Hệ thống hàng không chao đảo vì khói bụi
Những vấn đề môi trường tưởng chừng nhỏ như khói bụi cũng có thể gây xáo trộn hoạt động bay, khiến an toàn hàng không đối mặt nhiều nguy cơ tiềm ẩn.
Sáng 25/11, sân bay Heathrow (London, Anh), trung tâm hàng không nhộn nhịp nhất châu Âu, rơi vào tình trạng hỗn loạn khi khói đặc buộc nhà chức trách đóng cửa đường băng phía bắc. Đây là một trong hai đường băng chính, tiếp nhận hơn 1.300 lượt cất hạ cánh mỗi ngày.
Vụ việc bắt đầu lúc 8h cùng ngày, khi lực lượng cứu hộ nhận tin báo pháo hoa và bình gas phát nổ trong một nhà kho công nghiệp gần sân bay.
Đám khói bốc cao, che khuất hành lang tiếp cận đường băng phía bắc và làm dấy lên lo ngại máy bay tầm thấp có thể hút phải khói vào động cơ, buộc công ty vận hành Heathrow (HAL) phải chuyển toàn bộ hoạt động sang đường băng phía nam.
Nhiều máy bay phải bay vòng trên thung lũng sông Thames để chờ lệnh, trong đó không ít hành trình dài từ New York và Dubai không thể hạ cánh.
Hành khách phải chờ đợi nhiều giờ, trong khi các thông báo liên tục yêu cầu giữ bình tĩnh. Nhân viên sân bay chạy đua để sắp xếp lại các chuyến nối giữa bối cảnh Heathrow phục vụ tới 200.000 lượt khách mỗi ngày.
Sự cố cho thấy mức độ nhạy cảm của hoạt động hàng không tại những sân bay có lưu lượng lớn, nơi chỉ một vấn đề môi trường nhỏ cũng có thể kéo theo tình trạng gián đoạn dây chuyền.
Mất an toàn bay vì khói bụi
Tại Việt Nam, hoạt động bay tại sân bay Nội Bài (Hà Nội) cũng nhiều lần bị ảnh hưởng bởi khói bụi, nhưng nguồn gây ra lại đến từ hoạt động đốt rơm rạ sau thu hoạch của người dân quanh khu vực sân bay.
Theo ghi nhận của các cơ quan chức năng, mỗi độ tháng 5 - 6 và tháng 10 - 11 hằng năm, thời điểm thu hoạch lúa, khu vực quanh sân bay Nội Bài lại xuất hiện hàng trăm điểm đốt rơm rạ.
Rơm rạ sau thu hoạch thường được nông dân gom lại thành từng ụ lớn rồi đốt trực tiếp tại ruộng để dọn đất nhanh, tiết kiệm công lao động. Việc đốt đồng loạt ở nhiều thửa ruộng tạo nên những cột khói cao hàng chục mét, dày đặc, lan vào không gian hoạt động bay.
Đối với ngành hàng không, rủi ro từ khói rơm rạ được coi là nghiêm trọng. Đầu tiên là giảm tầm nhìn của phi công trong giai đoạn tiếp cận cuối, thời điểm họ cần quan sát rõ đèn hạ cánh, thảm cỏ, đường băng và môi trường xung quanh. Khói dày khiến phi công có thể đánh giá sai tốc độ, độ cao hoặc khoảng cách so với mặt đất. Đây là tình huống đặc biệt nguy hiểm với máy bay cỡ lớn.
Thứ hai, khói tạo nên môi trường không khí nhiễu động, tiềm ẩn nguy cơ hút khói vào động cơ trong quá trình cất cánh hoặc hạ cánh. Nếu lượng khói lớn, hạt bụi mịn và tro có thể làm giảm hiệu suất động cơ, ảnh hưởng đến công suất và mức tiêu hao nhiên liệu.
Thứ ba, từ góc độ điều hành bay, khói làm giảm chất lượng quan sát mặt đất của kiểm soát viên không lưu, khiến việc theo dõi máy bay trong vùng tiếp cận khó khăn hơn. Khi tầm nhìn suy giảm dưới chuẩn, kiểm soát không lưu buộc phải kéo giãn khoảng cách giữa các chuyến bay, làm giảm năng lực khai thác và tăng nguy cơ chậm, hủy chuyến.
Thực tế đã xảy ra nhiều trường hợp khói rơm rạ làm gián đoạn hoạt động bay. Có ngày, các chuyến bay từ Nội Bài đi Điện Biên buộc phải hủy do lớp khói dày che phủ đường cất cánh. Một số thời điểm khác, máy bay đến Nội Bài được yêu cầu bay vòng vì tầm nhìn ở độ cao thấp không đảm bảo. Điều này gây tốn nhiên liệu, tăng tải cho hệ thống không lưu và khiến hành khách chờ đợi kéo dài.
Về môi trường, việc đốt rơm rạ được xác định là nguồn tạo ra lượng lớn bụi mịn PM2.5, loại bụi có khả năng xâm nhập sâu vào phổi. Mỗi năm, Hà Nội có khoảng 300.000 tấn rơm rạ bị đốt, phát thải lượng lớn khí độc như CO, CO₂, góp phần làm ô nhiễm khu vực phía Bắc thành phố. Điều này vừa ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, vừa tác động trực tiếp tới chất lượng không khí quanh sân bay.
Dù vậy, với nông dân, đốt rơm rạ vẫn được xem là phương thức xử lý “nhanh - gọn - rẻ”. Người làm nông cho rằng việc đốt giúp tiêu diệt sâu bệnh, làm đất nhanh khô để kịp gieo mạ vụ sau, trong khi các giải pháp thay thế như thu gom, ủ phân hoặc bán cho doanh nghiệp thường tốn công hoặc chưa có đầu ra ổn định. Sự chênh lệch này khiến bài toán “không đốt rơm rạ” trở nên khó giải nếu chỉ trông chờ vào tuyên truyền.
Giải pháp khắc phục
Trước tình trạng kéo dài nhiều năm, Cảng hàng không quốc tế Nội Bài, Cảng vụ Hàng không miền Bắc cùng chính quyền huyện Sóc Sơn đã triển khai một loạt giải pháp đồng bộ nhằm giảm tối đa các vụ đốt rơm rạ quanh sân bay, tiến tới loại bỏ hoàn toàn trong tương lai.
Một trong những hướng đi quan trọng là đẩy mạnh tuyên truyền an toàn hàng không tới từng thôn, xóm. Thay vì chỉ ban hành văn bản, lực lượng an ninh hàng không và công an xã trực tiếp đến các khu dân cư để giải thích cụ thể tác hại của khói rơm rạ đối với hoạt động cất/hạ cánh, nguy cơ tai nạn khi phi công bị hạn chế tầm nhìn, cũng như các quy định pháp luật liên quan đến hành lang an toàn bay.
Các buổi tuyên truyền thường đi kèm hình ảnh, video mô phỏng máy bay bị khói bao phủ, giúp người dân dễ hình dung mức độ nguy hiểm. Nhờ cách tiếp cận trực tiếp này, nhiều hộ dân đã thay đổi thói quen, không đốt rơm rạ hoặc chọn vị trí đốt xa sân bay hơn.
Song song với tuyên truyền, công tác tuần tra và giám sát được tăng cường đáng kể. Một cơ chế báo động nhanh giữa sân bay, kiểm soát không lưu và chính quyền địa phương đã được thiết lập, cho phép xử lý tức thì khi phát hiện khói bất thường.
Vào giai đoạn cao điểm của mùa gặt, lực lượng tuần tra liên ngành được triển khai dày đặc tại các khu vực. Việc giám sát liên tục giúp phát hiện sớm nhiều trường hợp đốt rơm rạ, yêu cầu dập lửa kịp thời trước khi khói lan rộng, hạn chế ảnh hưởng tới vùng trời cất/hạ cánh.
Bên cạnh đó, Hà Nội đã siết chặt chế tài xử phạt đối với hành vi đốt rơm rạ gây ô nhiễm, với mức phạt từ 2,5 đến 3 triệu đồng. Riêng tại khu vực gần sân bay, hành vi này được xếp vào nhóm nguy cơ “uy hiếp an toàn bay”, do đó bị xử lý nghiêm hơn.
Cùng với việc kiểm soát các hành vi nguy hiểm khác như thả diều, thả bóng bay hay sử dụng laser gần đường bay, hệ thống pháp lý ngày càng hoàn thiện, góp phần tạo vùng đệm an toàn cho hoạt động hàng không.
Tuy nhiên, các biện pháp hành chính chỉ mang tính tình thế. Để xử lý tận gốc, các cơ quan chức năng và chuyên gia đã khuyến khích phát triển những mô hình tận dụng rơm rạ thay vì đốt bỏ.
Một số mô hình đã được triển khai như thu gom rơm rạ làm thức ăn gia súc, dùng chế phẩm sinh học để ủ làm phân hữu cơ, hay bán cho doanh nghiệp sản xuất nấm, than sinh học và vật liệu ép. Khi rơm rạ được coi là nguồn nguyên liệu có giá trị kinh tế, người dân sẽ có động lực để thay đổi thói quen đốt đồng, từ đó giảm áp lực cho môi trường và bảo đảm an toàn bay bền vững hơn.