‘Canh bạc’ S-400 khiến Thổ Nhĩ Kỳ mất lợi thế không quân
Sau 8 năm, canh bạc S-400 đã đẩy Thổ Nhĩ Kỳ vào thế bí, buộc Ankara phải đi tìm mua chiến đấu cơ châu Âu đời cũ.
Năm 2017, Thổ Nhĩ Kỳ đưa ra quyết định gây sốc: Bất chấp cảnh báo cứng rắn từ Washington, Ankara ký hợp đồng mua hệ thống phòng không S-400 Triumf của Nga. Thời điểm đó, động thái này được xem như một tuyên bố mạnh mẽ rằng, Thổ Nhĩ Kỳ không phụ thuộc vào Mỹ và có thể tự chọn hướng đi chiến lược của riêng mình.
Nhưng phản ứng của Mỹ đến nhanh và thẳng tay hơn dự đoán. Thổ Nhĩ Kỳ — thành viên của chương trình máy bay chiến đấu tàng hình F-35 từ năm 1999 và đã đầu tư hàng tỷ USD — bị loại khỏi chương trình, mất quyền mua và sản xuất linh kiện cho F-35.
Thay vì chùn bước, Ankara thể hiện sự thách thức. Chính phủ Erdogan tuyên bố sẽ tự phát triển tiêm kích tàng hình thế hệ mới mang tên KAAN, đồng thời tự nâng cấp toàn bộ phi đội F-16 đang vận hành. Thậm chí, Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố KAAN sẽ trở thành lựa chọn thay thế F-35 trên thị trường quốc tế và nhiều nước sẽ tìm đến Ankara để nâng cấp F-16.
Trong một thời gian ngắn, mọi thứ dường như đang diễn ra đúng như kế hoạch. Nhiều quốc gia giàu có, từ Ả Rập Saudi, UAE, Qatar đến Pakistan, bày tỏ sự quan tâm đến KAAN. Và Tập đoàn Hàng không Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu đàm phán nâng cấp 74 chiếc F-16 của Pakistan.
Nhưng 8 năm sau, thực tế đang bộc lộ một sự thật phũ phàng: Canh bạc S-400 đã đẩy Thổ Nhĩ Kỳ vào thế bí.
Từ tham vọng bán tiêm kích tàng hình đến đi “xin” máy bay cũ
Hiện tại, thay vì chờ đợi các hợp đồng xuất khẩu KAAN, Ankara lại đang thực hiện những chuyến công du âm thầm đến các nước Trung Đông với một mục tiêu khiêm tốn hơn nhiều: Tìm mua máy bay đã qua sử dụng.
Điều trớ trêu là kế hoạch chứng minh “Thổ Nhĩ Kỳ có lựa chọn khác ngoài Mỹ” giờ biến thành hành trình thuyết phục các nước mà Ankara từng xem là yếu hơn về công nghệ bán lại các chiến đấu cơ châu Âu đời cũ.
Trong chuyến thăm Qatar và Oman gần đây, Tổng thống Erdogan thừa nhận, Thổ Nhĩ Kỳ đang đàm phán để mua lại Eurofighter Typhoon đã sử dụng, coi đó là giải pháp tạm thời nhằm duy trì khả năng răn đe trên không trong lúc chờ KAAN hoàn thiện.
Tổng thống Erdogan cho biết, Ankara muốn sở hữu hàng chục chiếc Typhoon, bên cạnh các chiến đấu cơ khác, tạo thành đội hình tạm thời trước khi KAAN chính thức đưa vào phục vụ. Tuy nhiên, việc này không hề đơn giản.
Eurofighter Typhoon được sản xuất bởi bốn quốc gia: Anh, Đức, Tây Ban Nha và Ý. Mọi thương vụ đều phải được tất cả bốn bên đồng thuận. Trong nhiều năm, Đức đã phản đối bán Typhoon cho Thổ Nhĩ Kỳ do lo ngại về hồ sơ nhân quyền cũng như chính sách đối nội của chính quyền Erdogan.
Theo nguồn tin ngoại giao, nếu thương vụ diễn ra, Qatar và Oman sẽ bàn giao cho Thổ Nhĩ Kỳ 28 chiếc trong vài năm tới. Để thúc đẩy thỏa thuận, Erdogan dự kiến tiếp đón Thủ tướng Anh và Thủ tướng Đức trong tháng này — cuộc gặp được coi là cơ hội cuối cùng để Ankara cứu vãn sức mạnh không quân đang suy giảm.
Song song đó, Ankara cũng tái vận động để quay trở lại chương trình F-35 của Mỹ, điều trước đây họ từng tuyên bố không cần thiết. Nhưng để làm được điều này, Thổ Nhĩ Kỳ phải được miễn trừ khỏi lệnh trừng phạt CAATSA — biện pháp mà Washington áp đặt vì việc mua S-400 từ Nga. Cuộc gặp giữa Tổng thống Erdogan và Tổng thống Trump vào tháng Chín vừa qua đã không mang lại bước đột phá nào.
Và, bối cảnh hiện nay khiến cho sự sốt ruột của Thổ Nhĩ Kỳ càng trở nên dễ hiểu, bởi lợi thế không quân của Ankara đang mất dần.
Không chiến khu vực: Ankara rơi vào thế yếu
Thổ Nhĩ Kỳ coi mình là người kế thừa di sản Ottoman và có vị thế bá chủ tại Địa Trung Hải và Tây Á. Nhưng trong bối cảnh mới, lợi thế ấy đang bị thách thức bởi hai đối thủ trong khu vực: Israel và Hy Lạp.
Israel đã vận hành phiên bản F-35I “Adir” — bản tùy chỉnh với hệ thống tác chiến điện tử riêng và tầm hoạt động được mở rộng. Hiện Tel Aviv đã nhận 46 chiếc và sẽ nâng số lượng lên 75 vào năm 2030.
Hy Lạp cũng đã ký hợp đồng mua 20 chiếc F-35A từ Mỹ, kèm tùy chọn mua thêm. Ngoài ra, Athens còn sở hữu 24 chiếc Rafale F3R, dòng máy bay đang chứng tỏ ưu thế trên chiến trường.
Trong hai năm qua, Israel liên tục thực hiện các đợt tấn công chính xác vào Syria, Lebanon, Gaza, Iran, thậm chí Yemen và Qatar — nhiều nơi có các hệ thống phòng không tiên tiến. Điều này khiến Ankara lo ngại.
Tổng thống Erdogan hiểu rõ, không thể chờ đợi thêm nhiều năm để KAAN sẵn sàng bay. Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố mục tiêu xây dựng đội hình chuyển tiếp gồm 120 máy bay: 40 Eurofighter, 40 F-16 mới từ Mỹ và 40 F-35 nếu được quay lại chương trình.
Đó là lời thừa nhận gián tiếp: S-400 không thể thay thế năng lực tấn công mà F-35 đem lại.
S-400 và F-35: Hai nền triết lý tác chiến không thể so sánh trực tiếp
Về bản chất, S-400 và F-35 phục vụ hai mục đích khác nhau. S-400 là nền tảng phòng không chiến lược, được thiết kế để kiểm soát bầu trời, ngăn chặn máy bay và tên lửa của đối phương. F-35 lại là vũ khí tấn công tàng hình, được sinh ra để xuyên thủng lưới phòng không hiện đại và phá hủy các mục tiêu trọng yếu.
Cả hai đã được thử nghiệm thực chiến. Tại Ukraine, S-400 được cho là đã bắn hạ F-16 và lập kỷ lục tiêu diệt mục tiêu ở cự ly gần 300km. Ấn Độ đánh giá cao đến mức xem xét tăng số lượng đặt mua S-400 lên gấp đôi.
Ở chiều ngược lại, F-35 đã chứng minh khả năng tác chiến tàng hình tuyệt đối trong các chiến dịch không kích của Israel nhằm vào các cơ sở hạt nhân Iran. Các phi vụ này cho thấy F-35 có thể thâm nhập khu vực phòng không dày đặc và trở về an toàn, trong khi đối phương gần như không hay biết.
Đến nay, vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng: S-400 có thể phát hiện và bắn hạ F-35 hay F-35 sẽ tiêu diệt radar của S-400 trước? Và chính sự mơ hồ ấy biến F-35 thành vũ khí răn đe đáng sợ.
Tổng thống Erdogan từng muốn chứng minh Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều lựa chọn. Nhưng lựa chọn cuối cùng của ông lại là mua tiêm kích cũ để vá lỗ hổng không quân. Canh bạc S-400 đã hoàn tất và Ankara là bên chịu thiệt nhiều nhất.
