Y-30: Vận tải cơ tầm trung mới, lấp khoảng trống không vận của Trung Quốc

Dưới bầu trời đêm của đồng bằng Quan Trung, một chiếc vận tải cơ xám khổng lồ với thân máy bay rộng và bốn động cơ cánh quạt gầm vang từ từ lăn ra khỏi nhà chứa. Đó là Y-30, vận tải cơ tầm trung thế hệ mới do Tập đoàn Máy bay Thiểm Tây chế tạo, chuẩn bị thực hiện chuyến bay thử đầu tiên.

Sự kiện này đánh dấu bước tiến quan trọng trong chiến lược hiện đại hóa lực lượng vận tải đường hàng không của Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), đồng thời bổ sung mảnh ghép còn thiếu trong hệ thống vận tải ba tầng, nằm giữa Y-20 hạng nặng và Y-9 tầm trung thế hệ trước.

Theo ước tính, Y-30 có khả năng chở tới 35 tấn vượt xa mức 20 tấn của Y-9 và tiệm cận con số 37 tấn của Airbus A400M hứa hẹn nâng tầm năng lực cơ động chiến lược và chiến thuật của không quân Trung Quốc.

Từ An-12 đến Y-30

Y-30 ra đời từ nhu cầu cấp thiết về một vận tải cơ chiến thuật hiện đại, thay thế các dòng máy bay tầm trung đã lỗi thời.

Từ những năm 1960, Trung Quốc dựa trên mẫu An-12 của Liên Xô để phát triển Y-8 sản phẩm sao chép và cải tiến, đóng vai trò trụ cột vận tải quân sự nhiều thập kỷ.

Dù đã nâng cấp thành Y-9, thiết kế này vẫn mang hạn chế cố hữu của công nghệ hàng không ở thời điểm đó. Bước sang năm 2010, cùng sự tiến bộ của công nghệ hàng không và điện tử, Trung Quốc khởi động dự án phát triển mẫu vận tải cơ hoàn toàn mới nhằm thay thế Y-8/Y-9 và rút ngắn khoảng cách công nghệ với các cường quốc.

Y-30 lần đầu xuất hiện trước công chúng tại Triển lãm Hàng không Chu Hải 2014 qua mô hình của AVIC. Máy bay có thân rộng, đuôi chữ T giống Y-20 nhưng sử dụng bốn động cơ turboprop nhằm tiết kiệm nhiên liệu và tăng tầm bay khi chở nặng.

Sau triển lãm, dự án bước vào giai đoạn phát triển bí mật kéo dài gần một thập kỷ. AVIC và Nhà máy Máy bay Thiểm Tây âm thầm chế tạo nguyên mẫu, thử nghiệm trong điều kiện bảo mật cao. Các chuyên gia dự đoán Y-30 sẽ bay thử trong giai đoạn 2024–2025 và có thể biên chế trước năm 2030.

Sau gần một thập kỷ âm thầm hoàn thiện, Y-30 ra mắt với nhiều cải tiến cả về thiết kế lẫn công nghệ.

Thiết kế tối ưu, công nghệ hiện đại

Kế thừa kinh nghiệm từ Y-20, mô hình trưng bày tại Chu Hải cho thấy Y-30 tuân thủ các chuẩn thiết kế vận tải cơ quân sự hiện đại: cánh lắp cao để thuận tiện bốc dỡ hàng, đuôi chữ T tăng thể tích khoang và ổn định khi bay chậm, cửa hậu dốc hỗ trợ thả hàng và phương tiện, càng đáp đa bánh chịu tải lớn, phù hợp hoạt động trên đường băng đất, sỏi hoặc dã chiến.

Máy bay trang bị bốn động cơ turboprop AEP500 do Trung Quốc tự phát triển, công suất khoảng 5.000 kW mỗi chiếc (tổng ~20.000 kW). Cánh quạt 8 lá composite tối ưu khí động học, giảm tiếng ồn và tiết kiệm tới 30% nhiên liệu so với Y-9 khi chở cùng tải trọng.

Khoang hàng dài khoảng 14 m, rộng và cao gần 3,5 m, đủ chứa hai xe bọc thép chở quân Type 08, ba xe địa hình hoặc 120 lính dù. Khoang cũng thích hợp vận chuyển container tiêu chuẩn, thiết bị cứu trợ hoặc hàng hóa cồng kềnh.

Khả năng cất/hạ cánh đường băng ngắn (STOL) là điểm nhấn: Y-30 có thể hạ cánh và dừng lại chỉ sau 800 m trên đường băng đất hoặc sỏi – lợi thế ở những khu vực như Tây Nam Trung Quốc, Tây Tạng hoặc các đảo tiền tiêu.

Máy bay sử dụng vật liệu composite để giảm trọng lượng, chống ăn mòn; buồng lái kính tích hợp hệ thống điều khiển fly-by-wire tương tự Y-20, giúp giảm tải công việc cho phi công và nâng cao an toàn.

Vai trò chiến lược và tiềm năng xuất khẩu

Theo các chuyên gia quân sự Trung Quốc, Y-30 được kỳ vọng sẽ hình thành hệ thống vận tải ba tầng: Y-9 cho nhiệm vụ nhẹ, Y-30 tầm trung và Y-20 hạng nặng. Cách bố trí này cho phép không quân Trung Quốc phân bổ nguồn lực hợp lý hơn, tránh việc phải sử dụng Y-20 cho các chuyến bay không cần tải trọng tối đa.

Ngoài nhiệm vụ quân sự, Y-30 còn có thể trở thành công cụ ngoại giao “cầu hàng không” giúp vận chuyển cứu trợ y tế, hàng hóa nhân đạo hoặc hỗ trợ khắc phục hậu quả thiên tai tại châu Á và châu Phi.

Với tầm bay xa và tải trọng lớn, loại máy bay này có thể chia sẻ hoặc thay thế một phần nhiệm vụ của Y-20 trong các sứ mệnh quốc tế, góp phần tăng cường ảnh hưởng mềm và mở rộng hiện diện của Trung Quốc ở các khu vực chiến lược.

Trên thị trường xuất khẩu, Y-30 được dự đoán có lợi thế tại các nước ngoài phương Tây như Đông Nam Á, châu Phi, Trung Đông và Nam Mỹ những nơi C-130J và A400M khó tiếp cận vì giá cao hoặc ràng buộc chính trị.

Chi phí dự kiến thấp hơn nhiều so với A400M (khoảng 180 triệu USD/chiếc) và khả năng cạnh tranh trực tiếp với C-130J khiến Y-30 trở thành lựa chọn tiềm năng cho các quốc gia muốn nâng cấp năng lực vận tải mà không phụ thuộc vào nguồn cung phương Tây. Tuy nhiên, thành công vẫn phụ thuộc vào việc Y-30 chứng minh được độ tin cậy và hiệu quả vận hành trong thực tế.

Trung Quốc thách thức các “ông lớn”

Trên thị trường vận tải quân sự tầm trung, Lockheed Martin C-130J Super Hercules (Mỹ) và Airbus A400M Atlas (châu Âu) là hai chuẩn mực lâu năm.

Theo ước tính, Y-30 của Trung Quốc, với tải trọng dự kiến 35 tấn, vượt xa C-130J (~20 tấn) và tiệm cận A400M (37 tấn). Khoảng cách này cho phép Y-30 mang trọn vẹn nhiều loại khí tài mà C-130J phải giảm tải, đồng thời đảm nhiệm được phần lớn vai trò của A400M trong vận chuyển tầm trung.

Về tốc độ và tầm bay, một số nguồn dự đoán Y-30 dự kiến đạt khoảng 0,6–0,65 Mach (700 km/h) và 3.000 km khi mang tải trọng tối đa, nhanh hơn C-130J (~0,58 Mach) nhưng chậm hơn A400M (~0,72 Mach). Nếu tích hợp tiếp dầu trên không, Y-30 có thể mở rộng phạm vi hoạt động, tương đương các đối thủ.

Về chi phí, giới quan sát nhận định Y-30 nhiều khả năng rẻ hơn đáng kể A400M (ước tính khoảng 180 triệu USD/chiếc) nhờ sản xuất nội địa và động cơ turboprop công suất vừa phải.

So với C-130J, chi phí vận hành dự kiến tương đương hoặc thấp hơn. Tuy nhiên, thách thức lớn với Y-30 là độ tin cậy và hiệu suất thực tế, vốn đã được C-130J và A400M chứng minh.

Ngoài hai đối thủ chính, Y-30 còn cạnh tranh với Il-276 (Nga) và Embraer KC-390 (Brazil). Việc chọn 4 động cơ turboprop thay vì phản lực giúp tối ưu tiêu hao nhiên liệu và khả năng cất/hạ cánh ngắn, dù tốc độ kém hơn máy bay phản lực.

Y-30 đánh dấu bước tiến quan trọng, đưa Trung Quốc gia nhập nhóm quốc gia sở hữu vận tải cơ chiến thuật tầm trung tiên tiến, sánh vai cùng Mỹ và châu Âu. Tuy nhiên, để khẳng định vị thế, Y-30 cần trải qua quá trình thử nghiệm và vận hành thực tế, chứng minh độ tin cậy, hiệu suất và chi phí hợp lý.

Nếu chứng minh được hiệu suất và độ tin cậy, Y-30 sẽ không chỉ là “lựa chọn nội địa” của Trung Quốc, mà còn là lời thách thức trực tiếp tới vị thế thống trị lâu năm của phương Tây trên thị trường vận tải cơ tầm trung.

Kha Linh