Dưới cánh bay

UAV bị đội giá, tham nhũng len lỏi giữa chiến tuyến Ukraine

Phương Thảo • 03/08/2025 12:32

Ukraine vừa phát hiện một đường dây tham nhũng nghiêm trọng trong quá trình mua sắm UAV quân sự, làm dấy lên lo ngại về tính minh bạch giữa lúc nước này đang đặt cược rất lớn vào các đột phá công nghệ không người lái trong cuộc chiến với Nga.

Ngày 2/8, hai cơ quan chống tham nhũng then chốt của Ukraine – Cục phòng chống tham nhũng quốc gia (NABU) và Văn phòng Công tố Chống tham nhũng chuyên biệt (SAPO) đã ra thông báo chung hé lộ vụ việc gây chấn động.

Theo đó, một nghị sĩ đương nhiệm, hai quan chức địa phương và một thành viên thuộc lực lượng Vệ binh Quốc gia đã bị bắt giữ vì liên quan đến hợp đồng mua UAV với giá bị đội lên tới 30% so với thực tế.
Thông tin từ NABU cho thấy nhóm này móc nối với các công ty sản xuất UAV và hệ thống tác chiến điện tử để thổi giá, rút ruột ngân sách quốc phòng vốn đang chịu áp lực cực lớn.

Sự việc không chỉ là một vụ "rút lõi" điển hình, mà còn hé lộ những nguy cơ nghiêm trọng về năng lực kiểm soát dòng tiền và quy trình đấu thầu thiết bị chiến tranh ở Ukraine.

Bộ Nội vụ Ukraine sau đó cũng thông báo đã đình chỉ các thành viên Vệ binh Quốc gia có liên quan, trong khi danh tính cụ thể của các quan chức vẫn được giữ kín.

Tuy nhiên, theo nhiều nguồn tin trong nước, vụ việc có thể chỉ là phần nổi của tảng băng chìm vốn đã âm ỉ từ trước.

Tổng thống Zelensky gửi thông điệp mạnh mẽ

Ngay trong ngày 2/8, Tổng thống Volodymyr Zelensky đăng bài trên mạng xã hội khẳng định quan điểm “không khoan nhượng” với tham nhũng.

“

Điều quan trọng là các cơ quan chống tham nhũng phải có toàn quyền hành động, và luật mới được ban hành ngày 31/7 đã mở đường cho điều đó.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky

Trước đó chỉ vài ngày, Kiev đã khiến dư luận trong nước lẫn các đồng minh phương Tây lo ngại khi thông qua một đạo luật hạn chế tính độc lập của NABU và SAPO.

Áp lực dư luận buộc chính phủ phải rút lại quyết định, và đạo luật mới được Tổng thống ký đã khôi phục toàn bộ quyền tự chủ cho hai cơ quan này – một động thái được đánh giá là "bước lùi cần thiết để tiến lên đúng hướng".

Công nghệ UAV: Mặt trận chủ lực và mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng

Thật trớ trêu khi Ukraine, quốc gia đang nổi lên như một “phòng thí nghiệm sống” của công nghệ UAV quân sự, lại bị vướng vào bê bối tham nhũng liên quan chính đến lĩnh vực này.

Từ đầu cuộc chiến với Nga, UAV đã trở thành vũ khí chiến lược không thể thay thế – từ trinh sát đến tấn công cảm tử, từ phá vỡ hệ thống hậu cần đến khống chế không gian chiến trường.

Ukraine hiện có hàng chục công ty nội địa sản xuất UAV, nổi bật nhất là Aerorozvidka – đơn vị phát triển các mẫu UAV có khả năng chiến đấu ban đêm, thâm nhập sâu vào tuyến sau đối phương. Ngoài ra, Kiev cũng phối hợp với Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất mẫu Bayraktar TB2 và phát triển UAV cảm tử tương đương Switchblade của Mỹ.

Tuy nhiên, chính sự bùng nổ này lại tạo ra môi trường lý tưởng cho tham nhũng nảy sinh. Sự thiếu minh bạch trong quy trình phân bổ hợp đồng, kẽ hở trong cơ chế giám sát và tâm lý “chiến tranh là ngoại lệ” đang bị một số cá nhân lợi dụng để trục lợi.

Một hợp đồng đội giá 30% đồng nghĩa với việc quân đội Ukraine sẽ có ít UAV hơn, ít năng lực tác chiến hơn – và cái giá thực sự có thể là sinh mạng của binh sĩ trên chiến trường.

Cơ sở công nghệ UAV nội địa: Nền tảng mới của Kiev

Trong bối cảnh bị cấm vận công nghệ và hạn chế nhập khẩu từ phương Tây, Ukraine đã tự phát triển nền công nghiệp UAV nội địa như một giải pháp chiến lược. Các loại UAV sản xuất trong nước nổi bật là sự kết hợp giữa thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả, dễ sản xuất hàng loạt và nhanh chóng triển khai đến tiền tuyến.

UJ‑22 Airborne do UkrJet sản xuất là mẫu UAV tầm xa, có thể bay đến 800 km và mang theo 20 kg thuốc nổ. Thiết kế nhỏ gọn, linh hoạt, giúp thực hiện các đợt tấn công xuyên sâu lãnh thổ đối phương mà không cần hậu cần phức tạp.

Rubaka, loại UAV cảm tử (kamikaze) tầm trung, được phát triển nhằm xuyên phá hệ thống phòng không Nga bằng tốc độ cao và kích thước nhỏ, rất khó bị radar phát hiện trước khi tấn công mục tiêu.

Punisher hướng đến nhiệm vụ tấn công ban đêm với khả năng lẩn tránh bằng quỹ đạo thấp và cảm biến hồng ngoại, từng là lựa chọn ưu tiên trong giai đoạn đầu xung đột khi phòng không Nga còn chủ quan.

Sea Baby là mẫu UAV tấn công biển, có thể bám theo các mục tiêu hải quân Nga để tấn công từ khoảng cách an toàn, góp phần làm suy yếu lực lượng Hạm đội Biển Đen của Moscow.

Ngoài ra, Ukraine còn hợp tác sản xuất Bayraktar TB2 với Thổ Nhĩ Kỳ ngay tại nội địa, tạo ra cơ hội tiếp cận công nghệ tiên tiến mà vẫn giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu.

Từ trinh sát đến vũ khí tấn công chiến lược

Ban đầu UAV của Ukraine chỉ được xem là công cụ trinh sát: thu thập hình ảnh, theo dõi vị trí mục tiêu và điều chỉnh pháo binh. Tuy nhiên, chỉ trong thời gian ngắn, UAV đã trở thành một vũ khí chiến lược. Các mẫu drone nội địa hiện đang được trang bị thuốc nổ, hệ thống GPS, gây nhiễu tín hiệu và thậm chí AI để né tránh radar.

Chiến lược UAV tập trung làm suy yếu hệ thống hậu cần của Nga với các mục tiêu như tiêu diệt các nhà máy sản xuất vũ khí và linh kiện quân sự; Phá hủy các kho nhiên liệu, tuyến đường sắt vận chuyển quân sự, bến cảng; Triệt tiêu các hệ thống radar cảnh báo sớm, làm gián đoạn luồng thông tin quân sự; Tấn công vào sân bay, khu quân sự và trung tâm thông tin chiến lược như ở Sevastopol.

Ưu thế của UAV là khả năng tấn công bất ngờ, chi phí thấp, và hiệu quả chiến lược lớn mà không cần pháo binh quy mô lớn.

Trong khoảng thời gian từ cuối tháng 7 đến đầu tháng 8/2025, Ukraine đã triển khai loạt chiến dịch UAV quy mô lớn, tấn công sâu vào nội địa Nga.

Mới đây nhất, nhất ngày 30/7, cuộc tấn công vào Moscow với hơn 20 UAV nhắm vào các mục tiêu chính phủ và cơ sở quân sự ở trung tâm. Một số UAV xuyên qua các lớp phòng không và gây hư hại cơ sở hạ tầng quan trọng.

Hay cuộc tấn công tại căn cứ Voronezh, phá hủy kho đạn và radar phòng không khiến hệ thống cảnh báo vùng Tây Nam Nga gặp gián đoạn nhiều giờ liền.

Những đợt tấn công này phản ánh chiến lược “bào mòn chiều sâu”, một mô hình tác chiến nơi đối phương buộc phải gia tăng phòng thủ tại hậu phương để ứng phó với UAV, làm suy giảm khả năng triển khai chiến đấu ban đầu.

Ukraine cần UAV, nhưng còn cần kỷ cương hơn

Vụ bê bối vừa bị phanh phui là lời cảnh tỉnh cho chính Kiev: cuộc chiến giành lại lãnh thổ sẽ không thể thắng nếu không song song với cuộc chiến giành lại lòng tin của nhân dân. Việc sản xuất và vận hành UAV không chỉ là vấn đề công nghệ hay chiến lược, mà còn là phép thử của đạo đức công vụ và minh bạch thể chế.

Sự trỗi dậy của UAV Ukraine trong 2 năm qua là kỳ tích đáng ghi nhận – từ việc tự chế UAV bằng thiết bị dân sự cho đến việc xuất khẩu công nghệ ra nước ngoài. Nhưng nếu không kiểm soát tốt tham nhũng, những kỳ tích ấy rất dễ bị phá hỏng bởi chính những kẻ ngồi sau bàn giấy chứ không phải kẻ thù ngoài tiền tuyến.

“

Ukraine đang viết lại quy tắc chiến tranh không đối xứng – UAV không còn chỉ là phương tiện giám sát mà đã trở thành công cụ tác chiến chiều sâu.

Chuyên gia Michael Kofman - Viện CNA (Mỹ)

Công nghệ UAV của Ukraine có thể giúp quân đội giành ưu thế chiến thuật, nhưng chỉ một hệ thống trong sạch mới giúp quốc gia giành được chiến thắng chiến lược.

Và để làm được điều đó, Kiev cần tiếp tục minh bạch hóa các hoạt động mua sắm quốc phòng, duy trì áp lực chính trị từ người dân và không ngừng làm sạch bộ máy từ trong ra ngoài.

Phương Thảo