Các hãng bay Trung Quốc phản đối kế hoạch Mỹ cấm bay qua Nga
Mỹ muốn cấm hãng bay Trung Quốc qua không phận Nga, khiến nhiều hãng bay phản đối vì lo ngại tăng chi phí và thời gian bay, trong khi Washington nói mục tiêu là đảm bảo cạnh tranh công bằng.
Các hãng hàng không lớn của Trung Quốc gồm: Air China, China Eastern và China Southern ngày 14/10 đã đồng loạt lên tiếng phản đối kế hoạch của chính quyền Tổng thống Donald Trump về việc cấm các hãng Trung Quốc bay qua không phận Nga trên các tuyến đến và đi từ Mỹ.
Theo các hãng, nếu quy định này được thông qua, hành trình bay sẽ kéo dài, chi phí nhiên liệu tăng mạnh và nguy cơ gián đoạn lịch bay trong mùa cao điểm cuối năm là khó tránh khỏi, đúng vào thời điểm nhu cầu di chuyển giữa hai nước đang phục hồi mạnh mẽ.
Ảnh hưởng trực tiếp tới các hãng Trung Quốc
Kế hoạch do Bộ Giao thông Vận tải Mỹ (USDOT) đề xuất được cho là nhằm “tạo sân chơi bình đẳng” giữa các hãng Mỹ và Trung Quốc. Washington lập luận rằng, việc các hãng Trung Quốc vẫn được phép sử dụng không phận Nga giúp họ rút ngắn hành trình, tiết kiệm nhiên liệu và có lợi thế cạnh tranh không công bằng so với các hãng Mỹ vốn bị Moscow cấm bay qua khu vực này kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra vào năm 2022.
Ba “ông lớn” của hàng không Trung Quốc sẽ là những bên chịu tác động mạnh nhất nếu kế hoạch của Mỹ trở thành hiện thực. Đại diện của China Eastern Airlines cho biết, việc phải bay vòng sẽ khiến các đường bay tới New York, Los Angeles hay Chicago kéo dài đáng kể, làm gián đoạn các chuyến nối giữa Trung Quốc và Mỹ.
China Southern Airlines ước tính khoảng 2.800 hành khách có thể bị ảnh hưởng trong mùa cao điểm tháng 11 và 12 nếu quy định này có hiệu lực. Trong khi đó, Air China lo ngại chi phí nhiên liệu và nhân công sẽ đội lên hàng triệu USD mỗi tháng, buộc họ phải điều chỉnh giá vé để bù đắp chi phí.
Giới phân tích cho rằng, việc hạn chế bay qua Nga không chỉ ảnh hưởng đến chi phí vận hành mà còn khiến các hãng bay Trung Quốc đánh mất lợi thế cạnh tranh sau đại dịch. Ba năm qua, khi các hãng Mỹ và châu Âu phải bay vòng, các hãng Trung Quốc đã tận dụng cơ hội mở rộng mạng bay quốc tế, tăng mạnh thị phần trên các tuyến xuyên Thái Bình Dương và giữa châu Á - châu Âu.
Không chỉ các hãng lớn, những hãng tầm trung và tư nhân như Hainan Airlines, XiamenAir hay Juneyao Air vốn đang trong giai đoạn mở rộng khai thác các đường bay xuyên Thái Bình Dương cũng bị tác động dây chuyền. Các hãng này phụ thuộc vào mô hình khai thác hiệu quả về chi phí, nên việc tăng thời gian bay sẽ khiến biên lợi nhuận bị thu hẹp đáng kể.
Ngoài ra, các doanh nghiệp hậu cần, cung ứng nhiên liệu và dịch vụ mặt đất tại Trung Quốc như: China National Aviation Fuel Group (CNAF) hay các công ty dịch vụ tại sân bay Thượng Hải, Quảng Châu cũng đối mặt với rủi ro giảm sản lượng và doanh thu nếu số chuyến bay quốc tế bị cắt giảm.
Các tập đoàn thương mại điện tử và logistics như: Cainiao (thuộc Alibaba) hay JD Logistics vốn đang đẩy mạnh vận tải hàng hóa qua đường hàng không cũng có thể bị ảnh hưởng khi tuyến vận chuyển sang Mỹ phải điều chỉnh lộ trình và chi phí tăng cao.
Trái với phản ứng của Bắc Kinh, các hãng hàng không Mỹ như: United Airlines, Delta Air Lines và American Airlines lại hoan nghênh kế hoạch của USDOT. Họ cho rằng, việc cho phép các hãng Trung Quốc bay qua Nga đã tạo ra sự “mất cân bằng cạnh tranh”, khi các hãng Mỹ phải khai thác đường bay dài hơn, tốn kém hơn. United thậm chí đề nghị chính quyền mở rộng lệnh cấm đối với cả Cathay Pacific và các hãng Hong Kong vốn vẫn được phép bay qua không phận Nga.
Dù vậy, các chuyên gia hàng không nhận định, trong bất kỳ kịch bản nào, người chịu thiệt trước tiên vẫn là hành khách. Bay lâu hơn đồng nghĩa giá vé tăng, thời gian nối chuyến dài hơn, trong khi chi phí vận hành của các hãng cũng bị đội lên đáng kể.
Ở châu Âu, các hãng như: Lufthansa, Finnair, British Airways hay LOT Polish Airlines đã buộc phải giảm tần suất hoặc hủy nhiều tuyến bay đến Trung Quốc và Nhật Bản vì chi phí nhiên liệu tăng mạnh. Theo Trung tâm Hàng không Đức (DLR), tuyến Helsinki - Bắc Kinh hiện dài hơn 3.200 km so với trước đây, làm tăng giá vé trung bình từ 5 - 15%. Ngược lại, các hãng Trung Quốc vẫn được phép bay qua Nga nên tiết kiệm thời gian và chi phí, qua đó chiếm tới 77% thị phần giữa Trung Quốc và châu Âu tăng đáng kể so với trước đại dịch.
Bay qua không phận Nga lợi thế ra sao?
Đường bay qua không phận Nga thực tế là tuyến “đường vòng cung lớn nhất", tuyến bay ngắn nhất nối các sân bay giữa Trung Quốc và bờ Đông nước Mỹ. Khi không được phép sử dụng không phận Nga, máy bay buộc phải chuyển hướng qua Thái Bình Dương phía Nam hoặc Bắc Cực, khiến quãng đường tăng thêm hàng nghìn kilômét và thời gian bay kéo dài 2-3 giờ.
Theo các chuyên gia hàng không, với một tàu bay thân rộng như Airbus A350 hoặc Boeing 777-300ER, việc kéo dài thời gian bay thêm 2,5 giờ đồng nghĩa tiêu tốn thêm 16-19 tấn nhiên liệu phản lực, tương đương chi phí nhiên liệu khoảng 11.000 - 13.000 USD cho mỗi chuyến bay. Nếu tính trung bình 300 hành khách mỗi chuyến, chi phí này tương đương 38-44 USD mỗi hành khách chỉ riêng phần nhiên liệu.
Không chỉ dừng ở đó, việc bay vòng xa hơn cũng khiến lượng khí thải CO2 tăng thêm 50 - 60 tấn mỗi chuyến, gây tác động ngược với cam kết giảm phát thải của ngành hàng không toàn cầu.
Bay lâu hơn không chỉ khiến chi phí nhiên liệu đội lên. Các hãng còn phải gánh thêm chi phí vận hành khác như lương phi công và tiếp viên theo giờ, chi phí thuê máy bay, bảo dưỡng định kỳ, và đặc biệt là nguy cơ trễ giờ nối chuyến tại các điểm trung chuyển.
Các chuyến bay dài hơn cũng làm giảm khả năng xoay vòng máy bay, khiến một chiếc máy bay có thể thực hiện ít chuyến hơn trong cùng một ngày. Điều này làm giảm hiệu suất khai thác đội tàu bay – yếu tố sống còn trong hoạt động hàng không thương mại.
Ngoài ra, khi lịch bay bị xáo trộn, các hãng buộc phải hỗ trợ hành khách đổi chuyến, sắp xếp chỗ ở hoặc bồi thường, kéo theo chi phí gián tiếp lớn. Vì vậy, các hãng Trung Quốc cảnh báo rằng giá vé có thể tăng đáng kể nếu lệnh cấm được áp dụng, đặc biệt trong giai đoạn cuối năm, thời điểm nhu cầu bay giữa hai nước tăng mạnh.
Từ lợi thế thương mại đến bài toán chính trị
Giới phân tích nhận định, đằng sau cuộc tranh cãi này không chỉ là vấn đề chi phí hay thời gian bay, mà là một phép thử chính trị về cách hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới định hình “luật chơi mới” trong không gian hàng không toàn cầu.
Từ năm 2022, sau khi Nga đóng cửa không phận với các hãng Mỹ và châu Âu để đáp trả các lệnh trừng phạt, các hãng hàng không Trung Quốc vốn không chịu ràng buộc đã tận dụng lợi thế này để mở rộng thị phần trên các đường bay quốc tế. Họ nhanh chóng chiếm lĩnh các tuyến xuyên Thái Bình Dương, đặc biệt trong bối cảnh các hãng phương Tây vẫn đang vật lộn khôi phục đường bay trực tiếp đến châu Á.
Nếu lệnh cấm mới của Mỹ được thông qua, Trung Quốc sẽ mất lợi thế cạnh tranh quan trọng, còn Mỹ có thể phục hồi một phần năng lực cạnh tranh trên các tuyến bay dài. Nhưng cái giá phải trả là hàng nghìn hành khách sẽ phải di chuyển trong thời gian lâu hơn, trả phí nhiều hơn trong khi lượng phát thải và chi phí nhiên liệu toàn cầu gia tăng.
Cuộc tranh luận về không phận Nga cho thấy, bầu trời không còn là không gian phi chính trị, mà trở thành nơi thể hiện quyền lực, lợi ích và chiến lược của các quốc gia.
Với Mỹ, đó là nỗ lực tái lập thế cân bằng trong thương mại hàng không. Với Trung Quốc, đó là cuộc chiến giữ vững lợi thế khai thác và hình ảnh của một quốc gia “mở cửa với thế giới”. Còn với hành khách, mỗi quyết định chính sách có thể làm thay đổi đáng kể giá vé, thời gian bay và thậm chí cả lựa chọn hãng hàng không.
Trong ngắn hạn, Bộ Giao thông Mỹ đang lấy ý kiến phản hồi và có thể ban hành quy định sớm nhất vào tháng 11. Nhưng trong dài hạn, giới quan sát cho rằng, “cuộc chiến không phận” này chỉ là một lát cắt nhỏ trong bức tranh cạnh tranh Mỹ - Trung, nơi công nghệ, thương mại và chính trị đang cùng va chạm trên cùng một bầu trời.