UAV 'thống trị' tại Triển lãm Thiết bị Quốc phòng và An ninh Quốc tế

Triển lãm Thiết bị Quốc phòng và An ninh Quốc tế (DSEI) tại London năm 2025 đã khắc họa một bước ngoặt trong tư duy quân sự toàn cầu là sự trỗi dậy của thiết bị bay không người lái (UAV). Nếu như trước đây, xe tăng, tiêm kích tàng hình hay tàu khu trục luôn là “ngôi sao” của các cuộc triển lãm, thì nay UAV đã chiếm vị trí trung tâm, trở thành biểu tượng cho một kỷ nguyên chiến tranh mới.

Theo giới quan sát, UAV không chỉ là sản phẩm công nghệ mang tính thời sự mà còn phản ánh sự chuyển dịch cấu trúc của chiến tranh hiện đại: từ các loại vũ khí nặng, đắt đỏ, sang công nghệ linh hoạt, rẻ và có khả năng xoay chuyển cục diện nhanh chóng.

Sự hiện diện đồng loạt của UAV cảm tử cỡ nhỏ, UAV hải quân, cho đến các mô hình tàng hình tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) tại London khẳng định rằng UAV đã tiến từ “công cụ phụ trợ” thành “lực lượng xung kích” trên chiến trường thế kỷ 21.

Ukraine - “phòng thí nghiệm thực chiến” của UAV

Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã trở thành nơi thử nghiệm UAV quy mô lớn nhất thế giới. Từ những chiếc Bayraktar TB2 nổi tiếng, đến UAV FPV gắn đầu đạn RPG hay UAV tự chế giá rẻ tấn công cơ sở hạ tầng, tất cả cho thấy UAV có thể làm suy yếu sức mạnh của một đối thủ vượt trội cả về nhân lực lẫn hỏa lực.

“

Ukraine đã cho thế giới thấy cách UAV làm đảo ngược cán cân. Đây là bài toán chi phí, một UAV vài nghìn USD có thể buộc đối phương tiêu tốn tên lửa phòng không trị giá hàng triệu USD.

Tướng về hưu Sir Richard Barrons, nguyên chỉ huy lực lượng liên quân Anh

Không dừng lại ở tác chiến trên bộ, UAV hải quân do Ukraine phát triển đã gây nhiều tổn thất cho Hạm đội Biển Đen của Nga. Những cuộc tấn công vào tàu đổ bộ và tàu trinh sát ở Crimea chứng minh rằng UAV có thể vô hiệu hóa các tài sản chiến lược vốn được coi là bất khả xâm phạm. Ukraine, từ đó, đã biến mình thành “phòng thí nghiệm thực chiến” cho công nghệ UAV toàn cầu.

Project Octopus và bước đi chiến lược của châu Âu

Một điểm nhấn tại DSEI 2025 là việc Anh công bố Project Octopus, dự án hợp tác sản xuất UAV đánh chặn với Ukraine.

Thay vì dựa hoàn toàn vào các tập đoàn quốc phòng lớn, London lựa chọn cách tiếp cận mới là tận dụng công nghệ thử nghiệm trên chiến trường của Ukraine kết hợp với năng lực sản xuất quy mô công nghiệp của Anh.

Theo Defense News, mục tiêu là chế tạo hàng nghìn UAV mỗi tháng nhằm chống lại các cuộc tập kích bằng UAV Shahed từ Nga. Đây là động thái mang tính biểu tượng, thể hiện UAV đã trở thành năng lực phòng thủ cốt lõi của châu Âu, thay vì chỉ là vũ khí bổ trợ.

Đáng chú ý, dự án còn mang lại lợi ích kép: hỗ trợ Ukraine về mặt quân sự và tạo thêm hàng nghìn việc làm trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng tại Anh.

Điều này phản ánh một xu hướng mới là UAV không chỉ định hình chiến lược quân sự, mà còn tác động đến chính sách công nghiệp và kinh tế. Trong nhiều thập kỷ, ưu thế trên chiến trường gắn liền với xe tăng, tiêm kích hay tàu sân bay. Tuy nhiên, UAV đang dần làm lung lay trật tự này.

Từng được coi là “vua chiến trường”, xe tăng ngày nay dễ trở thành mục tiêu cho UAV cảm tử giá rẻ. Việc duy trì, vận hành và sửa chữa xe tăng hiện đại tốn kém, trong khi UAV FPV chỉ vài trăm USD cũng có thể phá hủy hoặc vô hiệu hóa chúng.

Trong khi đó, máy bay chiến đấu thế hệ 5 trị giá hàng trăm triệu USD đang bị thách thức bởi UAV tấn công và UAV trinh sát có chi phí thấp hơn hàng trăm lần. UAV không thể thay thế hoàn toàn, nhưng đã làm giảm vai trò độc quyền của máy bay có người lái.

Còn hạm đội hải quân vốn được coi là biểu tượng sức mạnh quốc gia nay phải đối mặt với UAV hải quân nhỏ gọn nhưng sát thương lớn. Các vụ UAV Ukraine tấn công tàu Nga cho thấy hải quân nhiều nước buộc phải đầu tư thêm vào hệ thống phòng thủ tầm gần và UAV đánh chặn.

Những so sánh này cho thấy UAV không loại bỏ hoàn toàn khí tài truyền thống, nhưng buộc chúng phải tái định vị, thay đổi vai trò và cách sử dụng trên chiến trường.

Làn sóng đầu tư và cạnh tranh công nghệ

Theo Financial Times, các startup quốc phòng châu Âu đã huy động khoảng 2,4 tỷ euro kể từ năm 2022, chủ yếu tập trung vào UAV và công nghệ chống UAV. Những cái tên mới nổi như Helsing (Đức), Swarm Biotactics (Anh) hay Tekever (Bồ Đào Nha) đang nhanh chóng vươn lên, cạnh tranh với các tập đoàn quốc phòng truyền thống.

“

Cuộc đua UAV không chỉ nằm ở số lượng, mà là ở công nghệ tích hợp: trí tuệ nhân tạo, khả năng tự hành, phối hợp bầy đàn. Ai làm chủ điều này trước sẽ nắm lợi thế chiến lược trong 10-20 năm tới.

Chuyên gia Ulrike Franke - Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR)

Điều này cho thấy, chiến tranh UAV đang dịch chuyển từ “chiến tranh giá rẻ” sang giai đoạn chiến tranh công nghệ cao, nơi AI, dữ liệu lớn và vũ khí năng lượng định hướng giữ vai trò trung tâm.

Nếu Ukraine là phòng thí nghiệm của châu Âu, thì Trung Đông là minh chứng rõ nhất cho khả năng UAV thay đổi cục diện khu vực. Tại Iran, các mẫu UAV Shahed giá rẻ đã trở thành công cụ chiến lược, không chỉ trong tay lực lượng Houthi ở Yemen hay đồng minh tại Syria, mà còn xuất hiện tại chiến trường Ukraine.

Shahed thể hiện sức mạnh của “vũ khí giá rẻ nhưng hiệu quả”, đủ để gây áp lực cho các cường quốc.

Israel là một trong những quốc gia đi đầu về UAV, Israel triển khai UAV tấn công chính xác trong các chiến dịch ở Gaza và Syria. UAV ở đây không chỉ là vũ khí, mà còn là công cụ giám sát và tình báo chiến lược. Ả Rập Xê Út và UAE tích cực mua sắm UAV nhằm đối phó với mối đe dọa từ Houthi, đồng thời đẩy mạnh phát triển UAV nội địa để giảm phụ thuộc vào Mỹ và châu Âu.

Ở Trung Đông, UAV không chỉ đơn thuần là lựa chọn quân sự, mà còn là biểu tượng của tự chủ chiến lược, gắn liền với tham vọng địa chính trị của từng quốc gia.

Trong khi đó, khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là tâm điểm cạnh tranh Mỹ - Trung, nơi UAV ngày càng đóng vai trò chủ chốt. Trung Quốc đang tăng tốc sản xuất UAV tầm xa và UAV cảm tử, vừa để trang bị cho quân đội, vừa để xuất khẩu sang châu Phi, Trung Đông. Đây là một phần trong chiến lược “ngoại giao UAV” nhằm mở rộng ảnh hưởng toàn cầu.

Washington triển khai UAV MQ-9 Reaper tại nhiều căn cứ ở Guam, Okinawa, đồng thời hợp tác với Nhật Bản và Australia phát triển UAV hải quân tự hành để giám sát Biển Đông.

Lâu nay, Ấn Độ coi UAV là mảnh ghép trong chiến lược phòng thủ đa tầng. Việc mua UAV MQ-9B từ Mỹ đi kèm với nỗ lực thúc đẩy sản xuất UAV nội địa, nhằm giảm phụ thuộc và nâng cao năng lực phòng thủ. Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược, UAV không chỉ là công cụ tác chiến mà còn là phương tiện giám sát, kiểm soát các tuyến hàng hải rộng lớn, yếu tố then chốt tại Thái Bình Dương.

Một kỷ nguyên mới của chiến tranh

Dù UAV mang lại nhiều lợi thế, nhưng đi kèm là những thách thức lớn. NATO hiện vẫn phải điều tiêm kích trị giá hàng trăm triệu USD để đánh chặn UAV vài nghìn USD, một sự bất cân xứng tốn kém.

Các chuyên gia cho rằng cần thiết lập hệ thống phòng thủ nhiều tầng: từ gây nhiễu điện tử, radar tầm thấp, vũ khí năng lượng định hướng cho tới UAV đánh chặn chuyên biệt. Đồng thời, hạ tầng kiểm soát bầu trời, pháp lý về an ninh mạng và hệ thống quản lý UAV cũng phải được củng cố. Nếu không, UAV có thể trở thành “con dao hai lưỡi”, gây ra rủi ro cho cả quân sự lẫn dân sự.

Từ chiến trường Ukraine, sa mạc Trung Đông đến đại dương Thái Bình Dương, UAV đang tái định hình khái niệm chiến tranh. Chúng không thay thế hoàn toàn xe tăng, tiêm kích hay tàu chiến, nhưng buộc những khí tài này phải thay đổi cách tác chiến và phân bổ nguồn lực.

Như chuyên gia Ulrike Franke nhấn mạnh: “Chúng ta đang chứng kiến sự chuyển dịch từ kỷ nguyên vũ khí hạng nặng sang kỷ nguyên công nghệ nhanh, rẻ và linh hoạt. UAV chính là hiện thân rõ ràng nhất cho sự thay đổi đó.”

Trong thập kỷ tới, cuộc đua UAV toàn cầu sẽ không chỉ xoay quanh số lượng hay giá thành, mà còn là cuộc cạnh tranh về trí tuệ nhân tạo, dữ liệu và chiến lược địa chính trị. Đây chính là yếu tố định hình cán cân quyền lực quân sự thế giới trong thế kỷ 21.