Litva kêu gọi NATO sẵn sàng bắn hạ máy bay Nga vi phạm không phận

Ngày 20/9, Bộ trưởng Quốc phòng Litva Dovile Šakalienė đã gây chú ý khi đăng trên mạng xã hội X lời kêu gọi NATO cần xem xét biện pháp cứng rắn, kể cả việc bắn hạ máy bay chiến đấu của Nga nếu xâm phạm không phận các nước thành viên.

“

Ba chiếc tiêm kích Nga trên bầu trời Tallinn là minh chứng rõ ràng rằng sáng kiến Người bảo vệ phía Đông là hết sức cần thiết. Biên giới đông bắc NATO đang bị thử thách một cách có chủ ý. Chúng ta phải hành động nghiêm túc. Thổ Nhĩ Kỳ đã cho thấy tấm gương cách đây 10 năm. Đây là điều đáng để suy ngẫm.

Dovile Šakalienė - Bộ trưởng Quốc phòng Litva

Phát biểu này ám chỉ trực tiếp đến sự kiện năm 2015, khi Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ một máy bay ném bom Su-24 của Nga tại biên giới Syria, dẫn đến khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng và hàng loạt biện pháp trừng phạt kinh tế mà Moscow áp đặt với Ankara.

Ba chiếc tiêm kích Nga bị Estonia cáo buộc xâm phạm không phận Tallinn được xác định là MiG-31 “Foxhound”, loại máy bay đánh chặn siêu âm nổi tiếng của Không quân Nga. Đây là tiêm kích hai chỗ ngồi, được trang bị radar Zaslon với khả năng phát hiện nhiều mục tiêu từ khoảng cách xa và dẫn đường cho tên lửa tầm xa như R-33.

MiG-31 có tốc độ tối đa lên tới Mach 2,8, trần bay rất cao và bán kính hoạt động khoảng 3.000 km, cho phép tuần tra trên diện rộng và duy trì hiện diện lâu hơn so với nhiều dòng tiêm kích khác.

Nhờ ưu thế tốc độ, tầm bay và khả năng trinh sát mạnh, MiG-31 thường được Nga triển khai trong các chuyến bay sát biên giới để gây sức ép tâm lý, đồng thời tạo ra sự mơ hồ pháp lý khi bay qua khu vực biển quốc tế nhưng ở khoảng cách rất gần không phận NATO.

Chính những đặc điểm này khiến sự hiện diện của MiG-31 trên bầu trời gần Estonia trở thành tín hiệu chính trị rõ ràng, không chỉ là một hoạt động bay thường lệ mà còn mang thông điệp răn đe, thử thách khả năng ứng phó của NATO.

Estonia cáo buộc, Nga bác bỏ

Tuyên bố cứng rắn của Litva được đưa ra chỉ một ngày sau khi Estonia cáo buộc ba máy bay quân sự Nga vi phạm không phận nước này trong 12 phút. Tallinn khẳng định đã triệu tập đại diện lâm thời của Nga để phản đối, đồng thời yêu cầu tham vấn khẩn cấp với các đồng minh theo Điều 4 của Hiến chương NATO.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Nga phủ nhận cáo buộc, cho rằng các tiêm kích MiG-31 chỉ bay qua vùng biển trung lập ở Biển Baltic, cách đảo Vaindloo của Estonia hơn 3 km, và đó là một phần của chuyến bay định kỳ từ Karelia đến Kaliningrad. Moscow nhấn mạnh “không hề vi phạm biên giới bất kỳ quốc gia nào”.

Căng thẳng vùng Baltic còn nóng lên trong bối cảnh trước đó Ba Lan cũng cáo buộc Nga đưa ít nhất 19 máy bay không người lái vào không phận nước này, điều mà Moscow tiếp tục phủ nhận.

Giới phân tích cho rằng phát biểu của Bộ trưởng Litva phản ánh tâm lý ngày càng lo ngại trong khu vực Baltic, nơi chỉ cách Nga vài chục km và phụ thuộc nhiều vào sự răn đe tập thể của NATO.

“

Bà Šakalienė muốn nhấn mạnh rằng nếu NATO không vạch ra một ‘lằn ranh đỏ’ rõ ràng, các vụ thử thách không phận sẽ còn tiếp diễn. Tuy nhiên, lựa chọn biện pháp bắn hạ máy bay Nga mang rủi ro rất lớn, bởi nó có thể châm ngòi một cuộc khủng hoảng ngoại giao – quân sự vượt ngoài kiểm soát.

Michael Kofman - Chuyên gia an ninh NATO

Ở chiều ngược lại, các quan sát viên châu Âu cho rằng Nga đang tận dụng chiến thuật “xám” tức là duy trì mức độ áp lực quân sự dưới ngưỡng chiến tranh để thử thách mức độ đoàn kết của NATO.

Chiến lược quen thuộc của Nga

Các sự cố tại Baltic được cho là một phần trong chiến lược rộng hơn của Nga, vốn đã thể hiện rõ ở Biển Đen.

Tháng 3/2023, một máy bay không người lái MQ-9 Reaper của Mỹ đã rơi xuống Biển Đen sau va chạm với tiêm kích Su-27 Nga. Washington cáo buộc Moscow có hành động “thiếu an toàn”, trong khi Nga phủ nhận, cho rằng chiếc UAV đã tự mất kiểm soát.

Theo chuyên gia an ninh hàng không châu Âu Julian Lindley-French, sự tương đồng giữa Baltic và Biển Đen không phải ngẫu nhiên: “Nga đang theo đuổi một chiến lược nhất quán, tạo ra sự hiện diện quân sự thường trực để gửi đi tín hiệu rằng Moscow sẵn sàng đối đầu, từ đó buộc NATO phải căng mình phản ứng.”

Ông cảnh báo, những va chạm kiểu này tiềm ẩn nguy cơ trở thành “điểm nổ ngoài ý muốn”, khi chỉ cần một quyết định sai lầm là đủ để kích hoạt vòng xoáy căng thẳng mới giữa hai bên.

Trong ngắn hạn, các chuyên gia dự báo NATO sẽ tiếp tục chính sách răn đe cứng rắn, tăng cường tuần tra và triển khai khí tài dọc sườn đông để khẳng định quyết tâm bảo vệ không phận. Song song, liên minh có thể mở rộng cơ chế tham vấn và phối hợp nhằm tránh nguy cơ phản ứng đơn phương từ một thành viên.

Nga, ngược lại, khó có khả năng giảm cường độ hiện diện. Việc duy trì các chuyến bay áp sát được coi là công cụ chiến lược giúp Moscow khẳng định sức mạnh quân sự và gửi thông điệp chính trị, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Ukraine chưa hạ nhiệt.

Điều đáng lo ngại nhất, theo nhiều quan sát viên, là nguy cơ va chạm quân sự ngoài ý muốn. Một kịch bản tương tự vụ Su-24 năm 2015 hoàn toàn có thể tái diễn, và khi đó, hậu quả sẽ không chỉ dừng lại ở tranh cãi ngoại giao, mà còn có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng an ninh mới tại châu Âu.

Phương Thảo