Ngành hàng không thế giới thay đổi 'vĩnh viễn' sau sự kiện 11/9
Sau sự kiện khủng bố ngày 11/9 ở Mỹ, ngành hàng không thế giới đã thay đổi vĩnh viễn.
Ngày 11/9/2001, thế giới rúng động khi 19 phần tử khủng bố thuộc Al Qaeda đồng loạt khống chế 4 chuyến bay thương mại của hai hãng hàng không Mỹ. Bốn chiếc Boeing biến thành “vũ khí sống” đã làm thay đổi mãi mãi khái niệm an ninh trong ngành hàng không.
Hai chiếc Boeing 767 của American Airlines và United Airlines lần lượt lao thẳng vào Tháp Đôi Trung tâm Thương mại Thế giới (WTC) tại New York, gây ra cảnh tượng kinh hoàng trước mắt hàng triệu người theo dõi trực tiếp.
Chuyến bay thứ ba, một chiếc Boeing 757 của American Airlines, đâm xuống trụ sở Lầu Năm Góc tại Virginia, biểu tượng sức mạnh quân sự Mỹ, khiến một phần công trình bị phá hủy. Chiếc thứ tư, United Airlines Flight 93, rơi xuống cánh đồng ở Pennsylvania sau khi hành khách dũng cảm chống trả bọn khủng bố, ngăn chặn âm mưu đâm vào một mục tiêu quan trọng khác ở Washington D.C.
.png)
Chuyến bay 93 định mệnh
Trong số bốn chiếc máy bay bị cướp, United Airlines Flight 93 trở thành biểu tượng của tinh thần phản kháng. 7 giờ sáng ngày 11/9, 37 hành khách lên chuyến bay từ Newark đi San Francisco, trong đó có 4 tên khủng bố Al-Qaeda. Mục tiêu của chúng là lao thẳng vào tòa nhà Quốc hội Mỹ.
Chiếc Boeing 757 này cất cánh muộn gần 40 phút, và khi đang bay, hành khách nhận được tin nhắn từ người thân về các vụ tấn công trước đó. Nhận ra số phận của mình, nhiều hành khách đã gọi điện thoại, nhắn tin cho gia đình, đồng thời bàn bạc kế hoạch chống trả.
Một số tên tuổi như Tom Burnett, Jeremy Glick, Todd Beamer hay tiếp viên Sandra Bradshaw được ghi nhớ nhờ những cuộc gọi cuối cùng. Trước khi cùng mọi người lao vào buồng lái, Todd Beamer đã để lại câu nói: “Are you ready? Let’s roll!” - khẩu hiệu thể hiện sự dũng cảm trong tuyệt vọng.
Khoảng 10h03 sáng, Flight 93 rơi xuống một cánh đồng ở Pennsylvania, cách Washington D.C. chỉ vài chục phút bay. Hành động hy sinh của những hành khách và phi hành đoàn đã ngăn chặn một thảm họa khác, cứu hàng nghìn sinh mạng dưới mặt đất.
Thảm kịch 11/9 đã cướp đi gần 3.000 sinh mạng, trở thành thảm kịch đẫm máu nhất trong lịch sử hàng không dân dụng, đồng thời đặt dấu chấm hết cho kỷ nguyên “bay thoải mái” vốn ít ràng buộc thủ tục an ninh trước đó.
Đứng sau kế hoạch là Osama bin Laden cùng mạng lưới Al-Qaeda, nhằm thách thức sức mạnh Mỹ và gieo rắc nỗi sợ hãi toàn cầu. Sự kiện 11/9 đã đánh dấu sự trỗi dậy của một dạng khủng bố mới không còn giới hạn ở bom xe hay tấn công liều chết, mà tận dụng chính cơ sở hạ tầng dân dụng hiện đại để biến thành vũ khí có sức hủy diệt lớn.
Từ sau ngày này, an ninh hàng không toàn cầu bước sang thời kỳ mới, với những biện pháp siết chặt chưa từng có từ kiểm tra hành lý, giới hạn chất lỏng mang lên máy bay, cho tới việc lắp đặt cửa buồng lái chống xâm nhập.
Toàn thế giới thay đổi chính sách an ninh hàng không
Ngay sau thảm kịch, Mỹ đã tiến hành cải cách triệt để. Cục An ninh Vận tải (TSA) được thành lập để giám sát an ninh hàng không, thay thế mô hình phân tán trước đây. Các hành khách từ đó quen với việc kiểm tra gắt gao như soi chiếu hành lý toàn diện, tháo giày, áo khoác, giới hạn chất lỏng, và thậm chí cả soi chiếu toàn thân.
Danh sách cấm bay đối với những cá nhân bị nghi ngờ liên hệ với khủng bố cũng được áp dụng. Hệ thống cửa buồng lái chống xâm nhập được thiết kế lại để ngăn kẻ gian chiếm quyền điều khiển máy bay. Các hãng hàng không tăng cường đào tạo phi hành đoàn ứng phó khủng hoảng, trong khi hành khách dần chấp nhận một môi trường bay “an toàn nhưng ít tự do hơn”.
Ảnh hưởng của 11/9 không dừng ở Mỹ. Ở châu Âu, Liên minh châu Âu (EU) đã áp dụng loạt biện pháp an ninh thống nhất cho khu vực Schengen, vốn nổi tiếng với tự do di chuyển xuyên biên giới. Các sân bay lớn tại Frankfurt, Paris, Amsterdam tăng cường an ninh nhiều lớp, từ soi chiếu hành lý xách tay đến kiểm soát hành khách rủi ro cao.
Israel, vốn đối diện mối đe dọa khủng bố trong nhiều thập kỷ, trở thành hình mẫu được tham khảo. Hãng hàng không quốc gia El Al áp dụng mô hình an ninh nghiêm ngặt bậc nhất thế giới: phỏng vấn hành khách trước chuyến bay, soi chiếu nhiều tầng, vũ trang cho nhân viên an ninh và triển khai cảnh sát ngầm trên các chuyến bay.
Phương thức này, dù gây tranh cãi vì xâm phạm quyền riêng tư, vẫn được coi là hiệu quả trong ngăn ngừa khủng bố.
Ở châu Á, Singapore và Nhật Bản nhanh chóng nâng cấp quy trình an ninh sân bay, trong khi nhiều nước Trung Đông siết chặt kiểm soát hành khách quốc tế.
Hệ quả là các chuyến bay ngày nay, từ Âu sang Á, đều mang dấu ấn của một “thế giới hậu 11/9”: nhiều lớp an ninh, nhiều khâu kiểm soát, và sự giám sát chặt chẽ hơn bao giờ hết.
Theo ông Ed Arnold, chuyên gia an ninh tại Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh (RUSI), sự kiện 11/9 đã “đặt dấu mốc cho một kỷ nguyên an ninh hàng không mới, nơi khái niệm rủi ro được mở rộng từ tai nạn kỹ thuật sang cả mối đe dọa phi đối xứng như khủng bố”.
Ông nhấn mạnh rằng nhiều biện pháp kiểm soát chặt chẽ hiện nay vẫn còn hiệu lực chính là “di sản trực tiếp” của thảm kịch này.
Trong khi đó, báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS, Mỹ) chỉ ra rằng các quy định hậu 11/9 đã thành công trong việc ngăn chặn những vụ tấn công quy mô lớn, nhưng lại “tạo ra thách thức về chi phí và sự cân bằng giữa an ninh với quyền tự do cá nhân”.
CSIS cho rằng bài học của Mỹ còn ảnh hưởng sâu rộng tới các nền kinh tế khác, nơi ngành hàng không phải gánh thêm áp lực chi phí an ninh cao.
Giới phân tích châu Âu cũng nhấn mạnh rằng sự kiện 11/9 đã buộc EU xây dựng khung pháp lý thống nhất về an ninh hàng không. Tuy nhiên, một học giả từ Trường Quan hệ Quốc tế Paris nhận định: “Châu Âu phải liên tục điều chỉnh để cân bằng giữa đặc thù Schengen vốn coi trọng tự do đi lại và nhu cầu an ninh ngày càng tăng.”
Di sản 11/9: An ninh và tự do cá nhân
Thảm kịch 11/9 đã biến hàng không dân dụng thành “mặt trận” an ninh toàn cầu. Các biện pháp kiểm soát giúp giảm thiểu nguy cơ tấn công, nhưng cũng tạo nên những tranh luận không dứt về sự đánh đổi giữa an ninh và quyền tự do cá nhân. Việc hành khách bị kiểm tra gắt gao, dữ liệu di chuyển được giám sát, và nhiều quyền riêng tư bị hạn chế đã trở thành “chuẩn mực mới”.
Hơn hai thập kỷ sau, ký ức 11/9 vẫn là lời nhắc nhở rằng an ninh hàng không không bao giờ là tuyệt đối. Dù các chính sách mới đã khiến bầu trời an toàn hơn, nhưng ngành hàng không cũng như xã hội hiện đại phải chấp nhận sống trong trạng thái cảnh giác thường trực.