Mỹ – EU đạt siêu thỏa thuận, ngành hàng không tránh được "cuộc chiến thuế quan"

Ngày 27/7, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen đã khiến giới quan sát quốc tế bất ngờ khi thông báo đạt được một thỏa thuận thương mại mang tính bước ngoặt, chỉ vài ngày trước thời hạn chót 1/8, thời điểm Mỹ định áp mức thuế 30% trên diện rộng đối với hàng hóa EU.

Thỏa thuận này giúp thay thế bằng một mức thuế "mềm hơn" 15%, áp dụng trên nhiều mặt hàng công nghiệp và công nghệ cao, đồng thời mở ra một chương mới trong quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương.

Bên cạnh đó, EU cũng đồng ý mua 750 tỷ USD năng lượng từ Mỹ trong vòng 3 năm, bao gồm LNG, dầu mỏ và nhiên liệu hạt nhân. Tổng giá trị đầu tư thương mại song phương theo thỏa thuận lên tới hơn 1.300 tỷ USD một con số đủ để ông Trump mô tả đây là “thỏa thuận lớn nhất từ trước đến nay”.

Giải pháp tình thế

Đằng sau những tuyên bố lạc quan, thỏa thuận này vẫn mang nhiều dấu hiệu của một giải pháp tạm thời nhằm tránh một cuộc đối đầu toàn diện hơn là một khung pháp lý thương mại ổn định dài hạn.

Trước đó, Châu Âu liên tục hứng chịu các đợt đánh thuế từ Mỹ, bao gồm 25% với ô tô, 50% với thép và nhôm, và mức 10% trên nhiều mặt hàng khác, tất cả đều đặt EU vào thế bị động trên bàn đàm phán.

Dù mức thuế 15% mới thấp hơn mức 30% như Mỹ từng đe dọa, nó vẫn cao gần gấp ba lần so với mức thuế trung bình Mỹ từng áp với hàng hóa Châu Âu.

“

15% không phải là con số nhỏ, nhưng đó là điều tốt nhất mà chúng tôi có thể đạt được.

Bà Ursula von der Leyen - Chủ tịch Ủy ban Châu Âu

Hàng không Châu Âu tạm thoát hiểm

Một trong những điểm sáng hiếm hoi của thỏa thuận lần này là ngành hàng không châu Âu, đặc biệt là tập đoàn Airbus, đã tạm thời thoát khỏi nguy cơ bị đánh thuế nặng trong giai đoạn nhạy cảm hậu COVID-19.

Việc miễn thuế song phương được áp dụng cho một số “sản phẩm chiến lược”, trong đó có máy bay dân dụng và linh kiện hàng không, giúp Airbus giữ được vị thế cạnh tranh tại thị trường Mỹ, nơi mà Boeing đang nỗ lực phục hồi sau các bê bối kỹ thuật.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng đây chỉ là một biện pháp cứu ngắn hạn, không giải quyết được tận gốc tranh chấp lâu dài giữa Airbus và Boeing vốn đã kéo dài hơn 15 năm tại WTO liên quan đến trợ cấp chính phủ trái phép.

“

Ngành hàng không tạm tránh được đòn đau, nhưng vẫn chưa thoát khỏi trò chơi địa chính trị.

Ông Daniel Gros - Chuyên gia thương mại, Brussels

Ngành hàng không luôn là một trong những tâm điểm trong quan hệ thương mại Mỹ – EU. Hai gã khổng lồ Boeing (Mỹ) và Airbus (EU) từ lâu đã cuốn các nhà hoạch định chính sách vào vòng xoáy kiện tụng về trợ cấp chính phủ bất hợp pháp, vốn từng khiến WTO phải vào cuộc phân xử trong hơn 15 năm.

Năm 2019, dưới thời ông Trump, Mỹ từng áp thuế 10% với máy bay Airbus nhập khẩu sau khi WTO ra phán quyết rằng EU trợ giá trái phép cho Airbus.

Đáp trả, EU cũng áp thuế lên máy bay Boeing và hàng hóa Mỹ, tạo ra một vòng luẩn quẩn mà ngành hàng không châu Âu đặc biệt là Pháp và Đức phải gánh chịu tổn thất nặng nề.

Dù mức thuế 15% được đánh giá là “thấp hơn kịch bản tồi tệ” (30%), nhưng nó vẫn vượt xa mức thuế trung bình 4,8% từng áp dụng giữa hai bên, và có nguy cơ làm tăng chi phí cho các hãng hàng không vốn đang phục hồi yếu ớt sau đại dịch.

“

“Với các đơn hàng lớn như A350 hay A320, chỉ cần mức thuế 15% cũng có thể khiến các hãng Mỹ trì hoãn hoặc tìm cách thương lượng lại điều khoản. Tác động dây chuyền có thể ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi cung ứng phụ tùng từ Toulouse đến Hamburg.”

Ông Alain Duret – Trung tâm Phân tích Hàng không

Việc chi phí bị đội lên có thể khiến các hợp đồng trị giá hàng tỷ USD bị đình trệ hoặc điều chỉnh, gây tác động dây chuyền đến toàn bộ chuỗi cung ứng từ Toulouse (Pháp) đến Hamburg (Đức).

Thế cờ năng lượng: Washington thắng lớn, Châu Âu thêm lệ thuộc

Cam kết mua 750 tỷ USD năng lượng Mỹ là một điểm nhấn quan trọng, phản ánh sự dịch chuyển chiến lược của EU khỏi nguồn cung từ Nga.

Đây được giới phân tích đánh giá là một thắng lợi địa chính trị cho Washington, trong bối cảnh Mỹ đang tìm cách củng cố ảnh hưởng với châu Âu trong cả lĩnh vực quốc phòng lẫn năng lượng.

“

Không chỉ là thương mại, đây là một động thái tái cấu trúc quyền lực mềm xuyên Đại Tây Dương

Ông Edward Lucas - Chuyên gia năng lượng tại CEPA

Tuy vậy, động thái này cũng đặt EU vào thế lưỡng nan vừa đảm bảo nguồn cung năng lượng ngắn hạn, vừa mâu thuẫn với các mục tiêu trung hòa carbon đến năm 2050.

Nhiều nghị sĩ Xanh tại Nghị viện châu Âu đã bắt đầu đặt câu hỏi về tính bền vững của việc gia tăng nhập khẩu LNG và dầu mỏ từ Mỹ, thay vì đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng tái tạo.

Phản ứng trái chiều trong lòng EU

Trong khi các lãnh đạo châu Âu như Thủ tướng Đức Friedrich Merz hoan nghênh thỏa thuận là “một bước tránh leo thang không cần thiết”, thì nhiều hiệp hội doanh nghiệp lại bày tỏ lo ngại sâu sắc.

Hiệp hội công nghiệp BDI và hiệp hội hóa chất VCI cảnh báo rằng mức thuế 15% sẽ làm giảm lợi nhuận, tăng chi phí sản xuất và khiến các doanh nghiệp xuất khẩu Đức mất lợi thế cạnh tranh trên thị trường Mỹ.

Đồng thời, nhiều ngành từ rượu vang đến sản phẩm cơ khí cho rằng họ đã bị "đẩy ra khỏi bàn đàm phán" để ưu tiên cho hàng không và năng lượng.

Bản thân thỏa thuận vẫn cần được 27 quốc gia thành viên EU phê chuẩn, và nhiều điều khoản kỹ thuật như việc thiết lập hệ thống hạn ngạch thép vẫn chưa được làm rõ.

Phát ngôn mâu thuẫn giữa ông Trump “thép sẽ giữ nguyên như cũ” và bà Von der Leyen “thuế sẽ được cắt giảm” cho thấy vẫn còn nhiều điểm chưa thống nhất ngay cả trong tuyên bố ban đầu.

Thêm vào đó, chiến lược thương mại của ông Trump vốn mang tính "đàm phán sát nút và gây áp lực thuế" khiến mọi cam kết đạt được hôm nay vẫn tiềm ẩn nguy cơ bị đảo ngược bất kỳ lúc nào, nếu không được thể chế hóa bằng luật lệ song phương ổn định.

Thỏa thuận Mỹ – EU ngày 27/7 là một bước “rút dây an toàn” kịp thời, giúp hai bên tránh được cú va chạm thuế quan có thể gây rúng động nền kinh tế toàn cầu.

Ngành hàng không tạm thời được bảo vệ, chuỗi cung ứng thở phào, và thương mại năng lượng được mở rộng theo hướng có lợi cho Mỹ.

Nhưng ở tầng sâu hơn, thỏa thuận chưa xử lý được những rạn nứt căn bản trong quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương từ tranh chấp trợ giá Airbus – Boeing, bất đồng về tiêu chuẩn công nghệ, đến mâu thuẫn trong chuyển đổi xanh và năng lượng.

Nếu không được tiếp tục củng cố bằng các cơ chế ràng buộc đa phương, “thỏa thuận lớn nhất” rất có thể sẽ chỉ là một bản dàn xếp tạm thời trước khi vòng xoáy thuế quan quay trở lại.

Phương Thảo