UAV giá rẻ Nga thách thức cả Patriot Ba Lan
Ba Lan lần đầu tiên bắn hạ UAV bị nghi của Nga xâm nhập hôm 10/9, sự kiện vừa phơi bày thách thức phòng không NATO trước “vũ khí giá rẻ” Gerbera.
Sau nhiều tháng căng thẳng leo thang dọc biên giới phía Đông, không phận Ba Lan đã trở thành điểm nóng trực diện khi Warsaw tuyên bố bắn hạ nhiều UAV được cho là của Nga xâm nhập hôm 10/9.
Đây là lần đầu tiên Ba Lan khai hỏa trực tiếp nhằm vào mục tiêu liên quan đến Nga kể từ khi xung đột Ukraine nổ ra năm 2022, động thái không chỉ khơi dậy lo ngại về khả năng kiểm soát không phận NATO, mà còn đặt ra bài toán lớn về nguy cơ leo thang ngoài ý muốn.
UAV xâm nhập của Nga là loại giá rẻ?
Theo Bộ Quốc phòng Ba Lan, radar quân đội đã phát hiện tổng cộng 19 UAV vượt qua biên giới, trong đó ít nhất 3 chiếc bị bắn hạ. Các mảnh vỡ tìm thấy ở nhiều khu vực miền Đông và Trung Ba Lan cho thấy mức độ nguy hiểm của vụ việc. Warsaw cáo buộc đây là hành động “xâm phạm trắng trợn chủ quyền quốc gia” và ngay lập tức triệu tập khẩn cấp Hội đồng An ninh Quốc gia.
Giới chức Ba Lan cho rằng các UAV có khả năng xuất phát từ Belarus hoặc các khu vực giáp Ukraine, làm dấy lên nghi ngờ về sự phối hợp chiến thuật giữa Moscow và Minsk. Sự cố cũng buộc bốn sân bay, trong đó có Rzeszow - Jasionka (trung tâm hậu cần then chốt chuyển vũ khí cho Ukraine), phải tạm ngừng hoạt động.
Nguồn tin quốc tế cho biết, UAV bị bắn hạ nhiều khả năng là biến thể Gerbera, tương tự dòng Shahed/Geran-2 mà Nga sử dụng rộng rãi tại Ukraine. Mục đích chính của Gerbera là vừa thực hiện các nhiệm vụ trinh sát, vừa đóng vai trò UAV cảm tử, quy mô nhỏ, hoặc đánh lạc hướng hệ thống phòng không.
Theo thông tin từ nhiều nguồn quốc tế, Gerbera có sải cánh khoảng 2,5 mét, trọng lượng tối đa gần 18 kg, tốc độ bay vào khoảng 160 km/h và tầm hoạt động 600 km. Một số phiên bản được trang bị camera cảm biến nhiệt, modem liên lạc để truyền dữ liệu hoặc lưới điều khiển, thậm chí có đầu đạn nổ nhẹ khoảng 3 - 5 kg, đủ sức gây thiệt hại cục bộ đối với cơ sở hạ tầng hoặc phương tiện quân sự.
Khác với các UAV tấn công hạng nặng, Gerbera thiên về “chiến tranh số đông” bay chậm, nhỏ gọn, nhưng khi xuất hiện đồng loạt sẽ buộc hệ thống phòng không đối phương phải phân tán nguồn lực đối phó.
Điểm đáng chú ý là nghịch lý chi phí mà UAV loại này tạo ra. Để bắn hạ một chiếc Gerbera giá chỉ vài chục nghìn USD, NATO lại phải triển khai khí tài trị giá hàng triệu USD như hệ thống Patriot, tiêm kích F-16 hay F-35.
Điều này khiến liên minh gặp khó khăn trong việc duy trì phòng thủ bền vững khi bị tấn công bằng số lượng lớn UAV giá rẻ. Sự kiện UAV vượt qua không phận Ba Lan càng làm dấy lên lo ngại rằng ngay cả các hệ thống phòng không tiên tiến cũng có thể bị thử thách bởi những “vũ khí rẻ tiền” nhưng linh hoạt.
Ngoài ra, yếu tố kỹ thuật cũng tiềm ẩn nguy cơ leo thang ngoài ý muốn. Các UAV loại này dễ bị ảnh hưởng bởi nhiễu GPS hoặc chiến tranh điện tử, dẫn đến bay lệch khỏi đường bay dự kiến. Trong trường hợp xâm nhập lãnh thổ NATO, dù chủ ý hay do lỗi kỹ thuật, việc phản ứng quân sự mạnh tay, như động thái bắn hạ của Ba Lan có thể châm ngòi cho vòng xoáy căng thẳng Nga - NATO.
NATO và Mỹ lên tiếng: “Bảo vệ từng tấc đất”
Các chuyên gia từ Viện RUSI (Anh) và CSIS (Mỹ) đều cảnh báo rằng chỉ một sự cố UAV nhỏ cũng có thể biến thành phép thử chính trị, thậm chí nguy cơ đối đầu trực tiếp.
Từ góc độ chiến lược, UAV Gerbera phản ánh xu hướng ngày càng rõ Nga đang tận dụng ưu thế sản xuất rẻ triển khai nhiều để gây sức ép lâu dài lên Ukraine và cả NATO.
Với Ba Lan, quốc gia tuyến đầu của khối, vụ việc vừa qua là lời nhắc nhở rằng những thách thức an ninh ở sườn Đông châu Âu không chỉ đến từ tên lửa hay máy bay chiến đấu, mà còn từ những phương tiện nhỏ gọn nhưng khó lường như UAV giá rẻ.
Trái với cáo buộc của Ba Lan, Bộ Quốc phòng Nga khẳng định đợt tập kích rạng sáng 10/9 chỉ nhằm vào các mục tiêu quân sự, công nghiệp tại Ukraine và UAV được sử dụng có tầm bay không quá 700 km, “không thể vượt sang lãnh thổ Ba Lan”. Moscow coi đây là cáo buộc “vô căn cứ” và cảnh báo phương Tây đang “khuếch đại sự cố để phục vụ mục tiêu chính trị”.
Tuy nhiên, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk nhấn mạnh radar quân đội đã “theo dõi rõ đường bay” của UAV, đồng thời cho biết việc bắn hạ diễn ra nhờ phối hợp cùng đồng minh NATO. Đây là lần đầu tiên Warsaw khai hỏa trực tiếp nhằm ngăn chặn mối đe dọa từ Nga.
Trước tình hình này, Ba Lan lập tức kích hoạt Điều 4 trong Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, yêu cầu tham vấn khẩn cấp với đồng minh. Chiến dịch phòng thủ có sự tham gia của tiêm kích F-16 Ba Lan, F-35 Hà Lan, máy bay trinh sát Italy và hệ thống Patriot của Đức.
Nhiều lãnh đạo châu Âu, trong đó có Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Czech Petr Fiala và Cao ủy EU Kaja Kallas, đều lên án mạnh mẽ Moscow, coi vụ việc là phép thử năng lực phòng thủ NATO, đồng thời kêu gọi tăng hỗ trợ Ukraine và đầu tư mạnh hơn cho phòng thủ châu Âu.
Ông Ed Arnold, chuyên gia an ninh tại Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định: “Đây là bước ngoặt nghiêm trọng, khi lần đầu tiên Ba Lan bắn hạ UAV Nga ngay trên lãnh thổ mình. Hành động này vừa mang tính phòng vệ, vừa là thông điệp chính trị: mọi vi phạm chủ quyền NATO sẽ bị đáp trả”.
Các chuyên gia châu Âu nhấn mạnh đến “nghịch lý chi phí” khi NATO phải huy động khí tài trị giá hàng triệu USD để bắn hạ UAV giá chỉ vài chục nghìn USD. Đây là thách thức lâu dài cho chiến lược phòng thủ của liên minh. Sự kiện UAV bị bắn hạ ở Ba Lan không chỉ là va chạm quân sự, mà còn phản ánh thách thức chiến lược ở sườn Đông NATO. Warsaw trở thành tuyến đầu của căng thẳng, vừa phải bảo vệ an ninh không phận, vừa đóng vai trò trung chuyển viện trợ cho Ukraine.
Giới quan sát cảnh báo, nguy cơ tính toán sai lầm ngày càng lớn khi đường ranh giữa “sự cố kỹ thuật” và “hành động khiêu khích” trở nên mờ nhạt. Mỗi vụ việc tương tự đều có thể trở thành chất xúc tác khiến đối đầu Nga - NATO tiến gần hơn bao giờ hết.