CRM và EMAS: Hai lớp bảo vệ sinh mạng trong buồng lái và cuối đường băng
Theo báo cáo sơ bộ của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia Hoa Kỳ (NTSB), ngày 24/9/2025, chuyến bay United Express 4339 do Hãng CommuteAir vận hành đã trượt khỏi đường băng tại sân bay Roanoke-Blacksburg trong điều kiện thời tiết xấu, sau khi cơ trưởng quyết định tiếp tục hạ cánh bất chấp việc cơ phó hai lần yêu cầu thực hiện bay vòng.
Sự cố xảy ra trong mưa lớn và tầm nhìn hạn chế, khiến máy bay không thể dừng lại đúng giới hạn đường băng. Tuy nhiên, nhờ hệ thống vật liệu hãm tốc EMAS được lắp đặt ở cuối đường băng 34, chiếc Embraer ERJ-145XR đã dừng lại an toàn, không có thương vong nào xảy ra.
Vụ việc làm dấy lên những lo ngại về hiệu quả của quản lý nguồn lực tổ bay (CRM) trong buồng lái, đồng thời nhấn mạnh vai trò sống còn của các lớp bảo vệ hạ tầng như EMAS trong hoạt động hàng không thương mại.
CRM - Khi tiếng nói trong buồng lái bị bỏ qua
Trong buồng lái hiện đại, CRM không đơn thuần là một quy trình kỹ thuật, mà là nền tảng văn hóa vận hành. CRM đặt con người vào trung tâm của an toàn bay, khuyến khích sự phối hợp, phản biện và ra quyết định nhóm giữa các thành viên tổ bay. Cơ trưởng và cơ phó không phải là cấp trên – cấp dưới, mà là hai mắt xích ngang hàng trong chuỗi kiểm soát rủi ro.
Khi cơ phó hai lần yêu cầu bay vòng, đó không chỉ là phản ứng kỹ thuật, mà là lời cảnh báo về giới hạn an toàn đang bị vượt qua. Việc cơ trưởng tiếp tục hạ cánh bất chấp cảnh báo ấy cho thấy một khoảng cách quyền lực vẫn tồn tại – điều mà CRM hiện đại cố gắng xóa bỏ.
Một buồng lái an toàn là nơi mọi tiếng nói đều có trọng lượng, nơi dữ liệu thực tế được ưu tiên hơn cảm tính cá nhân. CRM không phải là lý thuyết trong sách huấn luyện, mà là hành vi sống còn trong những giây phút quyết định.
Tuy nhiên, thách thức không nằm ở việc có quy định hay không, mà là ở cách triển khai. CRM chỉ thực sự hiệu quả khi được đưa vào thực hành thường xuyên, trong các tình huống mô phỏng có áp lực cao, nơi phi công được rèn luyện khả năng phản biện, lắng nghe và ra quyết định nhóm.
Việc tổ chức các khóa huấn luyện định kỳ, đánh giá lại hiệu quả đào tạo và xây dựng văn hóa “dám nói – dám nghe” trong buồng lái là điều kiện tiên quyết để CRM phát huy đúng vai trò của mình.
Quản lý Tài nguyên Tổ bay (CRM) phân biệt bốn Hạng mục Kỹ năng Phi Kỹ thuật liên quan đến An toàn và Hiệu suất Nhóm trong Hàng không
Hợp tác
Co-operation
Xây dựng và Duy trì Nhóm
Giải quyết Xung đột
Hỗ trợ Người khác
Giải quyết Xung đột
Lãnh đạo
Leadership
Sử dụng Quyền hạn/Quyết đoán
Cung cấp và Duy trì Tiêu chuẩn
Sử dụng Quyền hạn/Quyết đoán
Quản lý Khối lượng Công việc
Nhận thức tình huống
Situational Awareness
Nhận thức Hệ thống
Nhận thức Môi trường
Dự đoán (Anticipation)
Ra quyết định
Decision Making
Xác định/Chẩn đoán Vấn đề
Tạo ra Các Phương án
Đánh giá Rủi ro/Lựa chọn Phương án
Xem xét Kết quả
| Tại Việt Nam, CRM đã được quy định rõ trong hệ thống pháp luật hàng không dân dụng. Theo Thông tư số 10/2018/TT-BGTVT của Bộ Giao thông Vận tải, được sửa đổi, bổ sung trong Thông tư số 35/2021/TT-BGTVT, việc đào tạo, huấn luyện và sát hạch kỹ năng CRM là bắt buộc đối với phi công và các chức danh nhân viên hàng không liên quan. Điều này cho thấy ngành hàng không Việt Nam đã nhận thức rõ vai trò sống còn của CRM trong đảm bảo an toàn bay, và đang từng bước chuẩn hóa nội dung huấn luyện theo thông lệ quốc tế. |
EMAS: Lưới an toàn cuối cùng
Khi lớp bảo vệ con người không phát huy hiệu quả, thì lớp bảo vệ hạ tầng đã cứu vãn tình hình. EMAS - hệ thống vật liệu hãm tốc - được thiết kế để hấp thụ năng lượng và làm chậm máy bay khi vượt quá giới hạn đường băng. Trong trường hợp của chuyến bay 4339, EMAS đã ngăn máy bay trượt ra khỏi khu vực sân bay, tránh được hậu quả nghiêm trọng hơn.
Tại nhiều sân bay có địa hình hạn chế hoặc đường băng ngắn, EMAS đóng vai trò như “phanh tay cuối cùng” cho các tình huống khẩn cấp. Dù chi phí đầu tư không nhỏ, nhưng hiệu quả mà nó mang lại – tính bằng sinh mạng con người – là vô giá.
Bảy lợi ích của huấn luyện CRM
| 1 | Giao tiếp hiệu quả Effective communication |
| 2 | Quản lý căng thẳng Stress management |
| 3 | Làm việc nhóm/Tinh thần đồng đội Teamwork |
| 4 | Ra quyết định có cấu trúc Structured decision-making |
| 5 | Các kỹ thuật tóm tắt (trước) và đánh giá (sau) nhiệm vụ (hoặc Kỹ thuật Briefing và Debriefing) Briefing and debriefing techniques |
| 6 | Nhận thức tình huống tốt Good situational awareness |
| 7 | Khả năng lãnh đạo có tác động/Ảnh hưởng Impactful leadership |
Bài học cho ngành hàng không
Sự cố tại Roanoke là lời cảnh tỉnh không chỉ cho ngành hàng không Mỹ, mà còn cho các quốc gia đang phát triển hệ thống hàng không thương mại trên toàn cầu. Liệu chúng ta đã thực sự coi trọng CRM như một phần không thể thiếu trong đào tạo phi công chưa? Liệu các sân bay đã được đánh giá đầy đủ về nhu cầu lắp đặt EMAS?
Trong bối cảnh ngành hàng không đang phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch, việc củng cố hai lớp bảo vệ này là điều cấp thiết. CRM cần được đào tạo không chỉ trên lý thuyết, mà phải được thực hành trong các tình huống giả định phức tạp, nơi phi công học cách ra quyết định nhóm dưới áp lực. EMAS cần được xem xét như một tiêu chuẩn an toàn, không phải là lựa chọn tùy ý.
Không để sai sót trở thành thảm họa
Bài học lớn nhất từ sự cố tại Roanoke không nằm ở việc ai đúng ai sai trong buồng lái, mà nằm ở sự cần thiết của một hệ sinh thái an toàn đa tầng, nơi con người và công nghệ cùng nhau bảo vệ sinh mạng. CRM và EMAS, tuy khác nhau về bản chất, nhưng đều hướng đến một mục tiêu chung: không để sai sót trở thành thảm họa.