năng được tăng số lượng để đáp ứng nhu cầu cấp thiết của Không quân Mỹ về máy bay tiếp dầu. Ngược lại, lĩnh vực máy bay không người lái chiến đấu và chương trình “đồng đội bay trung thành” (Loyal Wingman/CCA) lại là nơi Boeing chưa tạo được dấu ấn rõ rệt, khi các đối thủ như General Atomics và Anduril đang dẫn trước.
Nếu Boeing đang loay hoay giữa quá khứ và tương lai, thì Lockheed Martin lại sở hữu một lợi thế khổng lồ nhờ F-35 Lightning II.
Đây là chương trình tiêm kích thế hệ năm thành công nhất trong lịch sử, không chỉ tạo ra đơn hàng hàng trăm chiếc cho Không quân, Hải quân và Thủy quân lục chiến Mỹ, mà còn xuất khẩu rộng rãi tới châu Âu, châu Á và Trung Đông. F-35 đã trở thành “chuẩn mực” cho tiêm kích thế hệ năm, củng cố vị thế Lockheed Martin là nhà sản xuất tiêm kích hàng đầu thế giới.
Bên cạnh F-35, Lockheed Martin còn tiếp tục sản xuất F-16 Viper cho các thị trường quốc tế, chứng minh khả năng duy trì dòng sản phẩm đa tầng. Công ty này cũng có mặt trong lĩnh vực vũ khí siêu vượt âm, hệ thống phòng thủ tên lửa và không gian, những mảng đem lại sức mạnh tổng hợp mà Boeing khó sánh bằng.
Tuy nhiên, Lockheed Martin lại bị loại khỏi chương trình F/A-XX của Hải quân Mỹ, nhường sân chơi thế hệ sáu cho Boeing và Northrop Grumman. Điều này cho thấy, dù đang thống trị hiện tại, Lockheed Martin không thể chủ quan trước những biến động trong tương lai.
Nếu Boeing nổi bật ở mảng tiêm kích và Lockheed Martin chiếm lĩnh thế hệ năm, Northrop Grumman lại khẳng định dấu ấn ở lĩnh vực oanh tạc cơ tàng hình.
Chương trình B-21 Raider, được thiết kế để thay thế B-2 và B-1 là minh chứng cho năng lực công nghệ vượt trội trong việc chế tạo máy bay chiến lược. B-21 được coi là “vũ khí răn đe hạt nhân bay” của Mỹ trong thế kỷ 21, giúp Northrop Grumman giữ vị trí độc tôn trong phân khúc này.
Ngoài ra, Northrop Grumman cũng là đối thủ lớn của Boeing trong cuộc đua tiêm kích thế hệ sáu của Hải quân Mỹ (F/A-XX). Việc Lockheed Martin bị loại đã biến đây thành cuộc cạnh tranh trực diện giữa Boeing và Northrop. Nếu giành được hợp đồng, Northrop Grumman sẽ lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ quay lại sân khấu chính của ngành tiêm kích, cạnh tranh trực diện với cả Boeing và Lockheed Martin.
Boeing, Lockheed Martin và Northrop Grumman đều đang bước vào một giai đoạn bản lề. Lockheed Martin sở hữu thành công tức thời với F-35, nhưng có nguy cơ hụt hơi trong thế hệ kế tiếp.
Boeing đang chuyển mình, từ vị thế suy yếu với Super Hornet sang hy vọng mới với F-47 và MQ-25. Northrop Grumman tuy ít “ồn ào” hơn nhưng nắm trong tay B-21, lá bài chiến lược khó có thể thay thế.
Câu hỏi lớn đặt ra liệu Boeing có thể tận dụng F-47 để trở lại vị thế thống trị, hay Lockheed Martin sẽ tiếp tục giữ thế thượng phong nhờ F-35, trong khi Northrop Grumman âm thầm bứt phá với các chương trình chiến lược?
Cuộc đua giữa ba “ông lớn” này sẽ không chỉ định hình bầu trời Mỹ, mà còn quyết định cục diện không quân toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới.
Song bất chấp những thách thức, Boeing vẫn là một trong ba nhà sản xuất tiêm kích tiên tiến duy nhất của Mỹ. Sau những thương vụ sáp nhập lớn hậu Chiến tranh Lạnh, chỉ còn Boeing, Lockheed Martin và Northrop Grumman giữ khả năng thiết kế và chế tạo tiêm kích từ đầu đến cuối. Việc giành được hợp đồng F-47 cho thấy Boeing vẫn có thể xoay chuyển tình thế và chứng minh năng lực cạnh tranh trong cuộc đua công nghệ.
Tương lai sẽ trả lời liệu Boeing có thể tiếp tục chuỗi thắng lợi, đặc biệt trong chương trình F/A-XX của Hải quân, nơi Lockheed Martin đã bị loại khỏi vòng trong và chỉ còn Boeing cùng Northrop Grumman cạnh tranh. Nếu thành công, Boeing sẽ cùng lúc nắm giữ cả hai hợp đồng tiêm kích thế hệ sáu của Mỹ, một kịch bản có thể làm thay đổi cục diện ngành hàng không quân sự toàn cầu.
