Giảm chi phí tuân thủ pháp luật: Đòn bẩy thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao năng lực quốc gia

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với khát vọng vươn lên nhóm quốc gia thu nhập cao. Tuy nhiên, một trong những “điểm nghẽn” lớn cản trở đà tiến này là chi phí tuân thủ pháp luật còn cao, thể chế chưa thực sự kiến tạo, việc tổ chức thực thi còn yếu và cơ chế phản ứng chính sách chưa kịp thời.

Phí chồng phí từ thủ tục chồng chéo

Dù chuyển đổi số đang diễn ra trên diện rộng, nhiều thủ tục vẫn đòi hỏi hồ sơ giấy, thiếu liên thông, khiến chi phí tuân thủ gia tăng. Hệ thống pháp luật còn chồng chéo với nhiều văn bản điều chỉnh cùng một vấn đề như đầu tư, xây dựng, đất đai, môi trường buộc doanh nghiệp tốn thêm nhân lực và thời gian để tìm hiểu quy định. Nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ vì thế càng dễ lúng túng khi tuân thủ pháp luật.

Tình trạng thủ tục rườm rà tạo kẽ hở cho tiêu cực. Theo khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM, nhiều doanh nghiệp phản ánh vẫn phải chi “phí không chính thức” để giải quyết công việc, làm méo mó môi trường kinh doanh.

Việc chậm ban hành văn bản hướng dẫn cũng khiến nhiều dự án đình trệ. Một số lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu số hay năng lượng tái tạo chưa có khung pháp lý rõ ràng, khiến nhà đầu tư e ngại. Hệ quả là doanh nghiệp phải gánh “phí chồng phí”: phí tuân thủ chính thức, phí không chính thức và cả phí chờ đợi.

Nguyên nhân sâu xa được chỉ ra là tư duy làm chính sách vẫn nặng về “quản lý” hơn “phục vụ”, thiếu đánh giá tác động của chi phí tuân thủ ngay từ khâu soạn thảo. Hệ thống văn bản còn phân tán, thiếu cơ sở dữ liệu pháp luật tập trung và chưa có bộ máy phản ứng chính sách nhanh, theo sát thực tiễn.

Số hóa toàn diện hành lang pháp lý từ khâu xây dựng cho tới áp dụng

Tại một số nước, như Estonia, các thủ tục đều số hóa “chính phủ không giấy tờ”. Trong khi đó, Hàn Quốc có đơn vị chuyên đánh giá “regulatory cost” trong mỗi luật cần thiết lập cơ chế phản biện độc lập.

Singapore có cơ chế ‘Một cửa chính sách thử nghiệm’ (One-Stop Policy Sandbox) dành cho cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Kết quả là, rất nhiều doanh nghiệp trong khu vực đã chọn Singapore là quốc gia để đặt văn phòng kinh doanh cho những lĩnh vực mới cần cơ chế Sandbox.

Còn tại Trung Quốc, quốc gia này đã sử dụng hàng loạt ứng dụng AI vào lĩnh vực pháp luật - từ khâu soạn thảo, rà soát văn bản đến trợ lý tư pháp và thẩm định chính sách. Những mô hình như tòa án thông minh, trợ lý pháp lý ảo hay các hệ thống phân tích dữ liệu pháp lý quy mô lớn đã góp phần cải thiện hiệu quả, tính nhất quán và khả năng tiếp cận pháp luật cho người dân.

Trong bối cảnh Việt Nam cần những “cú hích” để bứt phá, việc giảm chi phí tuân thủ pháp luật trở thành yêu cầu cấp thiết. Nhà nước được đề xuất thể chế hóa việc đánh giá chi phí tuân thủ ngay trong quá trình xây dựng luật; áp dụng biểu mẫu thống nhất và hướng dẫn minh bạch.

Một đơn vị độc lập hoặc ủy ban chuyên trách về thẩm định chi phí tuân thủ, có sự tham gia của doanh nghiệp, chuyên gia và tổ chức nghề nghiệp, được xem là cần thiết để đảm bảo phản biện chính sách.

Song song đó, cần rà soát và bãi bỏ các quy định bất hợp lý, đặc biệt trong các ngành chịu gánh nặng lớn như logistics, xây dựng và bất động sản. Công nghệ AI có thể hỗ trợ nhận diện các xung đột giữa các quy định. Cơ chế góp ý chính sách từ cộng đồng doanh nghiệp cũng cần được chính thức hóa, đi kèm việc tăng vai trò của hiệp hội, viện nghiên cứu và đơn vị tư vấn pháp lý. Các phiên điều trần chuyên đề nên được tổ chức thường xuyên trước khi ban hành quy định quan trọng.

Một trong những giải pháp then chốt là số hóa toàn diện hành lang pháp lý: Xây dựng cổng tra cứu pháp luật quốc gia thông minh, tích hợp theo ngành luật; Ứng dụng trợ lý pháp lý AI giúp doanh nghiệp tra cứu, ước tính chi phí tuân thủ và dự báo rủi ro.

Giảm chi phí tuân thủ pháp luật không chỉ là cắt giảm giấy tờ, mà là gỡ bỏ rào cản cho tăng trưởng, nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia và củng cố niềm tin pháp lý. Từ góc nhìn thể chế, đây sẽ là đòn bẩy quan trọng để khơi thông dòng chảy đầu tư - kinh doanh và tạo nền tảng cho mục tiêu tăng trưởng mạnh mẽ trong giai đoạn tới.

Đồng thời từng bước hiện thực hóa khát vọng dân tộc mà Dự thảo báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khó XIII tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đã đề ra. Đó là "thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; hiện thực hoá tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao vì một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội".

Có thể khẳng định, việc giảm chi phí tuân thủ pháp luật không phải là sự “nới lỏng quản lý”, mà là biểu hiện của một nhà nước kiến tạo, liêm chính, hành động và phục vụ như tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn Việt Nam hiện nay.

Nguyễn Vinh Huy