Kỷ nguyên không người lái đến, Trung Quốc đối mặt áp lực thay đổi
Trung Quốc đối mặt áp lực cải tổ khi UAV định hình lại tính chất xung đột toàn cầu.
Dù sở hữu nhiều mẫu UAV hiện đại, từ trinh sát tầm cao đến drone cảm tử, Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) vẫn bị đánh giá là chưa hoàn thiện về mặt tổ chức, tư duy chỉ huy và kinh nghiệm thực chiến. Trong khi Mỹ, Israel hay Thổ Nhĩ Kỳ đã triển khai UAV trong hàng chục chiến dịch quân sự thực tế, PLA lại chủ yếu mới… diễn tập.
Trung Quốc đang tăng tốc hiện đại hóa lực lượng UAV, từ việc thành lập các đơn vị tác chiến chuyên biệt đến thử nghiệm mô hình tàu sân bay không người lái. Nhưng đằng sau những bước đi ấn tượng đó là một nghịch lý: Bắc Kinh có công nghệ, có tham vọng – nhưng chưa có chiến trường thực tế để kiểm chứng và hoàn thiện năng lực vận hành.
Trung Quốc đã thành lập đơn vị tác chiến UAV
Theo PLA Daily và South China Morning Post, PLA đã triển khai các đơn vị UAV chuyên biệt trong Không quân, và đang mở rộng sang các quân chủng khác. Việc thành lập lực lượng UAV chính quy không còn chỉ là đề xuất cải cách, mà đã chuyển sang tổ chức cụ thể ở cấp tiểu đoàn, lữ đoàn – với nhiệm vụ độc lập.
Từ năm 2016, PLA từng bước tích hợp radar cơ động và đơn vị cảnh báo UAV vào các chi đội phòng không. Gần đây, các cuộc diễn tập quy mô lớn ở Chiến khu miền Nam và Chiến khu miền Đông đã mô phỏng tình huống UAV tấn công tầm thấp, đòi hỏi đối phó bằng phối hợp radar–điện tử–hỏa lực một cách tự động.
Không chỉ tập trung vào UAV tấn công, PLA còn xây dựng lực lượng UAV trinh sát, UAV cảm tử mini theo mô hình swarm (bầy đàn), đồng thời đầu tư vào mạng chỉ huy số hóa – một hướng đi mô phỏng lại chiến thuật C4ISR mà Mỹ đang áp dụng
Tàu sân bay UAV – bước đi công nghệ mang tính chiến lược
Một điểm nhấn chiến lược ít được nhắc đến là việc Trung Quốc đã đưa vào thử nghiệm các nền tảng tàu sân bay mini không người lái, tiêu biểu là dự án Zhongshan-1 do Học viện Khoa học Trung Quốc phát triển.
Theo Viện Nghiên cứu Tàu thủy Nam Xương, các mẫu tàu sân bay UAV của Trung Quốc được thiết kế để mang theo nhiều drone cỡ nhỏ hoặc trung, có khả năng phóng – thu hồi nhanh, hỗ trợ tuần tra và răn đe ở vùng biển gần.
Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa chiến lược: PLA đang hướng đến mô hình kiểm soát không gian biển bằng UAV, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào tàu sân bay người lái truyền thống. Trong bối cảnh Mỹ triển khai MQ-25 Stingray từ lớp Gerald R. Ford và thử nghiệm drone cánh cố định trên tàu đổ bộ, Trung Quốc không thể đứng ngoài cuộc đua.
Dù chưa đạt mức tự động hóa như Mỹ, mô hình “tàu sân bay UAV” có thể trở thành át chủ bài trong các tình huống vùng xám ở Biển Đông hoặc sát đảo Đài Loan – nơi sự hiện diện UAV có thể thay thế cho tàu chiến hoặc máy bay người lái trong các hoạt động áp sát răn đe.
UAV thương mại Trung Quốc chiếm lĩnh chiến trường – nhưng qua tay nước khác
Điều Trung Quốc thiếu hiện nay không phải UAV hay công nghệ, mà là trải nghiệm thực chiến – thứ không thể mua hay mô phỏng. Cuộc chiến Ukraine là “lò thử lửa” của chiến tranh UAV hiện đại, với gần 90% UAV thương mại đến từ Trung Quốc (DJI và các mẫu dân dụng cải tiến). Tuy nhiên, người vận hành là Nga, Ukraine và các nhóm phi nhà nước – không phải PLA.
UAV Trung Quốc “tham chiến hộ” giúp Bắc Kinh thu thập dữ liệu gián tiếp. Nhưng do không trực tiếp chỉ huy hay điều chỉnh tác chiến, PLA không tích lũy được kỹ năng phản ứng chiến thuật, điều phối UAV hoặc tối ưu tổ chức thực địa.
Ngược lại, Mỹ, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ đã vận hành UAV trong hàng loạt xung đột, từ đó hình thành hệ sinh thái hoàn chỉnh: học thuyết chỉ huy, mạng UAV phân tán, mô hình C4ISR và năng lực ứng biến.
Dù PLA đã phát triển UAV tàng hình, UAV trinh sát tầm cao và cả tàu sân bay UAV, họ vẫn thiếu kinh nghiệm thực chiến – lỗ hổng lớn nhất cần khắc phục nếu muốn trở thành cường quốc UAV thực thụ
Mỹ đã có lời giải: "Hellscape" – mô hình phản UAV thực chiến
Trong lúc PLA còn loay hoay hoàn thiện tổ chức UAV, Mỹ đã triển khai mô hình phòng thủ không người lái quy mô lớn mang tên “Hellscape”.
Theo Bộ Quốc phòng Mỹ (2024), hệ thống này được thiết kế cho các khu vực chiến lược như eo biển Đài Loan, sử dụng hàng nghìn UAV, radar mini, cảm biến mặt đất và vũ khí năng lượng định hướng – tất cả được kết nối qua nền tảng dữ liệu thời gian thực.
Thay vì cơ chế chỉ huy tập trung, Hellscape vận hành theo hướng phi tuyến và phân tán, cho phép tự động hóa việc phát hiện – tấn công UAV bằng AI, radar cỡ nhỏ, drone cảm tử và vũ khí điện từ. Cấu trúc này không chỉ giúp duy trì hiệu quả tác chiến ngay cả khi bị gián đoạn chỉ huy, mà còn tạo nên một “mạng lưới phòng thủ sống” – khó bị vô hiệu hóa, theo báo cáo RAND (2024).
Lợi thế lớn nhất của Hellscape là chi phí: rẻ hơn 10–15 lần so với các hệ thống phòng thủ cứng như Patriot hay THAAD. Điều này cho phép Mỹ nhanh chóng bao phủ các khu vực chiến lược như Đài Loan, Guam, Okinawa bằng một lớp phản UAV dày đặc và khó đột phá.
Trong khi PLA vẫn dựa vào mô hình phân tầng truyền thống, Mỹ đã sở hữu một "hộp công cụ" chống UAV vận hành thực chiến – điều Bắc Kinh chưa thể tái tạo.
PLA có đủ UAV, nhưng thiếu thực địa
Từ tổ chức lực lượng, nền tảng công nghệ đến chiến lược – PLA có gần như mọi thứ, trừ một yếu tố: chiến trường thực sự.
Trung Quốc chưa từng đưa UAV vào bất kỳ cuộc xung đột thực chiến nào của riêng họ. Những gì PLA học được chủ yếu thông qua dữ liệu từ UAV do Nga triển khai ở Ukraine – nhưng không có kíp vận hành, không có chỉ huy hiện trường, không có trải nghiệm hậu cần.
Trong khi đó, Mỹ, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ đã sử dụng UAV trong hơn 30 chiến dịch thực tế – từ tiêu diệt khủng bố đến can thiệp quân sự – hình thành nên hệ sinh thái hoàn chỉnh gồm học thuyết chỉ huy, mạng UAV phân tán, mô hình C4ISR và năng lực ứng biến.
Ukraine là “lò thử lửa” của chiến tranh UAV hiện đại, với gần 90% UAV thương mại tại đây đến từ Trung Quốc (DJI và các dòng cải tiến). Tuy nhiên, người điều khiển là các lực lượng Nga, Ukraine và phi nhà nước – không phải PLA.
Việc UAV Trung Quốc “tham chiến hộ” chỉ giúp Bắc Kinh thu thập dữ liệu gián tiếp. Không trực tiếp tham chiến khiến PLA thiếu kỹ năng tổ chức, điều phối và phản ứng cấp chiến thuật – các bài học chỉ nằm trên giấy, không qua hành động.
Dù sở hữu UAV tàng hình, trinh sát tầm cao hay thậm chí tàu sân bay UAV, PLA vẫn là người đứng ngoài trận.
PLA sở hữu UAV tàng hình, trinh sát tầm cao và cả tàu sân bay UAV, nhưng vẫn thiếu kinh nghiệm thực chiến – lỗ hổng lớn cần khắc phục để trở thành cường quốc UAV thực thụ.