Thiếu kiểm soát viên không lưu: Bài toán nan giải của Mỹ

Kiểm soát không lưu được xem là “xương sống” của hàng không hiện đại, đảm bảo hàng nghìn chuyến bay an toàn mỗi ngày. Nhưng với hơn 3.000 vị trí còn trống và lực lượng giảng viên hạn chế, ngành hàng không Mỹ đang đối diện một trong những thách thức nghiêm trọng nhất nhiều thập kỷ.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến an toàn, hiệu quả vận hành, mà còn đe dọa năng lực cạnh tranh toàn cầu và niềm tin của hành khách.

Khủng hoảng đáng lo ngại

Theo Washington Post, Mỹ đang rơi vào “khủng hoảng kép” khi thiếu cả kiểm soát viên không lưu lẫn giảng viên đào tạo. Học viện của FAA tại Oklahoma City, trung tâm huấn luyện chính, hiện đã hoạt động hết công suất nhưng vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu.

Tháng 9/2025, FAA mở rộng quy mô đào tạo và đẩy mạnh tuyển sinh, trong đó có đợt tuyển đặc biệt 600 học viên tại học viện Oklahoma. Tuy vậy, năng suất đào tạo phụ thuộc vào không gian lớp học, số lượng buồng mô phỏng và đặc biệt là số giảng viên. Không có người hướng dẫn giàu kinh nghiệm để giám sát mô phỏng và kèm cặp, việc tăng chỉ tiêu tuyển sinh sẽ không đem lại giá trị thực sự.

Học viên cần được rèn luyện trực tiếp theo nhóm nhỏ và cá nhân để hình thành kỹ năng phán đoán cho tình huống thực tế. Hiện nay, lực lượng giảng viên chủ yếu nằm trong độ tuổi 50 - 69, thậm chí có người trên 70.

Xu hướng lão hóa là hệ quả từ con đường sự nghiệp (nhiều người nghỉ hưu rồi quay lại làm giảng viên), nhưng đồng thời cũng là rủi ro lớn khi một đợt giảng viên nghỉ hưu ồ ạt có thể làm sụt giảm mạnh năng lực đào tạo. Báo cáo cho thấy nhiều giảng viên phải làm hai ca kéo dài tới 17 tiếng/ngày, tinh thần tại học viện xuống mức thấp kỷ lục.

Bên cạnh đó, phần lớn nhân sự được tuyển qua nhà thầu như Science Applications International Corp (SAIC), họ thường hưởng lương và phúc lợi thấp hơn nhân viên FAA, khiến việc tuyển dụng - giữ chân giảng viên càng khó khăn.

Tình trạng thiếu giảng viên dẫn đến tình trạng hạn chế số học viên tốt nghiệp mỗi năm, dù FAA có tăng cường tuyển sinh. Thêm vào đó, khoảng một phần ba học viên bỏ cuộc giữa chừng, gây lãng phí trung bình 130.000 USD chi phí đào tạo cho mỗi trường hợp. Vì vậy, giải pháp lâu dài không chỉ nằm ở mở rộng quy mô tuyển sinh, mà còn ở khâu tuyển chọn, giữ chân và tăng tỷ lệ hoàn thành khóa học.

Quy trình đào tạo và điểm nghẽn

Để nhận được chứng nhận trở thành kiểm soát viên không lưu, ứng viên phải vượt qua bài kiểm tra kỹ năng (ATSA), đáp ứng yêu cầu y tế, an ninh, sau đó trải qua nhiều tháng huấn luyện tại Học viện FAA. Tiếp đến là 2 - 4 năm thực tập tại cơ sở được phân công, tùy mức độ phức tạp.

Tuy nhiên, chương trình đào tạo tại Mỹ hiện có nhiều điểm nghẽn:

Thứ nhất là năng lực học viện. Học viện Oklahoma City có thể đào tạo 1.500 -1.800 học viên/năm, nhưng nhu cầu thực tế là 1.800 - 2.000. Giới hạn cơ sở vật chất và tỷ lệ bỏ học hoặc trượt chứng nhận 20 - 30% khiến đầu ra thực tế chỉ khoảng 1.200 - 1.400 người/năm.

Thứ hai là thiếu giảng viên. Tỷ lệ thiếu hụt 15 - 20% giảng viên có trình độ khiến mỗi lớp học chỉ còn 10 - 12 học viên, hạn chế việc hướng dẫn một kèm một, làm giảm chất lượng đào tạo và kéo dài thời gian. Do yêu cầu giảng viên phải là kiểm soát viên dày dạn kinh nghiệm, nguồn cung càng eo hẹp. FAA đang thí điểm chính sách khuyến khích và hợp tác các trường đại học giải quyết vấn đề này.

Thứ ba là khó khăn thực tập. Nhiều cơ sở kiểm soát thiếu nhân sự, chỉ đạt mức 60 - 80% so với yêu cầu, khó bố trí người hướng dẫn học viên thực hành tại chỗ, khiến thời gian chứng nhận kéo dài thêm 6 tháng đến 3 năm.

Thu nhập cũng là yếu tố quan trọng. Dù kiểm soát viên chính thức ở Mỹ có mức lương cao (trung bình 103.000 USD/năm, nhân sự xuất sắc có thể đạt 150.000 USD), nhưng lương hỗ trợ trong giai đoạn đào tạo lại khá khiêm tôn (khoảng 37.000 - 45.000 USD/năm), khiến nghề mất sức hút với nhiều ứng viên.

Rủi ro an toàn và hiệu quả

Mỹ hiện thiếu hàng nghìn kiểm soát viên, buộc FAA áp dụng làm thêm giờ và giảm năng lực phục vụ. Một số tháp chỉ có 2 người làm việc thay vì 4 như quy định an toàn. Kiệt sức trở thành nguy cơ lớn khi nhiều người phải làm tới 10 tiếng/ca.

Điều này làm tăng rủi ro sai sót, đặc biệt tại những khu vực bận rộn như New York, nơi FAA đã phải giới hạn số chuyến bay. Các nhà điều tra hiện đang xem xét liệu tình trạng thiếu nhân sự có phải là nguyên nhân gây ra vụ va chạm chết người tháng 1/2025 tại Washington D.C, giữa máy bay PSA Airlines CRJ-700 và trực thăng Black Hawk của quân đội Mỹ.

Áp lực vận hành buộc các hãng hàng không phải điều chỉnh lịch trình, chuyển hướng chuyến bay và chấp nhận chậm trễ ngay cả trong điều kiện thời tiết thuận lợi. Đối với hành khách, điều này đồng nghĩa với việc phải chịu cảnh trễ chuyến và giá vé tăng cao.

Vấn đề tích tụ nhiều thập kỷ

Từ 2010, lực lượng kiểm soát viên của FAA giảm gần 2.000 người (tương đương 13%) do nghỉ hưu, bỏ việc, cùng các đợt đóng cửa chính phủ và đại dịch COVID-19.

Mô hình tập trung đào tạo tại Oklahoma City cũng tạo ra sự lệ thuộc, khi bất kỳ sự gián đoạn nào đều khiến cả ngành hàng không tê liệt. Bài học từ cuộc đình công PATCO năm 1981, khi Tổng thống Reagan sa thải hơn 11.000 nhân viên, vẫn là bài học cho thấy khủng hoảng nhân sự có thể làm suy yếu hệ thống như thế nào.

Mặc dù tuyển dụng tăng đột biến định kỳ, nhưng thời gian đào tạo dài khiến việc tăng trưởng lao động thực tế chậm lại. Ngay cả với kế hoạch tuyển dụng 8.900 kiểm soát viên không lưu vào năm 2028 của FAA, tỷ lệ hao hụt được dự báo chỉ còn lại khoảng 1.000 người được chứng nhận.

Nỗ lực khắc phục

Chính phủ Mỹ đã đồng ý thúc đẩy tuyển dụng, đưa ra các biện pháp như đơn giản hóa quy trình tuyển dụng, phụ cấp cho các cơ sở khó tuyển dụng và thưởng học viên hoàn thành chương trình.

Chương trình AT-CTI Nâng cao của FAA đóng vai trò trung tâm trong những cải cách này, cho phép các trường đại học giảng dạy chương trình tương đương học viện, nhằm hạn chế tình trạng tập trung hóa đào tạo. Tuy nhiên, việc mở rộng quy mô các chương trình này đòi hỏi phải tuyển dụng thêm giảng viên, một thách thức do mức lương thấp và giờ làm việc dày đặc.

FAA đang cân nhắc mời giảng viên khoa học, kỹ thuật giảng phần lý thuyết, để cựu kiểm soát viên tập trung vào thực hành.

Công nghệ cũng có thể hỗ trợ đào tạo, như hệ thống mô phỏng thực tế ảo, AI hỗ trợ giảng dạy nhiều học viên cùng lúc, hay tháp điều khiển từ xa như ở Thụy Điển, Anh.

Kiểm soát không lưu là bộ phận quan trọng đảm bảo khai thác hàng không an toàn và hiệu quả. Thiếu giảng viên để đào tạo thế hệ kế cận, Mỹ có nguy cơ tụt lại so với tiêu chuẩn hàng không toàn cầu, đối mặt nhiều chậm trễ hơn và tiềm ẩn rủi ro an toàn.

Con đường phía trước đòi hỏi đầu tư lâu dài, áp dụng mô hình đào tạo tiên tiến và cam kết coi trọng vai trò của đội ngũ hướng dẫn kiểm soát không lưu. Các chuyên gia dự đoán Mỹ sẽ cần 5 - 10 năm để cân bằng lại hệ thống.

Hoa Vũ