Nga điều máy bay ném bom Tu-95MS tuần tra biển Nhật Bản

Ngày 19/8, Bộ Quốc phòng Nga thông báo biên đội máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS có khả năng mang đầu đạn hạt nhân đã thực hiện chuyến tuần tra trên biển Nhật Bản kéo dài hơn 6 giờ, được hộ tống bởi các tiêm kích Su-35S và Su-30SM.

Moscow tuyên bố đây là "hoạt động thường lệ", nhưng thời điểm của chuyến bay diễn ra đúng lúc Mỹ và Hàn Quốc đang tập trận quy mô lớn, Nhật Bản tăng tốc củng cố năng lực răn đe tầm xa, và Nga phải tìm cách điều chỉnh bố trí máy bay ném bom sau các vụ UAV Ukraine tấn công căn cứ trong nước.

Giới quan sát cho rằng sự hiện diện của Tu-95MS ở Thái Bình Dương mang thông điệp chính trị rõ ràng Nga vẫn đủ khả năng duy trì lực lượng răn đe chiến lược tầm xa trong khi đang bị cuốn vào xung đột tại châu Âu và sẵn sàng “gửi tín hiệu” tới các đối thủ chiến lược ở phía Đông.

Tu-95MS: Nền tảng cổ điển của học thuyết răn đe Nga

Tu-95MS, định danh NATO là Bear-H, là máy bay ném bom tầm xa trụ cột của Nga từ Chiến tranh Lạnh. Mặc dù dùng động cơ tuốc-bin cánh quạt cổ điển, máy bay liên tục được hiện đại hoá để tương thích các loại tên lửa hành trình Kh-55, Kh-101 và Kh-102 một số mang đầu đạn hạt nhân với tầm bắn hàng nghìn km.

Nhờ tầm bay hơn 14.000 km và khả năng tiếp dầu, Tu-95MS có thể thực hiện các chuyến tuần tra kéo dài nhiều giờ trên Bắc Cực, Thái Bình Dương và Đại Tây Dương mà không cần xâm nhập không phận đối phương.

“

Lợi thế chính của Tu-95MS là khả năng tuần tra lâu dài, mang tải lớn và triển khai các tên lửa hành trình ngoài vùng kiểm soát đối phương… Nó vẫn là khí tài răn đe hữu hiệu trong tay Moscow.

Tiến sĩ Justin Bronk - Viện dịch vụ thống nhất Hoàng gia Anh

Cuộc tuần tra diễn ra trùng thời điểm Mỹ và Hàn Quốc tiến hành cuộc tập trận thường niên Ulchi Freedom Shield, quy mô lớn nhất trong nhiều năm với sự tham gia của nhiều khí tài chiến lược.

Nhật Bản cũng mới nhất quán lập trường “phòng thủ tấn công” tiến tới sở hữu năng lực tấn công phủ đầu bằng tên lửa tầm xa khiến nguy cơ chạy đua vũ trang tại Đông Bắc Á gia tăng rõ rệt.

Chuyên gia Vasily Kashin (Nga) cho rằng đây là một phần trong “chiến lược răn đe linh hoạt” mới của Moscow thay vì đặt máy bay ở một chỗ, Nga triển khai tuần tra liên tục để vừa duy trì sự hiện diện, vừa giảm nguy cơ bị đánh thiệt hại.

Việc đi kèm tiêm kích Su-35S cùng Su-30SM không chỉ nhằm bảo vệ Tu-95MS khỏi các tiếp cận bất ngờ, mà còn thể hiện “bộ mặt răn đe hoàn chỉnh” của Nga phối hợp giữa khả năng tấn công xa bằng tên lửa hành trình và khả năng chiếm ưu thế trên không khi cần. Cả hai loại tiêm kích đều có radar quét mảng pha và mang được tên lửa không-đối-không tầm xa R-77-1.

Theo Đại tá nghỉ hưu Mikhail Khodarenok (Nga), việc cử biên đội hộ tống không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật mà còn thể hiện “thông điệp răn đe hoàn chỉnh” rằng Nga sẵn sàng bảo vệ các khí tài chiến lược ở mọi khu vực hoạt động, ngay cả trong vùng có thể bị theo dõi và áp sát bởi không quân Nhật Bản, Mỹ hay Hàn Quốc.

Tokyo và Washington tới nay chỉ công bố ở mức “theo dõi và cảnh giác”, nhưng giới phân tích Nhật Bản coi chuyến tuần tra của Tu-95MS là bằng chứng cho thấy Moscow muốn phối hợp chiến lược với Bắc Kinh nhằm thách thức trật tự an ninh do Mỹ - Nhật dẫn dắt.

Giáo sư James Brown (Đại học Temple, Nhật) nhận định: “Nếu Nga và Trung Quốc tiếp tục tăng cường các chuyến bay chung như từng làm trong các năm 2019 và 2022, cán cân an ninh khu vực sẽ chịu sức ép rất lớn.”

Ở chiều ngược lại, việc Nhật Bản công khai kế hoạch tăng ngân sách quốc phòng lên mức gần 2% GDP, mua thêm tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ, hay phát triển tên lửa nội địa tấn công tầm xa đã khiến Moscow cho rằng Tokyo “không còn giữ lập trường phòng thủ thuần túy”.

Do đó, chuyến bay Tu-95MS cũng là “lời cảnh báo chiến lược” với Nhật về hệ quả khi tham gia sâu hơn vào liên minh quân sự với Mỹ.

So sánh với hoạt động của không quân Mỹ

Hoạt động tuần tra Tu-95MS của Nga xét về bản chất khá tương đồng với chiến lược “Bomber Task Force” của Mỹ khi Washington thường xuyên điều ném bom B-52, B-1 hoặc B-2 từ các căn cứ tại Mỹ hoặc Guam tới tuần tra ở Biển Đông, Đông Bắc Á, châu Âu nhằm “gửi thông điệp chính trị”.

B-52 Stratofortress, ra đời từ thập niên 1950 như Tu-95MS, vẫn được Mỹ duy trì nhờ mang được số lượng lớn tên lửa hành trình tầm xa AGM-86, đóng vai trò răn đe chính trong nhiều thập kỷ.

B-1B Lancer, tốc độ siêu âm, dùng cho tấn công phi hạt nhân, được triển khai linh hoạt đến Guam hoặc Úc để gia tăng sức ép với Trung Quốc. B-2 Spirit tàng hình, có thể xâm nhập phòng không đối phương, nhưng số lượng ít và chi phí vận hành cực cao.

Mỹ xây dựng chiến lược "Bomber Task Force" với sự luân chuyển thường xuyên, dùng các căn cứ tiền phương như Guam, Fairford (Anh) để đảm bảo hiện diện liên tục. Trong khi đó, Nga sử dụng Tu-95MS theo cách “tuần tra răn đe chủ động” từ lãnh thổ trong nước nhưng bay rất xa để cho thấy khả năng đánh tới mọi mục tiêu.

Việc Nga tăng cường Tu-95MS tại Thái Bình Dương chắc chắn sẽ khiến Nhật Bản tiếp tục nâng cấp khả năng phòng thủ và phát triển tên lửa tấn công phủ đầu, một bước đi có thể làm thay đổi học thuyết quốc phòng đã mang tính “phòng thủ thuần túy” của Tokyo suốt bảy thập kỷ.

Mỹ và Hàn Quốc, dưới áp lực của Triều Tiên lẫn Nga - Trung, nhiều khả năng cũng sẽ duy trì nhịp độ tập trận dày đặc hơn. Nếu Moscow tiếp tục tiến hành tuần tra chung với Trung Quốc như các chuyến bay năm 2019, 2020, 2022 thì một “trục hàng không chiến lược” Nga - Trung sẽ trở thành mối quan tâm hàng đầu của Washington và các đồng minh.

Chuyến tuần tra ngày 19-8 của biên đội Tu-95MS không chỉ đơn thuần là hoạt động “huấn luyện định kỳ”, mà dường như là bước đi mang thông điệp chiến lược Nga vẫn duy trì năng lực tấn công tầm xa và răn đe hạt nhân toàn cầu, bất chấp bị cuốn vào cuộc chiến tại Ukraine và bị phương Tây phong tỏa.

Trong khi Mỹ tận dụng B-52, B-1, B-2 như công cụ tuần tra chiến lược để củng cố hệ thống đồng minh thì Nga dùng Tu-95MS nhằm thách thức hệ thống đó, cảnh báo rằng bất kỳ sự thay đổi nào trong bố trí lực lượng của Mỹ - Nhật - Hàn tại Đông Bắc Á cũng sẽ đối mặt phản ứng trực diện.

Khi các cường quốc ngày càng sử dụng máy bay ném bom như công cụ “ngoại giao cưỡng bức trên không”, nguy cơ va chạm và leo thang ngoài ý muốn trên bầu trời Thái Bình Dương sẽ lớn hơn bao giờ hết, báo hiệu một cục diện an ninh khu vực đầy cạnh tranh, không ổn định và khó dự đoán trong thời gian tới.