Air Canada trong 'cơn bão' đình công, thiệt hại hàng tỷ USD

Ngày 18/8, Chủ tịch Công đoàn Viên chức Canada (CUPE) Mark Hancock người đại diện cho hơn 10.000 tiếp viên Air Canada, tuyên bố sẵn sàng ngồi tù thay vì tuân thủ lệnh yêu cầu quay trở lại làm việc của Hội đồng Quan hệ Lao động Canada (CIRB).

Tuyên bố bất thường, mang tính “đối đầu nhà nước” này không chỉ đẩy cuộc đình công vào thế căng như dây đàn, mà còn làm dấy lên những câu hỏi nghiêm túc về cấu trúc quan hệ lao động trong ngành hàng không Canada vốn lâu nay vẫn được coi là “ổn định”.

Sau 4 ngày làm tê liệt lịch bay mùa cao điểm, hai bên đã đạt được thỏa thuận tạm thời vào ngày 19/8. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng đây không phải dấu chấm hết mà chỉ là khởi đầu cho vòng đàm phán mới với nhiều “thuốc súng” chính trị.

Mô hình trả lương lỗi thời

Công đoàn Viên chức Canada khẳng định đề xuất tăng lương 38% của Air Canada thực chất chỉ tương ứng 17,2% trong 4 năm sau khi trừ lạm phát. Nhưng yêu sách lớn hơn và mang tính biểu tượng hơn là đòi được trả lương cho toàn bộ thời gian làm việc, thay vì chỉ tính từ lúc cửa khoang đóng lại.

Trong ngành hàng không Bắc Mỹ, tiếp viên thường không được trả lương cho khâu chuẩn bị trước chuyến bay, đón khách hay xử lý sự cố dưới mặt đất, dù đây được xem những nhiệm vụ nặng về trách nhiệm và áp lực.

Tại Mỹ, các công đoàn của American Airlines và Alaska Airlines đã khiến các hãng phải thay đổi tiền lệ này vào năm ngoái. Điều đó khiến tiếp viên Air Canada cho rằng “giờ là thời điểm lịch sử để phá bỏ nguyên tắc lỗi thời”.

Giáo sư Dionne Pohler (ĐH Cornell) nhận định: “Đòi hỏi của công đoàn không chỉ là kinh tế mà còn là văn hóa lao động. Họ muốn công nhận phần việc bị xem như vô hình và đó mới là điểm khiến cuộc thương lượng có tính bùng nổ.”

Căng thẳng khó xoa dịu

Việc công đoàn công khai bất tuân lệnh của Hội đồng Quan hệ Lao động Canada được đánh giá là “hiếm gặp trong lịch sử lao động Canada”. CEO Air Canada Mike Rousseau cho biết ông “sốc” khi tiếp viên chấp nhận đối đầu với nguy cơ bị phạt tù để giữ lập trường.

Đáng lo hơn, cuộc tranh chấp đã chuyển từ một thương lượng song phương thành thế tam giác là doanh nghiệp, công đoàn, chính phủ.

Chính phủ liên bang hiện đứng trước những lựa chọn khó xử. Áp đặt lệnh cưỡng chế đình công có thể gây phản ứng dữ dội từ công đoàn và phá vỡ tiền lệ quyền đình công vốn được Tòa Tối cao Canada bảo vệ chặt chẽ. Nhưng không hành động cũng có nghĩa để hàng trăm nghìn hành khách và ngành kinh tế du lịch chịu thiệt hại.

“

Nếu Ottawa chọn can thiệp quá mạnh tay, họ sẽ vô tình mở ra tiền lệ nguy hiểm trong quan hệ lao động khu vực công, nơi công đoàn có thể bị "vô hiệu hóa" khi gây áp lực.

Giáo sư Michael Lynk - Đại học Western Ontario

Air Canada thiệt hại hàng triệu USD

Trong vòng 4 ngày đình công, Air Canada đã phải tạm đình chỉ dự báo tài chính 2025, chứng kiến lượng đặt vé giảm mạnh, đặc biệt trên trục Canada - Mỹ - châu Âu. Cổ phiếu hãng lao dốc gần 3%, thị trường lo ngại sự bất ổn lao động sẽ còn kéo dài.

Tuy nhiên, thiệt hại lớn nhất không phải ngắn hạn. Nếu Air Canada nhượng bộ sâu, hãng sẽ đối mặt làn sóng đòi hỏi tương tự từ các nhóm kỹ thuật, phi công, nhân viên mặt đất trong khi chuỗi cung ứng hàng không vốn đang rất mong manh.

Ngược lại, nếu đàm phán thất bại, nguy cơ “leo thang đình công” và kéo chính phủ vào vòng xoáy chính trị là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Cuộc đình công đầu tiên trong 40 năm ở Air Canada tự thân nó là một “sự kiện lớn”. Nhưng điều quan trọng hơn là nó đã làm lộ rõ các vết nứt nền tảng trong quan hệ lao động ngành hàng không Canada như mô hình tiền lương không phù hợp với thực tế công việc, hệ thống luật lao động có các điểm mù, và mức độ phụ thuộc cao của nền kinh tế vào một thị trường hàng không thiếu cạnh tranh.

“

Nếu cuộc khủng hoảng tiếp viên không tạo ra sự thay đổi cấu trúc, thì đơn giản là chúng ta sẽ phải chờ cuộc đình công tiếp theo của một nhóm khác.

Chuyên gia vận tải Geoff White

Nói cách khác, cuộc đối đầu giữa Air Canada và công đoàn tiếp viên có thể đã kết thúc trên bề mặt, nhưng trận chiến để tái thiết mô hình lao động “hậu COVID” trong ngành hàng không Canada mới chỉ thực sự bắt đầu.

Cuộc đình công của tiếp viên hàng không Air Canada vào mùa hè năm nay dù nhanh chóng kết thúc bằng một thỏa thuận lao động nhưng đã gây gián đoạn nghiêm trọng cho hàng nghìn hành khách, đồng thời khơi lại một câu hỏi dai dẳng về hệ thống bảo vệ quyền lợi hành khách hàng không của Canada có thực sự hoạt động?

Trong những ngày trước khi đình công chính thức diễn ra, Air Canada chủ động hủy hàng loạt chuyến bay với lý do “phòng ngừa”, khiến nhiều hành khách không biết mình có bị ảnh hưởng hay không.

Một số khách buộc phải mua vé của các hãng khác với chi phí cao. Adam Rabiner, một cư dân North Vancouver, là một trong nhiều “nạn nhân” điển hình. Dự định sang Paraguay đưa con gái tranh tài karate, anh đã phải bỏ ra hơn 1.300 USD mua vé của hãng khác không hoàn tiền vì Air Canada không cung cấp thông tin rõ ràng.

“Tôi không trách hãng đình công, nhưng tôi không thể mang kế hoạch của cả gia đình đặt cược vào sự im lặng”, Rabiner nói.

Câu chuyện của anh không hề cá biệt bởi những ngày qua mạng xã hội tràn ngập thông điệp của hành khách bị kẹt, không thể liên lạc chăm sóc khách hàng, không biết có được bay hay không và quan trọng là không biết liệu mình có quyền gì và được hỗ trợ gì.

Luật có nhưng không bảo vệ được?

Theo Quy định bảo vệ hành khách hàng không của Canada, các hãng không buộc phải bồi thường trong trường hợp gián đoạn do đình công được xem là “ngoài tầm kiểm soát”.

Khe hở pháp lý này khiến người tiêu dùng gần như không có công cụ khiếu nại hoặc đòi quyền lợi. Trong khi đó, Cơ quan Vận tải Canada đang “ngập” trong hơn 87.000 đơn khiếu nại tồn đọng, khiến quá trình xử lý sự cố gần như bị nghẽn.

Tình trạng này càng trở nên đáng lo hơn khi so với các nền pháp lý tiên tiến khác. Tại Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh, đình công của nhân viên hàng không được xem là sự cố “nằm trong tầm kiểm soát của hãng”, vì thế hành khách vẫn được bồi thường theo bảng mức cụ thể (từ 250 đến 600 euro tùy độ dài hành trình).

Chính cách áp dụng nghiêm khắc này đã buộc các hãng tại EU phải có chiến lược ứng xử với hành khách trách nhiệm hơn. Tại Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh, đình công nhân viên được coi là sự kiện trong tầm kiểm soát của hãng đồng nghĩa hành khách được bồi thường từ 250–600 euro, tuỳ vào cự ly và mức độ chậm/hủy.

Luật còn yêu cầu hãng phải sắp xếp hành trình thay thế, nơi lưu trú, suất ăn và liên lạc, giúp giảm tối đa nỗi khốn đốn của khách trong thời gian đình công.

Baqa Rashdi, một chuyên gia luật hàng không từng trải nghiệm hai vụ chậm chuyến một với Air France ở Paris, một với Air Canada tại Toronto cho biết: “Air France chuyển tiền bồi thường vào tài khoản ngân hàng tôi trong bảy ngày. Air Canada chỉ gửi tôi một mã credit và lời xin lỗi vắn tắt.”

Đình công tiếp viên Air Canada mùa hè qua có thể chỉ là một “con sóng” tạm thời, nhưng nó đã đánh động một “tảng băng chìm” lớn hơn sự thiếu hụt về cạnh tranh, minh bạch và trách nhiệm trong ngành hàng không Canada.

Nếu không có các cải cách đủ mạnh để xoá bỏ những ngoại lệ pháp lý dễ dãi và nâng quyền đòi hỏi của hành khách lên ngang tầm với chuẩn quốc tế, những câu chuyện như của Adam Rabiner sẽ còn lặp lại trong khi người Canada vẫn buộc phải “chấp nhận” vì chẳng có lựa chọn nào khác.