Patriot: Lá chắn thép cho Ukraine nhưng không phải ‘đũa thần’
Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố rằng Ukraine sẽ nhận được hệ thống tên lửa Patriot như một phần của gói viện trợ vũ khí mới từ Mỹ được Kiev hoan nghênh nồng nhiệt.
Theo CNN, Tổng thống Volodymyr Zelensky trong những tuần gần đây đã nhiều lần kêu gọi viện trợ Patriot khi Moscow liên tục phóng số lượng kỷ lục các máy bay không người lái và tên lửa nhằm gây ra sự hỗn loạn và gieo rắc nỗi sợ hãi tại các thành phố và thị trấn của Ukraine.
Tuy nhiên, tuyên bố của ông Trump lại thiếu các chi tiết cụ thể, và vẫn còn nhiều câu hỏi lớn như: Ukraine sẽ nhận được bao nhiêu hệ thống, khi nào chúng sẽ được chuyển giao, và ai sẽ là bên cung cấp?
Ukraine phụ thuộc vào các hệ thống phòng không thời Liên Xô như S-300, nhưng nguồn cung tên lửa cho các hệ thống này đã cạn kiệt do chiến tranh kéo dài. Patriot là giải pháp thay thế tiên tiến, với khả năng đánh chặn vượt trội và nguồn cung tên lửa ổn định từ Mỹ và NATO.
Patriot - Hệ thống phòng thủ tiên tiến hàng đầu
Patriot bắt đầu được phát triển vào những năm 1960 với tên gọi SAM-D (Surface-to-Air Missile Development). Đến những năm 1970, hệ thống được cải tiến với công nghệ Track-Via-Missile (TVM), cho phép tên lửa tự dẫn chính xác nhờ dữ liệu từ radar mặt đất. Năm 1980, SAM-D được đổi tên thành Patriot.
Tên "Patriot" là viết tắt của Phased Array Tracking Radar for Intercept on Target – một hệ thống phòng thủ tên lửa chủ lực của Lục quân Mỹ.
Hệ thống được đưa vào sử dụng chính thức bởi Quân đội Mỹ vào năm 1982, thay thế các hệ thống phòng không cũ hơn như Nike Hercules và MIM-23 Hawk. Patriot trở thành hệ thống phòng thủ tên lửa giai đoạn cuối (terminal-phase ABM) chính của Mỹ.
Patriot được Ukraine sử dụng từ năm 2023, đánh chặn thành công tên lửa siêu thanh Kinzhal của Nga tại Kiev vào tháng 5/2023, một trong những lần đầu tiên loại tên lửa này bị bắn hạ.
Gần đây nhất, Patriot đã chứng minh hiệu quả khi bắn hạ 13 trong số 14 tên lửa Iran phóng vào Căn cứ Không quân Al Udeid của Mỹ tại Qatar.
Các phiên bản Patriot hiện đại có thể đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm ngắn, tên lửa hành trình và máy bay không người lái (UAV) ở độ cao lên đến 15km và tầm xa 35km.
Các nhà phân tích cho biết một khẩu đội Patriot có thể bảo vệ một khu vực từ 100 đến 200 km², tùy thuộc vào số lượng bệ phóng, địa hình và các điều kiện xung quanh. Con số này tương đối nhỏ nếu xét đến diện tích hơn 603.000 km² của Ukraine. Do đó, Kyiv cần nhiều khẩu đội Patriot mới để bảo vệ không phận hiệu quả.
Một khẩu đội Patriot bao gồm: 6 đến 8 bệ phóng tên lửa, mỗi bệ mang được tối đa 16 tên lửa đánh chặn; Radar mảng pha (phased-array radar) có chức năng theo dõi đồng thời 100 mục tiêu, xác định bạn-thù (IFF), chống nhiễu điện tử (ECCM), và cung cấp dữ liệu dẫn đường cho tên lửa qua TVM; Trạm điều khiển là trung tâm chỉ huy, được vận hành bởi 3 người: một sĩ quan điều khiển chiến thuật (TCO), một trợ lý điều khiển chiến thuật (TCA), và một nhân viên liên lạc; Trạm phát điện cung cấp năng lượng cho radar, ECS, và các thành phần khác bằng hai máy phát điện 150 kW.
Tất cả đều được đặt trên xe tải và rơ-moóc để cơ động trên chiến trường.
Khoảng 90 người được phân công cho mỗi khẩu đội, nhưng chỉ cần 3 lính điều khiển tại trung tâm chỉ huy là có thể vận hành trong tình huống chiến đấu, theo báo cáo từ quân đội Mỹ.
Patriot có giá thành cực kỳ đắt đỏ. Một khẩu đội Patriot có giá hơn 1 tỷ USD, bao gồm cả radar, bệ phóng và tên lửa đánh chặn — theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS).
Chỉ riêng một tên lửa đánh chặn đã có giá lên đến 4 triệu USD. Điều này đặt ra vấn đề khi Nga sử dụng các UAV cảm tử giá chỉ khoảng 50.000 USD, và liên tục phóng hàng trăm chiếc mỗi đêm để tấn công Ukraine.
Không phải “đũa thần”
Các quan chức Mỹ cho biết hệ thống Patriot có thể được chuyển đến Ukraine nhanh hơn nếu lấy từ kho của các nước đồng minh NATO châu Âu, và sau đó Mỹ sẽ cung cấp các hệ thống mới thay thế cho các nước này.
Tổng thống Trump nói rằng một phần hoặc toàn bộ 17 khẩu đội Patriot đang được đặt hàng bởi các quốc gia khác có thể được tái định tuyến đến Ukraine “rất nhanh chóng”, theo Reuters.
Báo cáo “Military Balance 2025” của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế cho biết 6 quốc gia NATO hiện sở hữu Patriot, gồm: Đức, Hy Lạp, Hà Lan, Ba Lan, Romania và Tây Ban Nha.
Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết vào thứ Hai rằng nhiều quốc gia – bao gồm Đức, Phần Lan, Đan Mạch, Thụy Điển và Na Uy – có thể là nhà cung cấp Patriot tiềm năng, nhưng không nêu cụ thể nước nào.
Một số tướng lĩnh Mỹ lo ngại rằng kho Patriot của nước này đang bị quá tải. Tướng James Mingus, Phó Tổng Tham mưu trưởng Lục quân Mỹ, nói tại CSIS: “Đây là thành phần lực lượng bị quá tải nhất của chúng tôi.”
Ông nhấn mạnh rằng đơn vị Patriot bảo vệ căn cứ Al Udeid tại Qatar đã triển khai liên tục trong 500 ngày, một minh chứng cho mức độ căng thẳng của lực lượng.
Kiev cho biết họ cần ít nhất 10 khẩu đội Patriot mới để bảo vệ trước làn sóng UAV và tên lửa ngày càng gia tăng của Nga.
Cho đến nay, Ukraine đã nhận được 6 khẩu đội Patriot đầy đủ: 2 từ Mỹ, 2 từ Đức, 1 từ Romania và 1 do Đức và Hà Lan cung cấp chung, theo tổ chức giám sát vũ khí Action on Armed Violence, trụ sở tại Anh.
Các nhà phân tích cho rằng Patriot không thể chấm dứt cuộc xâm lược của Nga, dù chúng là công cụ phòng thủ rất mạnh.
“Nếu bạn thực sự muốn chấm dứt chuyện này, bạn phải đánh vào nước Nga, và phải đánh thật sâu. Bạn không thể chỉ bắn những mũi tên, mà phải tiêu diệt cả người bắn cung”, Tướng Wesley Clark – cựu Chỉ huy tối cao NATO – nói trên CNN.
Patriot là một vũ khí quan trọng để đối phó với các cuộc tấn công bằng tên lửa và drone của Nga, bảo vệ cơ sở hạ tầng và dân thường, đồng thời thể hiện sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Mỹ và NATO.
Dù là một trong những hệ thống phòng thủ tên lửa tiên tiến và đắt giá nhất thế giới, Patriot không phải là giải pháp toàn diện. Ukraine cần thêm nhiều hệ thống như vậy, nhưng quan trọng hơn là sự hỗ trợ đa tầng — bao gồm vũ khí tấn công tầm xa, viện trợ hậu cần, và hệ thống chỉ huy tích hợp — để giành lại thế chủ động trên chiến trường.