Air India thừa nhận 'lạc' máy bay Boeing suốt 13 năm
Chiếc Boeing của Air India “thất lạc” suốt 13 năm vì đứt gãy quản trị và trách nhiệm sau sáp nhập, cho thuê và tư nhân hóa, chứ không phải vì biến mất khỏi thực tế.
Một câu chuyện tưởng chừng khó tin vừa được hé lộ trong ngành hàng không thế giới. Air India - hãng hàng không quốc gia của Ấn Độ đã để một chiếc máy bay Boeing “lọt sổ” quản lý suốt 13 năm, nằm im tại sân bay Kolkata mà không được ghi nhận đầy đủ trong hồ sơ tài sản chính thức của hãng.
Vụ việc này phơi bày những lỗ hổng kéo dài trong quản lý tài sản, hệ thống hồ sơ và cơ chế chuyển giao trách nhiệm tại một hãng hàng không quốc gia từng vận hành theo mô hình nhà nước, với bộ máy cồng kềnh và chồng chéo.
Nguồn gốc của chiếc máy bay
Nguồn gốc của sự “mất tích” bắt đầu từ quá trình sáp nhập năm 2007 giữa Air India và Indian Airlines - hai hãng hàng không nhà nước tồn tại song song trong nhiều thập kỷ. Chiếc Boeing 737-200 mang số đăng ký VT-EHH vốn thuộc đội bay của Indian Airlines. Khi hai hãng hợp nhất, hàng trăm máy bay, hợp đồng thuê cho thuê, tài sản kỹ thuật cùng khối lượng hồ sơ khổng lồ được chuyển giao trong bối cảnh thiếu một cơ chế kiểm kê thống nhất.
Nhiều máy bay khi đó đã ngừng khai thác thương mại, một số được cho các cơ quan nhà nước thuê lại, số khác không còn nằm trong kế hoạch đội bay nhưng cũng chưa hoàn tất thủ tục thanh lý. VT-EHH rơi đúng vào vùng “xám” không còn bay, nhưng cũng chưa từng bị xóa khỏi danh mục sở hữu hợp pháp.
Sau sáp nhập, chiếc Boeing 737 này tiếp tục được cho Bưu điện Ấn Độ thuê để khai thác chở hàng. Đây chính là bước khiến trách nhiệm bị “pha loãng”. Trong ngành hàng không, quyền sở hữu và quyền khai thác thường tách biệt.
Hãng sở hữu phải chịu trách nhiệm pháp lý và tài sản, trong khi bên thuê chịu trách nhiệm vận hành hằng ngày. Khi hồ sơ không được cập nhật đồng bộ, chiếc máy bay rất dễ bị coi là đã “rời khỏi đội bay” trong nhận thức của bộ phận khai thác, trong khi trên giấy tờ pháp lý nó vẫn tồn tại.
Khi hợp đồng thuê kết thúc, máy bay bị để lại tại sân bay Kolkata mà không có một quy trình khép kín để xác định ai tiếp nhận lại, ai chịu trách nhiệm tiếp theo và tài sản này đang ở trạng thái nào.
Khi “không ai chịu trách nhiệm cuối cùng”
Việc chiếc Boeing 737 nằm tại sân bay Kolkata suốt hơn một thập kỷ cũng đặt ra câu hỏi về vai trò của sân bay. Trên thực tế, tại nhiều quốc gia đang phát triển, sân bay không phải lúc nào cũng có đủ thẩm quyền hoặc động lực pháp lý để xử lý những tài sản được coi là “vô chủ”. Khi máy bay mang đăng ký quốc gia và thuộc về một hãng hàng không lớn, sân bay thường chờ đơn vị sở hữu tự làm rõ, thay vì chủ động cưỡng chế hay thanh lý.
Trong nhiều năm, chiếc máy bay chỉ nằm ở rìa sân bay, không cản trở khai thác, không gây rủi ro an toàn tức thì, vì thế không trở thành ưu tiên xử lý.
Về phía Air India, nguyên nhân sâu xa nằm ở hệ thống quản trị nội bộ. Trong thời gian dài, hãng hoạt động trong tình trạng thua lỗ, bộ máy cồng kềnh và hồ sơ tài sản phân tán giữa nhiều đơn vị, nhiều thế hệ lãnh đạo.
Một chiếc máy bay không còn bay, không tạo doanh thu, không nằm trong kế hoạch đội bay rất dễ “chìm” khỏi tầm nhìn quản trị nếu nó không xuất hiện trong các báo cáo tài sản trọng yếu, không phát sinh chi phí bảo dưỡng định kỳ và không có bộ phận nào trực tiếp theo dõi. Chiếc Boeing 737 này không biến mất khỏi thế giới vật lý, mà biến mất khỏi sự chú ý của hệ thống quản lý.
Chỉ “tái xuất” khi tư nhân hóa
Chỉ đến khi Air India được tư nhân hóa vào năm 2022, toàn bộ tài sản mới buộc phải được kiểm kê lại một cách triệt để. Đây là thời điểm chiếc máy bay “tái xuất”. Theo Tổng giám đốc Air India Campbell Wilson, chiếc VT-EHH không có tên trong danh mục tài sản được bàn giao cho chủ sở hữu mới. Điều đó đồng nghĩa ban lãnh đạo mới không hề biết rằng hãng vẫn sở hữu chiếc máy bay, và vì thế không chấp nhận trách nhiệm thanh toán phí lưu bãi tại sân bay Kolkata.
Chỉ sau khi các cơ quan liên quan đối chiếu lại lịch sử đăng ký và quyền sở hữu, Air India mới buộc phải thừa nhận chiếc Boeing 737 này chưa bao giờ được thanh lý hợp pháp.
Về mặt kỹ thuật, chiếc Boeing 737-200 gần như không còn giá trị khai thác. Nhưng về mặt quản trị, vụ việc là một lời cảnh báo nghiêm trọng. “Đây là một chiếc máy bay đã hết thời, nhưng về quản lý, nó cho thấy ngay cả trong ngành bị giám sát chặt chẽ như hàng không, tài sản vẫn có thể ‘biến mất’ nếu không có hệ thống quản lý minh bạch và quy trách nhiệm rõ ràng”, chuyên gia hàng không John Strickland nhận định.
Không chỉ Air India
Dù hiếm gặp, vụ việc của Air India không phải là trường hợp duy nhất trong lịch sử hàng không thế giới mà một chiếc máy bay thương mại, trong đó có nhiều mẫu Boeing, bị bỏ quên hoặc “thất lạc” hồ sơ trong thời gian dài.
Tại Mỹ, một chiếc Boeing 727 từng bị bỏ lại nhiều năm tại sân bay quốc tế Houston do chủ sở hữu liên tục thay đổi, các hợp đồng cho thuê chồng chéo và tranh chấp pháp lý kéo dài. Không bên nào đứng ra nhận trách nhiệm, trong khi sân bay không thể tự ý xử lý khi chưa xác định rõ chủ sở hữu cuối cùng. Chiếc máy bay chỉ được tháo dỡ sau khi các thủ tục pháp lý được hoàn tất.
Tại châu Phi, một chiếc Boeing 707 từng bị bỏ quên tại sân bay quốc tế Jomo Kenyatta (Kenya) sau khi hãng khai thác phá sản. Máy bay vẫn mang đăng ký hợp pháp, nhưng không còn hãng vận hành, buộc nhà chức trách mất nhiều năm để xác định quyền sở hữu và nghĩa vụ tài chính trước khi cho phép xử lý.
Ngay cả ở châu Âu, một số Boeing 737 đời cũ từng bị “mắc kẹt” tại sân bay sau khi các hãng thuê ngắn hạn chấm dứt hợp đồng, trong khi công ty cho thuê đang tái cấu trúc hoặc phá sản. Trên giấy tờ, máy bay vẫn tồn tại, nhưng trên thực tế, không có đơn vị nào chủ động tiếp nhận hay đưa chúng trở lại khai thác.
Giới chuyên gia cho rằng, các trường hợp “máy bay thất lạc” thường xuất hiện trong ba bối cảnh: sáp nhập hoặc tư nhân hóa khiến tài sản bị chuyển giao qua nhiều pháp nhân; mô hình cho thuê cho thuê lại làm tách rời quyền sở hữu và trách nhiệm vận hành; và sự suy giảm giá trị kinh tế khiến chi phí xử lý cao hơn giá trị còn lại của máy bay.
Trong trường hợp của Air India, chiếc Boeing 737-200 hội tụ đầy đủ cả ba yếu tố này, trở thành một “tài sản vô hình” trong hệ thống quản trị, dù vẫn hiện hữu ngoài đời thực.
Chiếc Boeing không “thất lạc” vì không ai nhìn thấy nó, mà vì suốt 13 năm, không có ai thực sự chịu trách nhiệm cuối cùng đối với sự tồn tại của nó. Đây cũng là lời nhắc nhở rằng công nghệ giám sát hiện đại không thể thay thế hoàn toàn quản trị con người và trách nhiệm pháp lý rõ ràng, ngay cả trong một ngành được coi là kỷ luật và an toàn bậc nhất thế giới.