Ngày 23/9 tại New York, Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định Ukraine có thể thắng với sự hỗ trợ phương Tây và ủng hộ NATO bắn hạ máy bay Nga vi phạm không phận.
Ngày 23/9, bên lề kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc khóa 80 tại New York, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc họp báo chung với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, đưa ra những phát biểu gây chú ý về cục diện xung đột Nga - Ukraine và vai trò của NATO.
Ông Trump khẳng định Ukraine vẫn có cơ hội giành chiến thắng nếu nhận được sự hỗ trợ liên tục từ Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Theo ông, với thời gian và sự hậu thuẫn bền bỉ từ phương Tây, Ukraine thậm chí có thể khôi phục toàn bộ đường biên giới trước khi chiến sự bùng phát.
“
Sau khi xem xét tình hình quân sự và kinh tế, tôi tin Ukraine, với sự giúp đỡ của EU, có thể giành chiến thắng. Với thời gian và hỗ trợ từ NATO, họ thậm chí có thể khôi phục lại đường biên giới trước chiến sự.
Tổng thống Mỹ Donald Trump
Nhà lãnh đạo Mỹ đồng thời cho rằng Nga đang đối mặt với “khó khăn kinh tế nghiêm trọng” sau hơn ba năm rưỡi tiến hành chiến dịch quân sự.
“Dù sao đi nữa, tôi vẫn chúc cả hai bên những điều tốt đẹp”, ông Trump nói thêm, khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục cung cấp vũ khí cho NATO để khối này “sử dụng theo cách mong muốn”.
Tín hiệu cứng rắn với Nga
Đáng chú ý, khi được hỏi về cách phản ứng nếu máy bay Nga xâm nhập không phận NATO, ông Trump khẳng định: “Có, tôi nghĩ họ nên làm thế”. Phát biểu này được xem như sự ủng hộ công khai việc liên minh bắn hạ máy bay Nga nếu xảy ra vi phạm, đồng thời cho thấy cam kết của Mỹ trong việc duy trì quan hệ cứng rắn với NATO.
Phát ngôn của ông Trump diễn ra trong bối cảnh các nước NATO liên tục cáo buộc Nga vi phạm không phận trong thời gian gần đây.
Ngày 19/9, ba tiêm kích MiG-31 được cho là đã bay vào không phận Estonia trong khoảng 12 phút, tiến sâu tới 10 km và áp sát thủ đô Tallinn, trước khi bị tiêm kích NATO chặn lại. Ngoại trưởng Estonia Margus Tsahkna gọi đây là hành vi “nguy hiểm và nghiêm trọng”. Tuy nhiên, tại phiên họp khẩn của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc do Estonia yêu cầu, ông Dmitry Polyansky, Phó đại sứ Nga tại Liên Hợp Quốc, nói: “Các máy bay chiến đấu của Nga chưa bao giờ xâm nhập không phận Estonia".
3 tiêm kích MiG-31 được cho là đã bay vào không phận Estonia.
Trước đó, một số UAV bị nghi là của Nga vượt qua biên giới. Lực lượng phòng không Ba Lan ngày 9 -10/9 đã khai hỏa, bắn hạ nhiều UAV, đồng thời triệu tập đại diện ngoại giao Nga để phản đối. Đây là lần đầu tiên Warsaw bắn hạ khí tài quân sự liên quan đến Nga trên lãnh thổ mình kể từ khi chiến sự nổ ra.
Còn Romania ngày 15/9, cáo buộc một UAV Nga xâm nhập không phận, song Moskva bác bỏ và gọi đây là cáo buộc “vô căn cứ”. NATO cho biết đang theo dõi sát diễn biến và sẵn sàng có biện pháp bảo vệ đồng minh.
Trong tháng 8 trên vùng Baltic, một máy bay ném bom Tu-95 được tiêm kích Su-27 hộ tống áp sát không phận Lithuania. NATO lập tức điều Eurofighter của Đức và Typhoon của Anh chặn lại. Vilnius cảnh báo nguy cơ leo thang, trong khi Nga khẳng định đây chỉ là “hoạt động huấn luyện bình thường”.
Máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS. Ảnh: TASS
Phía Nga luôn bác bỏ cáo buộc, cho rằng các máy bay của mình hoạt động “theo đúng quy định không phận quốc tế”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova chỉ trích các cáo buộc là “bịa đặt” và nhằm phá hoại tiến trình hòa bình.
Các nhà phân tích quân sự phương Tây cho rằng phát biểu của ông Trump phản ánh nỗ lực gửi tín hiệu răn đe mạnh mẽ tới Nga.
“
Nếu NATO thực sự bắn hạ máy bay Nga trong trường hợp xâm phạm không phận, đó sẽ là bước leo thang cực kỳ nguy hiểm. Phát ngôn của ông Trump có thể mang tính chất phòng ngừa, để Moscow cân nhắc kỹ lưỡng trước khi tiến hành các động thái khiêu khích.
Tiến sĩ Michael O’Hanlon - Viện Brookings (Mỹ)
Trong khi đó, học giả Dmitri Trenin của Nga cảnh báo rằng Moscow có thể coi những tuyên bố như vậy là bằng chứng NATO đang tìm cách mở rộng xung đột: “Từ quan điểm của Nga, việc đe dọa bắn hạ máy bay Nga là hành động mang tính thù địch trực tiếp. Điều này có thể dẫn tới phản ứng mạnh mẽ, bao gồm cả việc gia tăng các chuyến bay quân sự gần biên giới NATO.”
Nếu NATO bắn hạ máy bay Nga?
Một số kịch bản chiến lược đã được giới phân tích đưa ra, phản ánh những hướng đi có thể xảy ra nếu căng thẳng tiếp tục leo thang. Trước hết là phản ứng quân sự tức thời tức là NATO có thể triển khai tiêm kích, phát cảnh báo, tiến hành hộ tống và chỉ nổ súng trong trường hợp xác định có mối đe dọa trực tiếp, trong khi Nga chắc chắn sẽ tăng cường tuần tra và bố trí lực lượng áp sát biên giới.
Chiến đấu cơ NATO bắn hạ máy bay không người lái được cho là của Nga.
Trên phương diện ngoại giao, NATO nhiều khả năng triệu tập cuộc họp khẩn theo Điều 4, thậm chí cân nhắc đến Điều 5 nếu xảy ra thương vong, còn Nga sẽ đưa vấn đề ra Liên Hợp Quốc để cáo buộc phương Tây khiêu khích. Một kịch bản khác là trả đũa đối xứng từ Moscow, thông qua việc gia tăng hoạt động quân sự gần biên giới NATO, đẩy mạnh chiến tranh mạng hoặc áp dụng các biện pháp kinh tế.
Nguy hiểm nhất là kịch bản xấu, khi một chuỗi phản ứng sai lầm có thể dẫn tới đối đầu quân sự trực tiếp, thậm chí mất kiểm soát. Trong khi đó, kịch bản cân bằng được cho là khả dĩ hơn, với việc NATO giữ phản ứng trong khuôn khổ tự vệ, phương Tây tăng cường trừng phạt và cô lập Nga trên các mặt trận ngoại giao - kinh tế.
Dù ở kịch bản nào, các chuyên gia đều nhấn mạnh tầm quan trọng của biện pháp giảm thiểu rủi ro, bao gồm duy trì đường dây nóng quân sự, nâng cấp hệ thống phòng không chống UAV và tuân thủ quy trình “phản ứng theo cấp độ” nhằm tránh những bước leo thang không cần thiết.
Điều đáng chú ý là lập trường của ông Trump đã thay đổi đáng kể so với trước đây. Nếu như ông từng gợi ý phương án nhượng bộ lãnh thổ để đạt thỏa thuận hòa bình, thì nay lại khẳng định Ukraine có thể giành chiến thắng hoàn toàn, đồng thời kêu gọi NATO sẵn sàng đối phó cứng rắn với các hành vi từ Nga.
Theo giới quan sát, đây vừa là thông điệp chính trị gửi tới đồng minh châu Âu, vừa thể hiện toan tính của ông Trump trong việc củng cố vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Đối với Ukraine, tuyên bố này được xem là sự ủng hộ đáng kể, giúp Tổng thống Zelensky có thêm đòn bẩy để kêu gọi viện trợ và gia tăng sức ép trừng phạt đối với Moscow.
Phát biểu của ông Trump cùng loạt sự cố máy bay Nga bị cáo buộc vi phạm không phận NATO đã làm gia tăng bầu không khí căng thẳng ở châu Âu. NATO đứng trước lựa chọn khó khăn vừa phải chứng minh khả năng bảo vệ chủ quyền không phận, vừa phải tránh để tình hình vượt ngoài tầm kiểm soát và kéo theo nguy cơ đối đầu trực tiếp với một cường quốc hạt nhân.
