.jpg "Campuchia – Thái Lan hạn chế không phận vì xung đột biên giới")
Gửi bình luận
Xung đột địa chính trị buộc các hãng hàng không điều chỉnh đường bay, tăng chi phí và thời gian bay, trong khi ICAO, EASA cảnh báo và Việt Nam tăng cường giám sát an toàn.
Trong những năm gần đây, xung đột địa chính trị ngày càng lan rộng, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động hàng không dân sự. Nhiều khu vực chiến lược như: Nga‑Ukraine, vùng Kashmir giữa Ấn Độ‑Pakistan, Trung Đông hay một số phần châu Phi đang trở thành “vùng xung đột” hoặc bị hạn chế không phận nghiêm trọng.
Các hãng hàng không quốc tế không thể xem nhẹ những nguy cơ này. Khi một vùng tưởng chừng tĩnh lặng đột ngột biến thành “vùng cấm bay” hoặc khu vực nguy hiểm, các hãng buộc phải điều chỉnh đường bay, thậm chí hủy chuyến, để đảm bảo an toàn (Báo An ninh thế giới.
Ông John Strickland, chuyên gia hàng không thuộc International Air Transport Advisory, nhận định: “Bản đồ đường bay quốc tế hiện nay thay đổi nhanh hơn chính trị. Những quyết định đóng mở không phận không chỉ ảnh hưởng an toàn, mà còn tạo áp lực tài chính trực tiếp lên các hãng.”
Việc bay vòng để tránh không phận xung đột khiến chi phí nhiên liệu tăng từ 5% đến 15% so với tuyến bay bình thường, theo IATA. Đối với các chuyến bay tầm xa, chi phí nhiên liệu tăng có thể lên tới hàng trăm nghìn USD mỗi chuyến, đặc biệt với máy bay thân rộng như Boeing 777 hay Airbus A350.
Ngoài nhiên liệu, các chi phí bảo hiểm, hao mòn động cơ và chi phí phi hành đoàn cũng tăng theo thời gian bay kéo dài. Chuyên gia Linda Thompson, Giám đốc Rủi ro Hàng không tại một hãng tư vấn quốc tế, nhận xét: “Khi phải bay vòng, chi phí mỗi chuyến có thể tăng từ 8% đến 20%, tùy vào tuyến bay và loại máy bay. Hầu hết các hãng đều buộc phải chuyển phần chi phí này sang giá vé hoặc phụ phí nhiên liệu.”
Một ví dụ điển hình là các hãng phương Tây như Lufthansa và Air France, khi không được bay qua không phận Nga, buộc phải bay vòng qua Trung Á để tới Đông Á, khiến thời gian bay tăng thêm 2 - 3 giờ, đồng nghĩa chi phí nhiên liệu và bảo hiểm tăng đáng kể. Tương tự, Emirates và Qatar Airways cũng ghi nhận chi phí nhiên liệu tăng khoảng 10 - 12% trên các chuyến bay tới châu Âu khi phải tránh các khu vực tranh chấp ở Trung Đông và Nam Á.
Hệ quả trực tiếp là giá vé máy bay biến động. Một số hãng chuyển chi phí tăng này sang hành khách qua việc tăng giá vé, phụ phí nhiên liệu, hoặc hạn chế số ghế giá rẻ. Rủi ro an ninh và thay đổi lịch bay đột ngột cũng khiến nhu cầu biến động, buộc các hãng cân nhắc lại tần suất và khối lượng khai thác.
ICAO đã cập nhật hướng dẫn cho các quốc gia và hãng hàng không về đánh giá rủi ro khi bay qua hoặc gần vùng xung đột, bao gồm nguy cơ từ tên lửa đất‑không hay tên lửa đạn đạo. Malaysia, thông qua Cơ quan Hàng không Dân dụng, khuyến nghị các hãng thực hiện đánh giá rủi ro kỹ lưỡng, đảm bảo nhiên liệu dự phòng, kế hoạch dự phòng hạ cánh và chuẩn bị cho khả năng nhiễu sóng hoặc can thiệp trong thông tin định vị.
Tại châu Âu, EASA phát hành các Conflict Zone Information Bulletins (CZIB), cảnh báo khu vực nguy hiểm hoặc hạn chế bay. EASA khuyến nghị các hãng “không bay trong không phận Nga phía tây kinh độ 60° Đông” ở mọi độ cao.
Khi xung đột leo thang, những vùng không phận từng ít được chú ý bỗng trở thành “điểm nóng”, buộc các hãng phải tái cấu trúc mạng bay toàn cầu. Việc gián đoạn lâu dài tuyến bay châu Âu sang Đông Á không chỉ tăng chi phí, mà còn tác động trực tiếp đến kết nối kinh tế. Các hãng phải cân nhắc giữa tính an toàn, hiệu quả kinh tế và linh hoạt chiến lược.
Chuyên gia Jonathan Webb, cố vấn cấp cao về an ninh hàng không, nhận xét: “Quyền kiểm soát không phận đang trở thành công cụ địa chính trị. Các hãng phải có khả năng điều chỉnh nhanh chóng và có kế hoạch tài chính dự phòng. Đây không còn là vấn đề kỹ thuật đơn thuần.”
Điều chỉnh đường bay do xung đột ảnh hưởng trực tiếp tới các tuyến Châu Âu - Đông Á mà Việt Nam tham gia, thông qua Vietnam Airlines và các hãng chuyển tiếp. Khi các hãng châu Âu phải bay vòng để tránh vùng cấm, chi phí tăng và thời gian bay kéo dài, tần suất các tuyến trung chuyển giảm, vị trí “slot” tại sân bay lớn bị ảnh hưởng.
Hành khách Việt Nam đi châu Âu hoặc châu Á qua điểm trung chuyển có thể chịu giá vé cao hơn hoặc lựa chọn kém linh hoạt. Về an ninh hàng không, đại diện Cục Hàng không Việt Nam nhấn mạnh: “Không đánh đổi an toàn, an ninh hàng không với bất cứ lý do gì. Đồng thời, Việt Nam đang nâng cấp năng lực giám sát và chia sẻ dữ liệu an toàn theo tiêu chuẩn quốc tế".
Các hãng đối mặt với chi phí vận hành cao, rủi ro an toàn phức tạp và hạn chế phối hợp quốc tế. Áp lực tăng chi phí trực tiếp lên giá vé có thể ảnh hưởng cầu và khả năng phục hồi thị trường quốc tế.
Khuyến nghị đặt ra là các hãng cần đầu tư vào phân tích rủi ro chiến lược, sử dụng dữ liệu từ ICAO, EASA và mạng lưới như SafeAirspace. ICAO và các quốc gia cần thúc đẩy chia sẻ dữ liệu rủi ro theo thời gian thực, xây dựng bản đồ rủi ro toàn cầu công khai. Các hãng và cơ quan quản lý nên cân nhắc cơ chế bảo hiểm, chi phí dự phòng để giảm thiểu rủi ro tài chính khi điều chỉnh đường bay.
Việt Nam có thể tận dụng vị trí chiến lược để phát triển sân bay trung chuyển và dịch vụ quá cảnh, đồng thời nâng cao năng lực quản lý an toàn không lưu, tăng niềm tin của các hãng quốc tế trong bối cảnh bất định.
