Mỹ điều máy bay 'Ngày tận thế' áp sát Greenland

Theo thông tin mới nhất từ Hải quân Mỹ, chuyến bay này chỉ là hoạt động huấn luyện thường kỳ, song giới phân tích lại cho rằng động thái mang nhiều ý nghĩa chiến lược, nhất là khi Bắc Cực đang nổi lên như một “mặt trận” cạnh tranh giữa Mỹ, Nga và các đồng minh NATO.

Đặc biệt hơn, đây là loại máy bay chỉ huy chiến lược, giữ vai trò duy trì liên lạc với lực lượng tàu ngầm hạt nhân của Mỹ trong tình huống xảy ra chiến tranh hạt nhân.

E-6B Mercury: Trái tim của hệ thống chỉ huy hạt nhân Mỹ

E-6B Mercury được phát triển từ khung thân Boeing 707, hiện có vai trò then chốt trong hệ thống chỉ huy và kiểm soát hạt nhân Mỹ. Với khả năng truyền lệnh tác chiến tới các tàu ngầm hạt nhân lớp Ohio, xương sống trong bộ ba răn đe hạt nhân Mỹ, E-6B được ví như “sở chỉ huy bay” có thể duy trì hoạt động ngay cả khi các trung tâm trên mặt đất bị phá hủy.

Theo Defense News, chiếc E-6B được điều động tới Căn cứ Không quân Pituffik ở tây bắc Greenland, nơi vận hành hệ thống radar cảnh báo sớm nâng cấp, có khả năng phát hiện tên lửa đạn đạo xuyên lục địa cũng như tên lửa phóng từ tàu ngầm.

Điều này khiến chuyến bay không chỉ mang ý nghĩa huấn luyện mà còn thể hiện sự kết nối trực tiếp với hệ thống phòng thủ tên lửa chiến lược của Mỹ.

Trong giới quân sự Mỹ, E-6B Mercury được xem là “xương sống” của năng lực răn đe hạt nhân trên không. Được phát triển dựa trên khung thân Boeing 707, loại máy bay này thuộc Hải quân Mỹ nhưng thực chất là một mắt xích then chốt trong hệ thống “bộ ba hạt nhân” bao gồm tên lửa đạn đạo xuyên lục địa, tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa đạn đạo và oanh tạc cơ chiến lược.

Điểm đặc biệt khiến E-6B được mệnh danh là máy bay Ngày tận thế chính là khả năng duy trì thông tin liên lạc với tàu ngầm hạt nhân ngay cả trong điều kiện hạ tầng mặt đất bị tê liệt sau một đòn tấn công hạt nhân.

Theo một báo cáo của US Naval Institute, E-6B có thể thực hiện chức năng TACAMO tức nắm quyền chỉ huy và chuyển mệnh lệnh chiến lược trực tiếp từ Tổng thống hoặc Bộ trưởng Quốc phòng tới lực lượng hạt nhân dưới nước.

E-6B Mercury sử dụng hệ thống vô tuyến tần số cực thấp (VLF) với anten có thể kéo dài hàng kilomet, cho phép truyền tín hiệu xuyên qua nước biển để kết nối với tàu ngầm đang lặn sâu. Đây là một công nghệ mà chỉ Mỹ và Nga hiện nắm giữ ở cấp độ chiến lược.

Ngoài ra, E-6B còn được trang bị hệ thống cho phép phi hành đoàn kích hoạt và phóng ICBM từ xa trong trường hợp các trung tâm chỉ huy dưới mặt đất bị phá hủy. Điều này bảo đảm năng lực răn đe hạt nhân của Mỹ không bao giờ bị vô hiệu hóa hoàn toàn, kể cả trong kịch bản tồi tệ nhất.

Mỹ giải thích, giới phân tích đặt câu hỏi

Hải quân Mỹ khẳng định máy bay đang tham gia huấn luyện cùng lực lượng tàu ngầm tại Thái Bình Dương và Đại Tây Dương. Người phát ngôn Lực lượng tàu ngầm Mỹ, ông Jason Fischer, nhấn mạnh: “Lực lượng hải quân chiến lược thường xuyên phối hợp với các bộ chỉ huy tác chiến, đồng minh và đối tác, bao gồm cả khu vực Cực Bắc.”

Tuy nhiên, các nhà quan sát đặt câu hỏi về thông điệp ẩn sau động thái này.

“

E-6B là công cụ chỉ huy hạt nhân chiến lược. Khi nó xuất hiện ở Greenland ngay cạnh Nga ở Bắc Cực thì khó có thể coi đó chỉ là hoạt động thường lệ.

Chuyên gia Mark Cancian - Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS, Washington)

Bắc Cực từng là khu vực ít được chú ý ngoài nghiên cứu khoa học, nhưng biến đổi khí hậu làm băng tan nhanh đã mở ra nhiều tuyến hàng hải mới và tạo cơ hội khai thác nguồn tài nguyên khổng lồ. Cạnh tranh tại Bắc Cực vì thế đã trở thành một phần trong tính toán chiến lược của các cường quốc.

Theo The Barents Observer, Mỹ từ lâu đã coi Greenland là “cửa ngõ” vào Bắc Cực. Căn cứ Pituffik không chỉ đóng vai trò cảnh báo tên lửa mà còn giúp Washington duy trì sự hiện diện quân sự lâu dài trong khu vực. Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump bày tỏ ý định “mua lại” Greenland từ Đan Mạch càng cho thấy tầm quan trọng chiến lược đặc biệt của hòn đảo này.

Nga gia tăng hiện diện quân sự ở Bắc Cực

Song song với hoạt động của Mỹ, Nga đang từng bước củng cố vị thế tại Bắc Cực. Những năm gần đây, Moscow đã tiến hành nhiều vụ thử tên lửa tại khu vực này, bao gồm cả tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm. Điều đó cho thấy quyết tâm chứng minh khả năng tấn công từ vùng cực nơi tàu ngầm hạt nhân Nga có thể bí mật tiếp cận các tuyến đường biển chiến lược.

Nga cũng triển khai hệ thống phòng không S-400 tại một số căn cứ quân sự Bắc Cực, tạo ra mạng lưới phòng thủ dày đặc.

Cùng với đó là việc phát triển hạm đội tàu phá băng hạt nhân lớn nhất thế giới, cho phép Moscow duy trì hoạt động quanh năm tại các tuyến hàng hải Bắc Cực.

Phía Nga cũng sở hữu những máy bay chỉ huy trên không tương tự, tiêu biểu là Ilyushin Il-80 “Máy bay Ngày tận thế”. Tuy nhiên, giới phân tích phương Tây thường nhận định E-6B của Mỹ có lợi thế vượt trội về công nghệ liên lạc và khả năng phối hợp tác chiến toàn cầu.

“

Trong cấu trúc răn đe hạt nhân, E-6B Mercury là một công cụ độc đáo. Nó không chỉ là chiếc cầu nối giữa lãnh đạo quốc gia và lực lượng tàu ngầm chiến lược, mà còn là sự bảo đảm rằng không một kẻ thù nào có thể cắt đứt mạch sống chỉ huy của Mỹ.

Ông Michael Kofman - Chuyên gia tại tổ chức phân tích CNA (Mỹ)

Trả lời RIA Novosti, tướng về hưu Viktor Litovkin, chuyên gia quân sự Nga, nhấn mạnh: “Bắc Cực là cửa ngõ sống còn để các tàu ngầm chiến lược Nga tiếp cận Đại Tây Dương. Do đó, mọi động thái quân sự của Mỹ ở Greenland đều sẽ được Nga coi là thách thức trực tiếp.”

Một số nhà phân tích Nga lại cho rằng việc triển khai E-6B ở Greenland là tín hiệu “tái quân sự hóa Bắc Cực”. Tạp chí quân sự Nga Voennaya Mysl từng viết: “Mỹ không giấu giếm việc biến các căn cứ như Pituffik thành trung tâm chỉ huy chiến lược toàn cầu. Việc triển khai E-6B gần biên giới Nga mang ý nghĩa răn đe hơn là huấn luyện.”

Không chỉ Mỹ và Nga, NATO cũng coi Bắc Cực là trọng tâm chiến lược. Những năm gần đây, liên minh này tổ chức nhiều cuộc tập trận quy mô lớn như “Cold Response” tại Na Uy, huy động hàng chục nghìn binh sĩ nhằm nâng cao khả năng tác chiến trong điều kiện băng giá.

Sự xuất hiện của E-6B Mercury tại Greenland không chỉ gửi thông điệp tới Nga mà còn trấn an các đồng minh NATO.

Giáo sư Katarzyna Zysk, chuyên gia an ninh Bắc Cực tại Đại học Quốc phòng Na Uy, nhận định trên The Barents Observer: “Mỹ muốn chứng minh với NATO rằng họ sẵn sàng bảo vệ khu vực Cực Bắc bằng cả năng lực hạt nhân chiến lược, không chỉ bằng lực lượng thông thường.”

Các chuyên gia cảnh báo, việc E-6B Mercury xuất hiện tại Greenland là minh chứng cho xu hướng quân sự hóa Bắc Cực. Nếu như trước đây khu vực được xem là “vùng trung lập”, thì nay nó đang trở thành “điểm nóng lạnh” nơi an ninh toàn cầu được định hình.

“

Sự cạnh tranh ở Bắc Cực không chỉ xoay quanh năng lượng hay hàng hải, mà đang tiến gần tới mức đối đầu quân sự. Đây là mặt trận thầm lặng nhưng có thể quyết định sự cân bằng quyền lực thế kỷ 21.

Chuyên gia Michael Klare - Tác giả cuốn All Hell Breaking Loose về an ninh Bắc Cực

Dù Hải quân Mỹ tuyên bố chuyến bay của E-6B Mercury tại Greenland là hoạt động huấn luyện thường lệ, song bối cảnh địa chính trị hiện nay khiến khó có thể coi đây là sự kiện “bình thường”.

Việc “Ngày tận thế” xuất hiện tại Pituffik mang nhiều tầng ý nghĩa, khẳng định năng lực răn đe hạt nhân toàn cầu của Mỹ, trấn an đồng minh NATO, đồng thời gửi thông điệp răn đe tới Nga. Trong khi đó, Moscow tiếp tục đẩy mạnh quân sự hóa Bắc Cực, từ thử nghiệm tên lửa, triển khai S-400 cho đến phát triển hạm đội phá băng hạt nhân.

Trên bàn cờ quyền lực mới này, Bắc Cực không còn là vùng đất băng giá “trung lập” mà đang trở thành chiến trường chiến lược nơi mọi động thái, dù là một chuyến bay huấn luyện, cũng có thể mang ý nghĩa toàn cầu.