Rủi ro pin lithium trên máy bay, quy định và kiểm soát thế nào

Quả pin nhỏ, hiểm họa lớn

Hôm 18/10, chuyến bay CA139 của Air China từ Hàng Châu đi Incheon, gần thủ đô Seoul của Hàn Quốc buộc phải chuyển hướng khẩn cấp xuống Thượng Hải khi một viên pin lithium trong hành lý xách tay của hành khách tự bốc cháy.

Hình ảnh do hành khách cung cấp và được đăng tải trên trang tin Jimu News cho thấy ngọn lửa bốc lên từ khoang hành lý phía trên, khói đen lan tỏa trong khoang, trong khi một số hành khách nỗ lực dập lửa đã khiến ngành hàng không châu Á một lần nữa phải giật mình.

Trước đó, tháng 7/2025, chuyến bay DL1334 của Delta Air Lines (Mỹ) cũng hạ cánh khẩn cấp do pin dự phòng của hành khách bốc cháy. Mặc dù đã xử lý kịp thời bằng túi chống cháy chuyên dụng, song khoang hành khách vẫn ngập khói, buộc tổ bay phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp và chuyển hướng hạ cánh xuống Fort Myers, cách Fort Lauderdale (điểm đến ban đầu) khoảng 2 giờ lái xe.

Những vụ việc như vậy không còn hiếm. Theo Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA), từ đầu năm 2025 đến nay, ghi nhận 50 vụ việc liên quan đến khói, cháy hoặc hiện tượng quá nhiệt từ pin lithium-ion. Một số sự cố đã buộc máy bay phải hạ cánh khẩn cấp, gây thương tích cho hành khách hoặc làm hỏng thiết bị.

Lo ngại gia tăng

Mối lo ngại về việc sử dụng sạc dự phòng trên máy bay đang ngày càng gia tăng. Trước nguy cơ cháy nổ từ pin lithium, nhiều hãng hàng không đã bắt đầu siết chặt quy định.

Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) và Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) đã ban hành quy chuẩn rõ ràng: Pin lithium không được để trong hành lý ký gửi; Pin rời mang theo người phải có dung lượng dưới 100 Wh, tối đa hai viên từ 100-160 Wh nếu được hãng bay chấp thuận; Hàng hóa chứa pin phải khai báo, đóng gói, dán nhãn hàng nguy hiểm và tuân thủ quy trình vận chuyển đặc biệt.

Tháng 2 năm 2025, Air Busan của Hàn Quốc chính thức ban hành lệnh cấm pin dự phòng trong hành lý xách tay để ở ngăn đựng đồ trên đầu hành khách. Đây là hãng hàng không đầu tiên trên thế giới đưa ra quy định này, sau một sự cố cháy máy bay nghiêm trọng nghi do pin lithium gây ra.

Ngay sau đó, 1/4, Singapore Airlines chính thức cấm hành khách sử dụng sạc dự phòng không dây trong suốt chuyến bay. Ngoài ra, hàng loạt hãng lớn như China Airlines, Korean Air, Hong Kong Airlines, Cathay Pacific và Emirates... cũng đã ban hành lệnh cấm sử dụng pin sạc dự phòng trên khoang hành khách trong năm nay.

Tuy nhiên, trong thực tế, không phải hành khách nào cũng hiểu và tuân thủ nghiêm túc. Phần lớn người bay vẫn nghĩ pin dự phòng chỉ là món đồ nhỏ, tiện lợi mà không biết rằng, nếu bị ép nhiệt trong khoang, nó có thể phát nổ.

Việt Nam siết chặt quản lý

Từ ngày 9/9/2025, Vietnam Airlines Group (gồm Vietnam Airlines, Pacific Airlines, Vasco) chính thức cấm hành khách sử dụng pin sạc dự phòng lithium trên mọi chuyến bay. Hành khách buộc phải khai báo pin tại quầy thủ tục, và pin phải được đặt ở vị trí dễ quan sát để nhân viên có thể kiểm tra bất thường.

Hãng cũng đã trang bị túi chống cháy, găng tay cách nhiệt và bộ dập cháy pin chuyên dụng trên toàn bộ đội bay, được Cục Hàng không Việt Nam phê duyệt. Mỗi máy bay dưới 250 hành khách phải có ít nhất một bộ dụng cụ; máy bay lớn hơn có ít nhất hai bộ. Phi hành đoàn được huấn luyện kỹ năng xử lý sự cố pin cháy trong khoang, từ cách cô lập thiết bị đến làm mát khu vực phát nhiệt.

Cùng với đó, Cục Quản lý Xuất nhập cảnh (A08, Bộ Công an) đã tăng cường soi chiếu pin tại các cảng hàng không quốc tế lớn như Nội Bài, Tân Sơn Nhất nhằm phát hiện sớm rủi ro ngay từ mặt đất. Nếu phát hiện pin vượt dung lượng cho phép, hành khách sẽ bị buộc để lại pin hoặc dừng chuyến bay.

Tuy nhiên, một vấn đề nan giải khác là sự phát triển quá nhanh của công nghệ pin. Các dòng pin mới như lithium-silicon, lithium-sắt-phosphate hay pin tái chế có cấu trúc hóa học khác biệt, trong khi quy chuẩn an toàn vẫn chủ yếu dựa trên loại lithium-ion truyền thống.

Điều này khiến việc soi chiếu và nhận dạng pin nguy hiểm trở nên khó khăn, nhất là tại các sân bay có thiết bị kiểm tra còn hạn chế. Không phải hệ thống nào cũng có thể phát hiện được vật liệu pin hoặc phân biệt dung lượng thực tế.

Rủi ro tiềm ẩn từ vận tải hàng hóa

Không chỉ gây nguy hiểm trên các chuyến bay chở khách, lĩnh vực vận tải hàng hóa cũng là “điểm mù” nguy hiểm. Rất nhiều kiện hàng thương mại điện tử xuyên biên giới chứa pin lithium nhưng khai báo sai hoặc không khai báo, để tránh thủ tục phức tạp.

Mới đây, Cơ quan Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) đã đề xuất phạt Công ty LG Energy Solution 60.000 USD vì vi phạm quy định về vận chuyển hàng nguy hiểm.

Theo cáo buộc, vào tháng 1-2024, LG Energy Solution đã gửi 5 viên pin lithium-ion từ Seoul (Hàn Quốc) đến Los Angeles (Mỹ) nhưng không khai báo và đóng gói đúng quy cách. Hậu quả là lô hàng này bốc cháy tại cơ sở phân loại của FedEx ở Irvine, bang California, chỉ được phát hiện sau khi ngọn lửa bùng lên.

Vụ việc cho thấy nguy cơ tiềm ẩn của pin lithium trong vận tải hàng không không chỉ nằm ở khâu sử dụng mà còn ở quy trình lưu kho, vận chuyển và kiểm soát an toàn.

Hiện một số hãng bay quốc tế đang thử nghiệm AI phát hiện pin lithium trong soi chiếu hành lý, có thể nhận dạng hình dạng cell pin hoặc vật liệu lithium từ hình ảnh tia X. ICAO cũng khuyến khích gắn mã định danh điện tử (digital ID) cho các kiện hàng chứa pin, giúp truy vết nguồn gốc khi có sự cố.

Hãng hàng không cần tăng cường truyền thông trực quan qua màn hình check-in, thông báo trên app đặt vé hoặc huấn luyện phi hành đoàn mô phỏng xử lý cháy pin ngay trên máy bay.

Tuy nhiên, công nghệ chỉ là một phần của lời giải. Có lẽ ý thức hành khách và văn hóa an toàn mới là “vũ khí” quan trọng nhất. Pin lithium là sản phẩm không thể thiếu trong kỷ nguyên kỹ thuật số, từ chiếc điện thoại trong túi áo đến xe điện ngoài đường băng. Nhưng cũng chính nó là “ngòi nổ” tiềm ẩn trên những chuyến bay tưởng chừng an toàn tuyệt đối.

Chỉ khi hành khách hiểu rằng quy định “không dùng pin sạc dự phòng” không phải là rườm rà mà là bảo vệ sinh mạng của chính mình, khi hãng bay đầu tư đúng mức cho thiết bị và huấn luyện, các quy định quốc tế được cập nhật linh hoạt theo công nghệ thì “rủi ro từ viên pin nhỏ” mới thật sự được thu hẹp.

Trong ngành hàng không, không có khái niệm “sự cố nhỏ”. Và đôi khi, điều quyết định an toàn của hàng trăm con người lại nằm ở thứ nhỏ bé chỉ nằm trong lòng bàn tay: pin lithium.