Châu Âu chuẩn hóa quy định bồi thường trong các sự cố sét đánh máy bay
Tòa án Công lý EU xác định máy bay bị sét đánh là “tình huống bất thường”, cho phép hãng bay miễn bồi thường khi hoãn hoặc hủy chuyến.
Tòa án Công lý Liên minh châu Âu (CJEU) ngày 16/10 đã đưa ra một phán quyết được đánh giá là có tính chất định hướng đối với ngành hàng không châu Âu. Đó là việc sự cố máy bay bị sét đánh có thể được coi là “tình huống bất thường”, từ đó các hãng hàng không có thể được miễn nghĩa vụ bồi thường cho hành khách trong trường hợp chuyến bay bị hoãn hoặc hủy do sự cố này.
Phán quyết xuất phát từ vụ kiện giữa một hành khách và Hãng Austrian Airlines. Chuyến bay của hành khách từ Romania đến Áo bị hoãn hơn 7 giờ sau khi máy bay dự kiến khai thác bị sét đánh và phải thay thế bằng máy bay khác.
Khi vụ việc được chuyển lên CJEU để làm rõ quy định pháp lý, tòa án cấp cao của EU khẳng định, sét đánh, giống như va chạm với chim hay hiện tượng tro bụi núi lửa, là tình huống nằm ngoài khả năng kiểm soát của hãng hàng không.
Trong phán quyết, Tòa án Công lý Liên minh châu Âu nêu rõ: “Sét đánh là một tình huống bất thường, có thể miễn trừ trách nhiệm bồi thường cho hãng hàng không nếu sự cố này dẫn đến yêu cầu kiểm tra an toàn bắt buộc.”
Tuy nhiên, Tòa nhấn mạnh quyền đánh giá cuối cùng thuộc về Tòa án quốc gia trong trường hợp này là Tòa án Áo nhằm xác định, liệu hãng hàng không đã thực hiện mọi biện pháp hợp lý để giảm thiểu hậu quả hay chưa. Điều đó có nghĩa là việc miễn trừ bồi thường không phải là tuyệt đối, mà vẫn phụ thuộc vào năng lực phản ứng, quy trình kỹ thuật và cách hãng xử lý sự cố.
Cân bằng giữa quyền lợi hành khách
Theo các chuyên gia pháp lý châu Âu, phán quyết này phản ánh nỗ lực của EU trong việc duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ hành khách và đảm bảo tính khả thi cho các hãng bay. Quy định (EC) 261/2004 khung pháp lý trung tâm của EU về quyền hành khách hàng không yêu cầu hãng phải bồi thường nếu chuyến bay bị hủy hoặc hoãn quá lâu, trừ trường hợp có “tình huống bất thường”.
Ông Jean-Paul Moreau, chuyên gia hàng không thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược EU, cho rằng: “Không thể kỳ vọng các hãng hàng không ngăn chặn hoàn toàn những hiện tượng tự nhiên như sét. Điều quan trọng là họ có quy trình phản ứng nhanh, đảm bảo an toàn và giảm thiểu gián đoạn. Phán quyết của Tòa án Công lý Liên minh châu Âu tạo cơ sở pháp lý thống nhất cho toàn châu Âu, đồng thời tránh tình trạng kiện tụng lan rộng.”
Bà Sofia Martens, chuyên gia luật hàng không của tổ chức RAND Europe, bổ sung: “Phán quyết này có thể giúp giảm gánh nặng tài chính cho các hãng bay trong bối cảnh chi phí bảo dưỡng, nhiên liệu và bảo hiểm ngày càng tăng. Nhưng mặt khác, nó cũng đặt ra yêu cầu minh bạch hơn đối với quy trình xử lý sự cố của hãng, nhằm bảo vệ quyền lợi tối thiểu của hành khách.”
Anh: Cách tiếp cận thực dụng hơn
Kể từ khi rời EU, Vương quốc Anh vẫn giữ phần lớn nội dung của Quy định (EC) 261/2004 song cách diễn giải của Cơ quan Hàng không Dân dụng Anh (CAA) có xu hướng thực dụng và linh hoạt hơn.
Tại Anh, các trường hợp như sét đánh, va chạm với chim hay trục trặc kỹ thuật do yếu tố tự nhiên thường được xem là “tình huống bất thường” tương tự như phán quyết của Tòa án Công lý Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, Cơ quan Hàng không Dân dụng Anh nhấn mạnh vai trò chứng minh của hãng bay: Hãng phải đưa ra bằng chứng rõ ràng về nguyên nhân và quá trình khắc phục để được miễn trừ bồi thường.
Giáo sư Timothy Jenkins, chuyên gia luật hàng không tại Đại học Oxford, nhận định: “Anh có xu hướng xử lý từng vụ riêng biệt hơn là áp dụng tiền lệ chung như EU. Điều này giúp các hãng có không gian linh hoạt, nhưng cũng khiến quyền lợi hành khách phụ thuộc nhiều vào khả năng chứng minh của luật sư và cơ quan điều tra.”
Mỹ: Quyền hành khách không được bảo vệ ở mức tương tự
Trái ngược với châu Âu, Mỹ không có quy định bắt buộc bồi thường do chuyến bay bị hoãn hoặc hủy vì nguyên nhân kỹ thuật hoặc thời tiết. Theo Cục Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) và Bộ Giao thông vận tải (DOT), việc sét đánh hay các yếu tố tự nhiên khác thuộc nhóm hành vi của thiên nhiên không phải căn cứ để hành khách đòi bồi thường.
Các hãng bay Mỹ chỉ phải chịu trách nhiệm hoàn tiền hoặc sắp xếp lại chuyến bay, chứ không phải bồi thường thiệt hại vật chất hoặc tinh thần như tại EU. Điều này phản ánh sự khác biệt về triết lý pháp lý: Trong khi châu Âu đặt trọng tâm vào quyền lợi người tiêu dùng, thì Mỹ lại ưu tiên tự do thương mại và tính linh hoạt của doanh nghiệp.
Phán quyết của Tòa án Công lý Liên minh châu Âu được giới quan sát đánh giá là bước đi củng cố khung pháp lý về an toàn và trách nhiệm hàng không trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Sét, bão và các hiện tượng thời tiết cực đoan đang xảy ra thường xuyên hơn, khiến các hãng bay phải đầu tư mạnh vào hệ thống phòng chống, kiểm tra kỹ thuật và quản lý rủi ro.
Trong dài hạn, giới phân tích cho rằng, EU có thể xây dựng hướng dẫn thống nhất về “tình huống bất thường”, giúp giảm gánh nặng kiện tụng và tạo môi trường pháp lý rõ ràng hơn cho cả hành khách lẫn doanh nghiệp.