Khách sạn Hilton bị đốt cháy, Nepal sẽ phải bồi thường bao nhiêu

Khi Hilton chính thức khai trương khách sạn cao nhất thủ đô Kathmandu vào giữa năm 2024, giới chức Nepal đã không giấu được niềm tự hào. Tòa nhà 172 phòng, tọa lạc giữa trung tâm thủ đô, được kỳ vọng sẽ trở thành điểm nhấn đưa ngành du lịch Nepal bước vào phân khúc cao cấp, thu hút du khách quốc tế và khẳng định vị thế của quốc gia này trên bản đồ dịch vụ toàn cầu.

Thế nhưng, chỉ một năm sau, công trình mang tính biểu tượng ấy đã bị thiêu rụi trong làn sóng biểu tình và bạo lực chưa từng có, để lại câu hỏi nhức nhối rằng ai sẽ bồi thường, và Nepal sẽ phải trả giá như thế nào cho sự sụp đổ niềm tin của nhà đầu tư quốc tế?

Biểu tượng tại thung lũng Kathmandu

Khách sạn Hilton Nepal, khai trương cách đây chưa đầy một thập kỷ, là một trong những dự án đầu tư lớn nhất của tập đoàn khách sạn Mỹ tại Nam Á. Hilton Kathmandu được đầu tư gần 94 triệu USD bởi Tập đoàn Shanker và vận hành theo tiêu chuẩn toàn cầu của Hilton. Hilton đã nhanh chóng trở thành điểm đến của giới doanh nhân, khách du lịch cao cấp và các hội nghị quốc tế.

Trước khi bị phóng hỏa, Hilton Kathmandu được coi là “ngọn hải đăng” mới của ngành du lịch Nepal. Khách sạn đã tạo ra khoảng 500 việc làm trực tiếp cho nhân viên vận hành, quản lý, lễ tân, ẩm thực, và hàng trăm việc làm gián tiếp trong chuỗi cung ứng thực phẩm, dịch vụ vận tải, du lịch.

Theo số liệu từ Hiệp hội Du lịch Nepal, Hilton dự kiến đón trung bình hơn 100.000 lượt khách mỗi năm, phần lớn là khách quốc tế đến từ Mỹ, châu Âu và Ấn Độ. Với mức chi tiêu cao hơn mặt bằng chung, nhóm khách này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy các ngành dịch vụ cao cấp tại Kathmandu.

Một chuyên gia du lịch địa phương cho biết: “Hilton không chỉ mang lại doanh thu phòng, mà còn nâng chuẩn mực ngành khách sạn của cả thành phố, kéo theo sự đầu tư vào hạ tầng và dịch vụ lân cận.”

Sự phẫn nộ của người trẻ Nepal chưa lắng xuống ngay cả khi quân đội được triển khai khắp cả nước để đối phó với làn sóng biểu tình bạo lực. Người biểu tình trong hai ngày qua đã phóng hỏa, đốt phá nhiều tòa nhà, công trình mang tính biểu tượng ở Nepal, trong đó có khách sạn Hilton 5 sao ở thủ đô Kathmandu, được cho là khách sạn cao nhất nước này.

Các nguồn tin địa phương cho rằng nguyên nhân trực tiếp bắt nguồn từ làn sóng biểu tình chính trị, trong đó khách sạn quốc tế bị coi là “biểu tượng của lợi ích ngoại quốc”. Thay vì được chào đón như một biểu tượng hội nhập, Hilton lại trở thành mục tiêu giận dữ.

Truyền thông địa phương cho biết, tin đồn lan truyền rằng gia đình cựu Thủ tướng Sher Bahadur Deuba sở hữu phần lớn cổ phần tại khách sạn. Trong mắt nhiều người biểu tình, Hilton không chỉ là một khách sạn, mà là “bức tượng đài” của sự phô trương giàu có gắn liền với giới tinh hoa chính trị.

Việc Hilton đại diện cho một thương hiệu toàn cầu có thể đã khiến nơi này trở thành mục tiêu dễ dàng trong mắt những nhóm cực đoan, vốn muốn thể hiện sự phản đối bằng hành động gây chú ý.

Ngay sau vụ việc, Hilton ra thông cáo báo chí bày tỏ “nỗi thất vọng sâu sắc” và khẳng định sự cố đã làm lung lay niềm tin của tập đoàn vào môi trường đầu tư tại Nepal. Một lãnh đạo Hilton tại châu Á – Thái Bình Dương nhấn mạnh: “Chúng tôi không chỉ mất một cơ sở kinh doanh, mà còn mất niềm tin của khách hàng quốc tế, những người coi Nepal là điểm đến an toàn và thân thiện.”

Hilton hiện đang làm việc với các luật sư quốc tế để xem xét khả năng khởi kiện, đồng thời cân nhắc lại các kế hoạch mở rộng tại Nam Á. Nhiều hãng lữ hành quốc tế ngay lập tức bày tỏ lo ngại về mức độ an toàn. Một số công ty du lịch châu Âu và Mỹ đã ngừng quảng bá gói nghỉ dưỡng cao cấp tại Nepal, chuyển hướng sang Ấn Độ và Bhutan.

Các nhà phân tích kinh tế cho rằng vụ việc không chỉ gây tổn thất cho Hilton, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến danh tiếng của Nepal trên bản đồ du lịch toàn cầu.

Tiến sĩ Maria Gonzalez, chuyên gia về thị trường mới nổi tại Trường Kinh tế London, cho biết: “Đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực khách sạn và du lịch luôn phụ thuộc vào niềm tin. Một khi niềm tin này bị xói mòn, việc thu hút các tập đoàn quốc tế quay lại sẽ khó khăn gấp bội.”

Khung pháp lý và trách nhiệm bồi thường

Trong bối cảnh hiện tại, câu hỏi lớn đặt ra là liệu Nepal có phải bồi thường cho Hilton hay không. Theo các nguyên tắc luật quốc tế về bảo hộ đầu tư, chính phủ Nepal có thể phải chịu trách nhiệm nếu không bảo vệ được tài sản của nhà đầu tư nước ngoài trước các hành động bạo lực.

Giáo sư Luật quốc tế Anil Thapa từ Đại học Tribhuvan phân tích:
“Nếu Hilton chứng minh rằng chính quyền Nepal đã lơ là trong việc đảm bảo an ninh cho khu vực khách sạn, họ có cơ sở pháp lý để yêu cầu bồi thường theo các hiệp định đầu tư song phương.”

Điều này đồng nghĩa, Nepal có thể đối mặt với vụ kiện trọng tài quốc tế, một kịch bản không hiếm trong các tranh chấp giữa nhà đầu tư và chính phủ.

Đối với những tập đoàn khách sạn toàn cầu như Hilton, bảo hiểm luôn là “tuyến phòng thủ” đầu tiên. Tuy nhiên, ở các hợp đồng thông thường, điều khoản loại trừ thường xuất hiện thiệt hại do bạo loạn, nổi loạn hay khủng bố có thể không nằm trong phạm vi chi trả.

Với vụ cháy Hilton Kathmandu, nguyên nhân được xác định bắt nguồn từ làn sóng biểu tình chính trị, vì vậy khả năng các công ty bảo hiểm từ chối thanh toán là rất cao. Trong trường hợp đó, gánh nặng bồi thường có thể chuyển sang chính phủ Nepal hoặc các bên liên quan trong nước.

Một kịch bản khác được nhắc đến nhiều là hiệp định bảo hộ đầu tư song phương. Nếu quốc gia nơi Hilton đặt trụ sở có ký hiệp định bảo hộ đầu tư song phương với Nepal, Hilton có thể sử dụng hiệp định này làm cơ sở pháp lý để yêu cầu bồi thường. Trong luật đầu tư quốc tế, việc nhà nước không bảo vệ tài sản nước ngoài trước bạo loạn hay thiệt hại từ các cuộc nổi dậy được xem là vi phạm nghĩa vụ. Điều đó đồng nghĩa Nepal có thể phải đối diện với một vụ kiện mang tính ràng buộc pháp lý ở cấp quốc tế.

Nếu không thể tìm được tiếng nói chung qua thương lượng, con đường gần như tất yếu là trọng tài quốc tế. Trung tâm Giải quyết Tranh chấp Đầu tư Quốc tế từng xử lý nhiều vụ việc tương tự, trong đó các tập đoàn lớn yêu cầu không chỉ giá trị tài sản bị mất mà còn cả lợi nhuận trong tương lai, thiệt hại uy tín và thương hiệu.

Những phán quyết trong quá khứ cho thấy mức bồi thường thường vượt xa con số đầu tư ban đầu. Marriott từng kiện Ai Cập sau khi khách sạn của họ bị quốc hữu hóa, trong khi Sheraton thắng kiện Nigeria vì chính phủ đơn phương hủy bỏ hợp đồng. Cả hai quốc gia đều buộc phải bồi thường hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu USD, những tiền lệ mà Hilton hoàn toàn có thể viện dẫn.

Các chuyên gia pháp lý nhận định thiệt hại mà Nepal có thể đối mặt dao động từ vài chục đến hàng trăm triệu USD, tùy cách tính toán. Ngoài chi phí xây dựng gần 100 triệu USD, khoản bồi thường còn có thể bao gồm doanh thu nhiều năm bị mất, chi phí pháp lý kéo dài và cả chi phí khôi phục hình ảnh thương hiệu. Với một quốc gia phụ thuộc vào du lịch và vốn đầu tư nước ngoài như Nepal, đây là gánh nặng không hề nhỏ.

Tuy vậy, kịch bản ít tổn thất nhất cho cả hai bên vẫn là đàm phán. Nepal có thể thương lượng với Hilton để đưa ra những gói hỗ trợ thiết thực từ giảm thuế, miễn phí thuê đất đến hỗ trợ tài chính tái thiết. Một giải pháp mềm dẻo như vậy không chỉ giúp Hilton giảm bớt thiệt hại mà còn gửi đi thông điệp tích cực với cộng đồng quốc tế rằng Nepal sẵn sàng bảo vệ và đồng hành cùng nhà đầu tư trong thời khủng hoảng.

Tương lai ngành du lịch bất ổn ở Nepal

Khủng hoảng Hilton đang đặt Nepal vào thế phải lựa chọn hoặc nhanh chóng hành động để tái lập niềm tin, hoặc chấp nhận sự rút lui dần của các nhà đầu tư quốc tế. Chính phủ Nepal đã cam kết mở điều tra và cân nhắc các gói hỗ trợ bồi thường, song giới quan sát cho rằng việc quan trọng hơn cả là củng cố môi trường pháp lý và an ninh để đảm bảo thảm kịch tương tự không lặp lại.

Hilton Kathmandu từng được kỳ vọng là điểm nhấn đưa Nepal lên bản đồ du lịch hạng sang. Nay, nó trở thành phép thử khốc liệt cho hình ảnh quốc gia, khả năng quản trị khủng hoảng và uy tín quốc tế. Một khách sạn có thể được tái thiết. Nhưng niềm tin của du khách và nhà đầu tư một khi đã cháy rụi thì khó mà dựng lại nguyên vẹn.