AGM-183A, hay còn gọi là “Vũ khí phản ứng nhanh phóng từ trên không”, được Lockheed Martin khởi động từ năm 2018 theo hợp đồng trị giá 480 triệu USD.
Tên lửa hoạt động theo cơ chế “tăng tốc, lượn”, đó là rocket đưa nó lên tầng cận không gian, sau đó tách ra và lao xuống mục tiêu với vận tốc trên Mach 5. Thiết kế thân lượn hai nón giúp giảm lực cản, tản nhiệt tốt hơn khi tái nhập khí quyển.
Tuy nhiên, loạt thử nghiệm giai đoạn 2021–2023 liên tục thất bại. Tháng 3/2023, Bộ trưởng Không quân Frank Kendall công khai tuyên bố ưu tiên phát triển tên lửa hành trình siêu vượt âm phóng từ máy bay HACM do Raytheon chế tạo.
Đến tháng 3/2024, Không quân Mỹ không xin thêm ngân sách cho AGM-183, coi dự án này như “chết lâm sàng”.
Chính vì vậy, việc Tư lệnh Không quân Mỹ, Tướng David Allvin tuyên bố hồi sinh AGM-183 trong năm 2025 được giới chuyên gia đánh giá là bước đi “ngoài dự đoán”, phản ánh nỗ lực duy trì hai hướng phát triển siêu vượt âm song song.
Hướng tiếp cận khác biệt
Sự trở lại của AGM-183 đặt ra so sánh trực tiếp với tên lửa hành trình tấn công siêu vượt âm HACM. HACM sử dụng động cơ scramjet, vốn khó phát triển hơn nhiều nhưng cho phép tên lửa bay thấp, cơ động, khó bị đánh chặn.
Trong khi đó, AGM-183 dựa trên rocket truyền thống – một công nghệ trưởng thành và ít rủi ro hơn về lý thuyết, nhưng lại thất bại liên tiếp trong giai đoạn thử nghiệm.
Theo chuyên gia vũ khí Tom Karako (CSIS): “Không quân Mỹ cần đa dạng hóa kho vũ khí siêu vượt âm. Một loại vũ khí thất bại không có nghĩa toàn bộ chiến lược bị đổ vỡ. Sở hữu cả ARRW lẫn HACM sẽ khiến đối thủ phải phân tán hệ thống phòng thủ, làm tăng chi phí đối phó. Đây không chỉ là câu chuyện công nghệ mà là trò chơi chiến lược.”
Tuy nhiên, Karako cũng nhấn mạnh: vấn đề cốt lõi của AGM-183 không nằm ở thiết kế khí động mà ở hệ thống điều khiển và tích hợp, vốn cho thấy Mỹ chưa làm chủ hoàn toàn quy trình phát triển.
Mỹ thua kém Trung Quốc?
Một nguyên nhân quan trọng khiến AGM-183 thất bại là hạn chế trong năng lực thử nghiệm. Mỹ hiện chỉ có vài đường hầm gió tại NASA Langley và các trường Purdue, Notre Dame, với đường kính tối đa 0,8 mét.
Còn Trung Quốc sở hữu ít nhất 21 đường hầm gió chuyên dụng, nổi bật là JF-22, có thể mô phỏng tốc độ tới Mach 30 với đường kính 4 mét, vượt xa khả năng của Washington.
Điều này đồng nghĩa với việc Washington thiếu khả năng tái tạo điều kiện thực tế để tối ưu hóa thiết kế, dẫn đến các thất bại của AGM-183.
Một chuyên gia tại Aviation Week nhận định: “Trung Quốc có hạ tầng thử nghiệm để rút ngắn vòng đời thiết kế, còn Mỹ phải chấp nhận thử, sai ngay trên nguyên mẫu. Đó là sự chênh lệch không dễ san lấp trong một sớm một chiều.”
Tên lửa Kinzhal của Nga và tên lửa AGM-183A của Mỹ cùng dựa trên động cơ rocket và phóng từ máy bay, nhưng bản chất khác nhau. Tên lửa Kinzhal thực chất là biến thể không đối đất của Iskander, bay theo quỹ đạo, cơ động hạn chế song đã được triển khai thực chiến. Tên lửa AGM-183A có khả năng đổi hướng linh hoạt hơn ở pha cuối lý thuyết khó đánh chặn hơn, nhưng vẫn chưa vượt qua bài toán thử nghiệm.
Ở tầm chiến lược, Avangard của Nga thuộc “sân chơi khác”. Đây là phương tiện lướt siêu vượt âm gắn ICBM, tốc độ tuyên bố Mach 20+, dùng để xuyên thủng lá chắn tên lửa quốc gia, trong khi AGM-183A chủ yếu nhắm tới mục tiêu khu vực, dưới ngưỡng hạt nhân.
DF-17 của Trung Quốc là tên lửa đạn đạo tầm trung mang phương tiện lướt, được thiết kế để xuyên thủng phòng thủ khu vực ở Tây Thái Bình Dương. So với AGM-183A, DF-17 kém linh hoạt về trục tiếp cận vì bắn từ mặt đất, nhưng ổn định hơn về triển khai.
YJ-21 lại là mối đe dọa lớn với hải quân Mỹ, đặc biệt nhóm tác chiến tàu sân bay, khi có pha cuối tốc độ rất cao. AGM-183A và HACM của Mỹ vì vậy hướng tới “đánh vào khớp nối” mạng A2/AD (radar, kho đạn, căn cứ) thay vì thuần túy diệt hạm, mở ra đòn phản công đa tầng khó đoán.
Theo giáo sư Richard Hallion, chuyên gia hàng không quân sự, được FlightGlobal trích dẫn: “Không tái khởi động AGM-183A đồng nghĩa với việc Mỹ chấp nhận không có vũ khí siêu vượt âm trong ít nhất 5–7 năm tới. Trong bối cảnh Nga - Trung đã triển khai, điều đó là không thể chấp nhận về mặt chiến lược.”
Canh bạc chiến lược hay lãng phí ngân sách?
Việc tái khởi động AGM-183 khiến dư luận Mỹ chia rẽ. Một mặt, nó thể hiện quyết tâm không để Nga - Trung bỏ xa. Mặt khác, chi phí đội lên hàng chục tỷ USD trong bối cảnh HACM đã có hơn 10 lần thử nghiệm thành công, khiến nhiều người gọi AGM-183A là “canh bạc đắt đỏ”.
Một số nhà phân tích quốc phòng cho rằng quyết định này phản ánh lo ngại chiến lược nhiều hơn là sự tính toán hợp lý, bởi AGM-183 chưa chứng minh được ưu thế công nghệ, lại đối diện nguy cơ không thể triển khai đại trà. Nga dùng Kinzhal và Avangard để răn đe NATO ở châu Âu. Trung Quốc coi DF-17 và YJ-21 là lá bài chiến lược nhằm kiềm chế Mỹ tại Biển Đông và eo biển Đài Loan.
Đối với Washington, siêu vượt âm trở thành điều kiện bắt buộc để duy trì uy thế toàn cầu. Việc Mỹ tụt lại phía sau tạo áp lực lớn lên các đồng minh. Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia đang đẩy mạnh nghiên cứu phòng thủ chống siêu vượt âm, trong khi NATO cũng không thể đứng ngoài trước mối đe dọa từ Nga.
AGM-183 có thể chưa phải là “quân át chủ bài”, nhưng trong bối cảnh HACM còn nhiều năm mới hoàn thiện, nó được coi là giải pháp “cầu nối” giúp Mỹ sớm có vũ khí siêu vượt âm triển khai thực tế.
Cuộc đua tam giác Mỹ - Nga - Trung vì vậy bước vào giai đoạn quyết liệt, nơi không bên nào có thể dừng lại. Với Mỹ, đây là canh bạc vừa để duy trì răn đe chiến lược, vừa để tránh nguy cơ mất thế chủ động toàn cầu, một cuộc chạy đua không có đường lui.
