Khi UAV phủ kín đồng ruộng Trung Quốc

Vào một sáng mùa thu ở Hồ Bắc, những người trồng cam chứng kiến cảnh một chiếc UAV nông nghiệp T100 của DJI nâng bổng thùng cam nặng 85kg lên không trung và thả xuống chân đồi chỉ trong chưa đầy hai phút.

Những hình ảnh như thế đang ngày càng phổ biến trên cánh đồng Trung Quốc, khi thiết bị bay không người lái (UAV) trở thành "trợ thủ mới" trong nông nghiệp, từ phun thuốc sâu, gieo hạt đến vận chuyển nông sản.

Trong bối cảnh quốc gia này đang đẩy mạnh phát triển kinh tế tầm thấp (low-altitude economy), UAV nông nghiệp đang dần thay đổi cả cách tổ chức sản xuất và chuỗi giá trị nông nghiệp quy mô lớn.

Từ những cánh đồng bông ở Tân Cương

Tân Cương là một trong những địa phương sớm triển khai UAV nông nghiệp tại Trung Quốc. Vùng đất rộng lớn với khí hậu khắc nghiệt, phân bố dân cư thưa thớt và thiếu hụt lao động mùa vụ đã tạo ra nhu cầu cấp thiết cho việc cơ giới hóa. Chính điều đó khiến UAV nhanh chóng trở thành giải pháp thay thế hiệu quả cho các phương pháp canh tác truyền thống.

Hiện nay, hàng triệu ha bông, lúa mì và ngô ở phía bắc Tân Cương đang được chăm sóc bằng thiết bị bay không người lái. Theo số liệu thống kê của chính quyền khu tự trị, việc sử dụng UAV trong sản xuất nông nghiệp giúp tiết kiệm trung bình 30% lượng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón, đồng thời giảm đến 90% lượng nước tưới so với cách làm thủ công trước đây.

Nhờ khả năng bay chính xác theo định tuyến GPS, tốc độ xử lý của UAV cao gấp nhiều lần lao động tay, cho phép phun đều, nhanh và hiệu quả hơn. Có nông dân chia sẻ, nếu trước đây họ mất tới nửa tháng để phun thuốc cho một cánh đồng lớn, thì nay với UAV, toàn bộ diện tích có thể hoàn tất chỉ trong 2–3 ngày.

Đặc biệt, tại các nông trường quy mô lớn như Trường doanh trại số 13 thuộc Binh đoàn Sản xuất và Xây dựng Tân Cương, các thanh niên từng du học nước ngoài đã quay về khởi nghiệp, mở công ty cung cấp dịch vụ UAV nông nghiệp. Họ đưa về kỹ thuật mới, tổ chức đào tạo tại chỗ và xây dựng mô hình vận hành chuyên nghiệp.

Đồng thời, nhiều startup từ Thâm Quyến, nơi được mệnh danh là "thung lũng drone" của Trung Quốc, cũng mở rộng hoạt động ra khu vực này để chiếm lĩnh thị phần.

Những mô hình như vậy không chỉ giúp UAV len sâu vào từng ruộng bông, mà còn tạo ra hệ sinh thái công nghệ nông nghiệp mới tại vùng biên cương, biến thiết bị bay không người lái thành một phần tất yếu trong sản xuất nông nghiệp hiện đại của Trung Quốc.

Bài toán năng suất và tái tổ chức sản xuất

Khác với hình ảnh quen thuộc của người nông dân đeo bình xịt thuốc, những chiếc UAV giờ đây có thể tự động phun thuốc, bón phân, gieo hạt theo định tuyến GPS. Ưu thế về hiệu suất cao, độ phủ rộng, chi phí thấp và đảm bảo an toàn cho người vận hành giúp UAV nhanh chóng được ưa chuộng trong sản xuất nông nghiệp tại Trung Quốc.

UAV đang thúc đẩy nông thôn số hóa: từ bản đồ canh tác, phân vùng cây trồng đến giám sát từ xa, yêu cầu trang trại phải nâng cấp hạ tầng và đổi mới tổ chức lao động theo hướng chính xác, hiện đại hơn.

Ông Trương Tiểu Bình – Giám đốc Viện Kỹ thuật số hóa Nông nghiệp thuộc Đại học Nông nghiệp Trung Quốc – nhận định: “Sự xuất hiện của UAV là điểm khởi đầu cho nông nghiệp số hóa. Khi một nông dân bắt đầu dùng thiết bị bay, họ buộc phải học cách đọc bản đồ, quản lý dữ liệu và áp dụng kỹ thuật chính xác. Đây là bước chuyển mình quan trọng, không chỉ về năng suất mà cả tư duy sản xuất.”

Để đáp ứng làn sóng chuyển đổi này, hệ sinh thái hỗ trợ UAV nông nghiệp cũng phát triển mạnh mẽ. Từ trung tâm đào tạo phi công chuyên biệt, mạng lưới bảo dưỡng – sửa chữa, đến dịch vụ cho thuê và bảo hiểm thiết bị, tất cả đều đang mở rộng nhanh chóng.

Các địa phương như Quảng Đông, Giang Tô đã tích hợp nội dung vận hành UAV vào chương trình đào tạo nghề tại cấp huyện và xã, tạo ra nguồn nhân lực mới cho nông thôn.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp Trung Quốc, phần lớn dịch vụ bay thuê hiện nay do các hợp tác xã và doanh nghiệp lớn vận hành – cho thấy xu hướng sản xuất tập trung hóa đang được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ công nghệ UAV.

Rủi ro an toàn

Song song với sự bùng nổ về số lượng, hàng loạt sự cố liên quan đến UAV nông nghiệp đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Theo thống kê từ các cơ quan địa phương và báo cáo tổng hợp của Bộ Nông nghiệp Trung Quốc, từ năm 2020 đến giữa năm 2025, đã xảy ra ít nhất 15 vụ tai nạn liên quan đến UAV nông nghiệp gây thương tích nghiêm trọng cho người dân.

Trong đó, nhiều trường hợp xảy ra khi thiết bị mất kiểm soát trong quá trình tự quay đầu hoặc hạ cánh. Một số sự cố dẫn đến thương tích nặng và thậm chí tử vong, điển hình là vụ UAV rơi trúng người đi xe máy tại Giang Tô năm 2023, khiến nạn nhân tử vong tại chỗ.

Nguyên nhân chính bao gồm: người điều khiển không có chứng chỉ vận hành, thiết bị không được kiểm tra kỹ thuật định kỳ, vùng bay không có cảnh báo an toàn và UAV hoạt động ở không gian công cộng chưa được cấp phép.

Riêng dòng UAV P80 do một công ty nội địa sản xuất từng bị phản ánh nhiều lỗi kỹ thuật như quá tải, chệch hướng bay và thời gian sạc pin quá ngắn – làm tăng nguy cơ trục trặc khi đang hoạt động.

Một số tỉnh như Giang Tô, Tứ Xuyên và Giang Tây đã ghi nhận tỷ lệ tai nạn cao hơn trung bình, đặc biệt tại các khu vực có mật độ UAV nông nghiệp cao nhưng thiếu hạ tầng giám sát bay.

Dù từ đầu năm 2024, Trung Quốc đã áp dụng “Điều lệ quản lý bay UAV” yêu cầu đăng ký, gắn mã định danh và mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự, nhưng việc thực thi tại nông thôn vẫn còn lỏng lẻo do thiếu nhân lực quản lý và chưa có hệ thống theo dõi thời gian thực.

Các chuyên gia cảnh báo nếu không tăng cường năng lực giám sát kỹ thuật, nâng chuẩn đào tạo người lái và mở rộng vùng bay thử nghiệm riêng biệt cho nông nghiệp, số lượng tai nạn UAV sẽ tiếp tục gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin của người dân và an toàn xã hội nông thôn.

Chính sách điều chỉnh theo hướng kiểm soát chặt hơn

Từ ngày 1/1/2024, Trung Quốc chính thức áp dụng Điều lệ quản lý bay UAV, đánh dấu bước ngoặt trong điều tiết thiết bị bay không người lái.

Theo quy định, mọi UAV dân dụng – bao gồm UAV nông nghiệp – phải đăng ký với cơ quan chức năng, khai báo danh tính người sở hữu, vùng bay và lộ trình cụ thể. Vi phạm có thể bị phạt từ 5.000 đến 10.000 nhân dân tệ (~17 – 35 triệu VND).

Với UAV có tải trọng lớn (trên 25kg), chủ sở hữu bắt buộc mua bảo hiểm trách nhiệm dân sự nhằm bồi thường thiệt hại trong trường hợp xảy ra sự cố. Mỗi thiết bị cũng phải gắn mã định danh điện tử như “biển số bay” để phục vụ quản lý và truy xuất.

Một điểm mới là việc siết trách nhiệm của nhà sản xuất và phân phối. Họ không chỉ đảm bảo chất lượng UAV, mà còn phải đào tạo, cấp chứng chỉ vận hành cho người dùng. Nếu để xảy ra vi phạm do người dùng không đủ điều kiện, nhà phân phối cũng có thể bị xử phạt hoặc đình chỉ kinh doanh.

Song song, các địa phương như Bắc Kinh, Hà Nam, Tứ Xuyên đã xây dựng khu bay thử nghiệm và áp dụng hệ thống kiểm soát không lưu tầng thấp. Theo chuyên gia Trung tâm Quản lý Không gian bay Dân dụng, đây là bước chuẩn bị cho hệ thống giám sát UAV theo thời gian thực, tích hợp dữ liệu từ vệ tinh, trạm mặt đất và cảnh báo vùng cấm bay.

Mục tiêu là xây dựng hệ sinh thái UAV nông nghiệp phát triển mạnh nhưng vẫn đảm bảo an toàn và minh bạch.

Sự bùng nổ của UAV nông nghiệp tại Trung Quốc không chỉ là biểu hiện của một tiến trình cơ giới hóa mới, mà còn là phép thử cho năng lực quản lý không gian bay, kiểm soát an toàn kỹ thuật và tái tổ chức mô hình sản xuất nông thôn.

Khi thiết bị bay không người lái ngày càng len sâu vào từng thửa ruộng, bài toán đặt ra không còn nằm ở công nghệ, mà là cách tích hợp công nghệ đó vào một hệ sinh thái nông nghiệp thông minh, an toàn và bền vững.

Kha Linh