Hàng không Nigeria tìm cú hích mới từ mô hình tư nhân hóa
Nigeria xem xét mô hình hãng hàng không quốc gia do tư nhân dẫn dắt, nhằm giảm gánh nặng ngân sách và tăng tính minh bạch, cạnh tranh quốc tế.
Nigeria đang bước vào giai đoạn mới trong nỗ lực xây dựng một hãng hàng không quốc gia. Trong tuyên bố mới đây, Bộ trưởng Hàng không Festus Keyamo khẳng định, chính phủ sẽ không dùng ngân sách nhà nước để tài trợ cho dự án, mà thay vào đó hướng tới mô hình thương mại với sự tham gia dẫn dắt của khu vực tư nhân.
Trả lời trên kênh Channels Television, ông Keyamo cho biết kế hoạch vốn bị đình trệ trước đây “không hoàn toàn biến mất”, mà sẽ được triển khai lại trên nền tảng minh bạch, phù hợp thông lệ quốc tế và hướng tới phát triển bền vững.
Ông nhấn mạnh, hãng hàng không mới sẽ đóng vai trò là “cờ bay” của Nigeria, tương tự như British Airways đối với Anh, thay vì hoạt động như một doanh nghiệp nhà nước truyền thống.
Hồi sinh giấc mơ hàng không quốc gia
Trong nhiều tháng qua, chính phủ Nigeria tìm cách hồi sinh giấc mơ hàng không quốc gia. Tuy nhiên, Abuja khẳng định kế hoạch mới này sẽ khác với Nigeria Air, dự án từng thất bại dưới thời cựu Tổng thống Muhammadu Buhari và cựu Bộ trưởng Hàng không Hadi Sirika.
Trước đây, Ethiopian Airlines được chọn làm đối tác dẫn dắt trong một liên danh, trong đó các cổ đông Nigeria nắm giữ 49% vốn. Kế hoạch này nhanh chóng vấp phải phản đối. Tháng 8/2024, Tòa án Tối cao Lagos đã tuyên bố vô hiệu dự án Nigeria Air sau vụ kiện của Hiệp hội Các hãng hàng không Nigeria.
Hiệp hội cho rằng việc để Ethiopian Airlines chi phối sẽ khiến các hãng nội địa chịu thiệt thòi, đồng thời làm mất đi “bản sắc Nigeria” trong một dự án mang tầm quốc gia.
Bộ trưởng Keyamo cũng thẳng thắn nhận định Nigeria Air “không thực sự là một dự án của Nigeria”, mà chỉ là cơ hội để Ethiopian Airlines vận hành dưới lá cờ của nước này. Vấn đề càng trở nên phức tạp khi các cáo buộc tham nhũng bị phanh phui.
Cựu Bộ trưởng Sirika cùng một số thành viên gia đình bị buộc tội biển thủ khoảng 2,7 tỷ naira (tương đương 1,8 triệu USD). Dù vậy, ông Sirika nhiều lần khẳng định dự án minh bạch, hợp pháp và có mục tiêu xây dựng một hãng hàng không quốc gia đủ sức cạnh tranh quốc tế.
Các chuyên gia hàng không châu Phi đánh giá cao hướng đi “tư nhân dẫn dắt” mà Nigeria đang lựa chọn. Theo họ, cách làm này giúp giảm gánh nặng ngân sách, đồng thời tận dụng vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản trị từ khu vực tư nhân. Tuy nhiên, bài toán minh bạch và năng lực quản lý vẫn là yếu tố then chốt quyết định thành bại.
Trường hợp của South African Airways được xem như lời cảnh báo những can thiệp chính trị kéo dài và trợ cấp không hiệu quả đã khiến hãng rơi vào khủng hoảng tài chính.
Ngược lại, Ethiopian Airlines lại chứng minh rằng, ngay cả khi thuộc sở hữu nhà nước, một hãng vẫn có thể thành công nếu vận hành theo kỷ luật thương mại, đầu tư dài hạn và giữ tính chuyên nghiệp.
Một ví dụ khác là Kenya Airways, từng hợp tác sâu với KLM để mở rộng năng lực quản lý và thị trường. Tuy nhiên, liên minh này về sau rạn nứt vì gánh nặng nợ nần và lợi ích hai bên không còn song hành. Theo chuyên gia hàng không độc lập Bisi Adeyemi tại Lagos, Nigeria cần tránh lặp lại sai lầm đó: “Đối tác chiến lược không chỉ là chuyện vốn, mà quan trọng là sự cam kết và đồng hành lâu dài”.
Thách thức và triển vọng
Nigeria sở hữu thị trường hàng không lớn bậc nhất châu Phi, với dân số hơn 200 triệu người và vị trí chiến lược kết nối lục địa với châu Âu và châu Mỹ. Nếu có một hãng hàng không quốc gia mạnh, Nigeria hoàn toàn có thể trở thành trung tâm vận tải hàng không khu vực.
Tuy nhiên, những thách thức vẫn còn đó. Cạnh tranh nội địa gay gắt, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, và niềm tin của công chúng chưa được khôi phục sau thất bại của Nigeria Air là những rào cản không nhỏ. Ngoài ra, kinh tế Nigeria hiện đối mặt nhiều biến động, khiến nhà đầu tư cần sự cam kết rõ ràng từ chính phủ về khung pháp lý và chính sách hỗ trợ.
Chuyên gia hàng không Nam Phi Tinashe Chikomo nhận định: “Nigeria có tiềm năng trở thành cường quốc hàng không của châu Phi. Nhưng điều cốt lõi là phải xây dựng một dự án minh bạch, tránh chính trị hóa và chứng minh năng lực quản trị đủ mạnh để lấy lại niềm tin từ thị trường.”
Ngoài khía cạnh kinh tế - thương mại, việc tái khởi động dự án hãng hàng không quốc gia còn mang đậm dấu ấn địa chính trị. Nigeria không chỉ là nền kinh tế lớn nhất châu Phi, mà còn là quốc gia đông dân nhất lục địa. Trong bối cảnh các quốc gia láng giềng như Ethiopia, Nam Phi hay Kenya đều đã xây dựng được “cờ bay” có tiếng vang quốc tế, Nigeria đang đứng trước áp lực phải khẳng định vị thế của mình trên bầu trời châu Phi.
Một hãng hàng không quốc gia thành công sẽ không chỉ kết nối Nigeria với thế giới, mà còn góp phần định hình lại bản đồ hàng không khu vực. Nếu có thể tạo dựng được một trung tâm trung chuyển tại Lagos hoặc Abuja, Nigeria sẽ trở thành cửa ngõ chiến lược cho dòng chảy thương mại, du lịch và đầu tư vào Tây Phi, khu vực vốn đang thiếu những trung tâm trung chuyển tầm cỡ quốc tế.
Tuy vậy, giới phân tích cũng cảnh báo rằng thất bại trong nỗ lực lần này có thể gây hệ lụy ngược lại, làm xói mòn uy tín quốc gia và khiến Nigeria tiếp tục bị lép vế trước các đối thủ châu Phi đã đi trước một bước. Điều đó càng đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược rõ ràng, minh bạch và có tầm nhìn dài hạn, để ngành hàng không Nigeria thực sự trở thành trụ cột hỗ trợ tham vọng vươn lên của quốc gia trên cả phương diện kinh tế lẫn địa chính trị.
Châu Á đẩy mạnh mô hình tư nhân hóa
Để làm rõ hơn bức tranh toàn cầu, nhiều chuyên gia khuyến nghị Nigeria nhìn sang châu Á, nơi các hãng hàng không quốc gia được xây dựng theo mô hình đa dạng nhưng thành công ở mức độ khác nhau.
Singapore Airlines là ví dụ tiêu biểu cho mô hình “quốc gia tư nhân”, khi vừa có cổ phần nhà nước thông qua Temasek Holdings, vừa hoạt động theo nguyên tắc thương mại hóa tối đa. Kết quả là hãng trở thành biểu tượng toàn cầu về chất lượng dịch vụ và hiệu quả kinh doanh.
Vietnam Airlines cũng là một trường hợp đáng chú ý. Hãng hiện vẫn do Nhà nước nắm cổ phần chi phối, song đã tiến hành cổ phần hóa và hợp tác với nhiều đối tác chiến lược, trong đó có liên minh hàng không SkyTeam. Mô hình này giúp hãng duy trì vai trò “cờ bay” đồng thời nâng cao khả năng hội nhập quốc tế.
Trong khi đó, Thai Airways lại là ví dụ cảnh báo. Hãng từng là niềm tự hào của Thái Lan nhưng đã rơi vào khủng hoảng tài chính, buộc phải tái cơ cấu dưới sự giám sát của tòa án. Một trong những nguyên nhân chính là sự can thiệp chính trị quá sâu và quản trị thiếu hiệu quả.
Những bài học từ châu Á cho thấy, mô hình “tư nhân dẫn dắt” chỉ là nền tảng ban đầu. Thành công hay thất bại phụ thuộc nhiều hơn vào sự minh bạch, năng lực quản trị và khả năng cân bằng lợi ích quốc gia với lợi ích doanh nghiệp.