Gửi bình luận
Nga tìm đường trở lại Hội đồng Tổ chức hàng không dân dụng Quốc tế (ICAO Council) nhưng bị EU, NATO và các nước có nạn nhân MH17 phản đối gay gắt vì thảm kịch 2014 vẫn phủ bóng ngoại giao.
Trước thềm kỳ họp ba năm một lần của Hội đồng Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) tại Montreal, Nga đang nỗ lực khôi phục vị thế trong lĩnh vực hàng không toàn cầu.
Moskva khẳng định mình là một “cường quốc hàng không với lịch sử hơn một thế kỷ”, coi việc tái gia nhập Hội đồng ICAO là bước đi nhằm khẳng định uy tín quốc tế sau khi bị loại khỏi hội đồng điều hành năm 2022, thời điểm nước này phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine và bị cáo buộc tịch thu hàng trăm máy bay thuê từ phương Tây.
Tuy nhiên, châu Âu lập tức phản đối mạnh mẽ. Phát ngôn viên Ủy ban châu Âu phụ trách giao thông Anna-Kaisa Itkonen nhấn mạnh: “Thật không thể chấp nhận khi một quốc gia đe dọa sự an toàn hàng không lại có ghế trong cơ quan chịu trách nhiệm bảo vệ chính những quy tắc đó.”
Ngày 17/7/2014, chuyến bay MH17 của Malaysia Airlines khởi hành từ Amsterdam đi Kuala Lumpur. Khi bay qua vùng trời Donetsk khu vực đang diễn ra giao tranh ác liệt giữa lực lượng ly khai thân Nga và quân đội Ukraine, chiếc Boeing 777 bất ngờ bị bắn rơi bởi một quả tên lửa đất đối không Buk.
Vụ việc cướp đi sinh mạng của toàn bộ 298 người trên khoang, trong đó 193 công dân Hà Lan, cùng nhiều hành khách đến từ Australia, Malaysia, Anh, Indonesia và các nước khác.
Vụ việc ngay lập tức làm rúng động thế giới. Các cuộc điều tra quốc tế do Nhóm Điều tra Chung (JIT) dẫn đầu kéo dài nhiều năm, huy động chuyên gia từ Hà Lan, Australia, Malaysia, Bỉ và Ukraine.
Bằng chứng thu thập được từ hình ảnh vệ tinh, dữ liệu radar, lời khai nhân chứng và phân tích mảnh vỡ đã đưa ra kết luận hệ thống tên lửa Buk thuộc Lữ đoàn phòng không 53 của Nga đã được đưa vào lãnh thổ do lực lượng ly khai kiểm soát, khai hỏa bắn hạ MH17, rồi nhanh chóng rút trở lại Nga.
Kết quả điều tra khiến Moskva liên tục bác bỏ, cho rằng đây là “âm mưu chính trị hóa”, nhưng nhiều tòa án châu Âu đã tiến hành các phiên xử vắng mặt, kết tội các chỉ huy ly khai thân Nga và khẳng định trách nhiệm của Nga trong việc cung cấp khí tài. Vụ việc trở thành một trong những bằng chứng pháp lý quan trọng nhất về sự can dự của Nga tại miền Đông Ukraine.
Bước ngoặt lớn đến vào tháng 5/2024, khi ICAO lần đầu tiên đưa ra phán quyết mang tính pháp lý quốc tế, tuyên bố: “Liên bang Nga phải chịu trách nhiệm cho việc bắn hạ chuyến bay MH17 và đã vi phạm Công ước Hàng không Dân dụng Quốc tế”.
Đây không chỉ là một quyết định về mặt luật pháp, mà còn mang ý nghĩa chính trị sâu rộng, bởi nó biến MH17 thành “án lệ quốc tế” ràng buộc Moskva trên bình diện ngoại giao.
Hơn một thập kỷ trôi qua, các gia đình nạn nhân tại Hà Lan, Australia và Malaysia vẫn tổ chức tưởng niệm thường niên, tiếp tục yêu cầu công lý. Chính phủ Hà Lan kiên quyết duy trì sức ép, coi việc Nga trở lại Hội đồng ICAO là sự xúc phạm ký ức các nạn nhân. Australia giữ lập trường mạnh mẽ nhưng thận trọng, vừa yêu cầu trách nhiệm, vừa kêu gọi bảo vệ ổn định hàng không toàn cầu. Malaysia, ban đầu mềm mỏng hơn, nay cũng lên tiếng đòi Nga hợp tác điều tra sau phán quyết của Hội đồng ICAO.
Điểm chung của NATO và EU là đều coi Nga là mối đe dọa đối với an ninh hàng không châu Âu. NATO nhấn mạnh MH17 là minh chứng cho rủi ro khi khí tài quân sự Nga được triển khai trong vùng xung đột, vì thế phản đối việc Moskva tái gia nhập Hội đồng ICAO để tránh làm suy yếu an ninh tập thể.
EU tập trung vào khía cạnh thể chế, lập luận rằng một quốc gia vi phạm luật pháp quốc tế không thể ngồi vào chiếc ghế hoạch định chuẩn mực hàng không.
Trong khi đó, các nước trực tiếp chịu mất mát như Hà Lan, Australia và Malaysia nhìn vấn đề từ lăng kính đạo đức và công lý, gắn với ký ức đau thương của các nạn nhân. Sự khác biệt này cho thấy, cùng một vụ việc, phương Tây có nhiều góc nhìn. EU và NATO dựa trên chiến lược an ninh, còn các quốc gia bị ảnh hưởng trực tiếp mang nặng yếu tố nhân văn và cảm xúc.
Theo giới quan sát, nỗ lực trở lại Hội đồng ICAO của Nga mang nhiều ý nghĩa chính trị hơn là kỹ thuật. Đây là cách Moskva tìm kiếm sự công nhận quốc tế, hợp thức hóa các hành động gây tranh cãi, đồng thời củng cố liên minh với các đối tác ngoài phương Tây như Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil trong khuôn khổ BRICS.
Tuy vậy, con đường này được cho là đầy chông gai. Phản đối từ EU và NATO gần như chắc chắn sẽ hạn chế cơ hội của Nga. Nếu Moskva thành công, nhiều chuyên gia lo ngại tính minh bạch và uy tín của ICAO sẽ bị đặt dấu hỏi.
Với Hà Lan, Australia và Malaysia, MH17 là nỗi đau chưa khép, khiến lập trường mang nặng tính công lý. Với EU và NATO, đó là bài học về an ninh và luật lệ quốc tế. Hai cách tiếp cận, một bên từ ký ức bi thương, một bên từ chiến lược toàn cầu tuy khác biệt nhưng lại bổ sung cho nhau.
Trong bối cảnh ấy, nỗ lực tái gia nhập Hội đồng ICAO của Nga không chỉ là một cuộc vận động ngoại giao, mà còn là phép thử đối với niềm tin quốc tế.
