Mỹ "khóa van" viện trợ, Ukraine tìm đường cứu F-16

Ngày 1/7, Bộ Quốc phòng Mỹ thông báo tạm ngưng tất cả các lô vũ khí đã phê duyệt cho Kiev từ đạn Patriot PAC‑3, tên lửa GMLRS tới tổ hợp Hellfire.

Quyết định được đưa ra giữa lúc Nga tăng mật độ tập kích đường không, khiến chính phủ Ukraine lập tức triệu tập đại biện lâm thời Mỹ tại Kyiv để “yêu cầu khẩn cấp làm rõ”.

Đây là lần “đóng van” thứ hai chỉ trong 120 ngày. Khác với đợt ngưng ngắn cuối tháng 2, vũ khí lần này đã được bốc lên xe đầu kéo trong căn cứ Rzeszów (Ba Lan) và buộc phải hạ xuống kho tạm.

“

Kho dự trữ phòng thủ nội địa của Mỹ đang xuống mức nguy hiểm; chúng tôi phải tái cân đối trước khi có động thái mới.

John Plumb, Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách chính sách

Phản ứng của Mỹ và Ukraine

Ngay sau quyết định của Lầu Năm Góc, Tổng thống Donald Trump tuyên bố Mỹ “đã viện trợ quá nhiều” cho Ukraine và cần “đổ đầy nhà kho của chính mình trước” song ông phủ nhận việc Washington “cắt hoàn toàn” dòng vũ khí.

Trả lời báo chí tại Iowa, ông khẳng định “viện trợ vẫn tiếp tục, nhưng phải theo cách bảo đảm an ninh nước Mỹ”.

Các cố vấn tranh cử gọi đây là bước đi “thử áp lực” với Quốc hội, đồng thời gửi tín hiệu cho cử tri rằng Nhà Trắng sẽ siết lại chi tiêu quốc phòng ở nước ngoài.

Trong khi đó, Tổng thống Volodymyr Zelensky đăng video trên Telegram nhấn mạnh Kiev và Washington đang “làm việc từng giờ” để nối lại chuỗi cung ứng, đồng thời kêu gọi Mỹ “hoàn thành nghĩa vụ bảo vệ trật tự quốc tế”.

Hai ngày sau, ông cho biết đã điện đàm trực tiếp với ông Trump, cam kết “hợp tác sản xuất vũ khí chung” và “tăng cường lá chắn trên không” hàm ý ép Washington sớm bật đèn xanh cho gói F‑16

Khi đường băng trở thành kho dã chiến

Sân bay Jasionka–Rzeszów, từng được NATO biến thành trạm trung chuyển vũ khí lớn nhất Châu Âu, nay chất đống với hơn 280 container gồm cả khung thân F‑16 chưa có động cơ, pallet radar APG‑68 và thùng phẩm phụ tùng F110.

Nhiệt độ mùa hè 35 °C khiến lực lượng cứu hỏa địa phương phải trực chiến 24/7 vì rủi ro nổ đạn trong container kim loại.

“

Không gian dành cho C‑17 giờ trở thành bãi chứa tạm. Nếu không có ‘thẻ xanh’ từ Washington, mọi thứ sẽ nằm lì ở đây.

Col. Tomasz Nowicki, Chỉ huy hậu cần Sư đoàn 3 Ba Lan

Trong khi đó, Kiev Independent trích nguồn bảo hiểm Lloyd’s of London cho biết các chuyến An‑124 thuê bao chở phụ tùng F‑16 “không còn hợp đồng bảo hiểm rủi ro chính trị” sau ngày 1/7 – khiến chuỗi phụ tùng đứt đoạn ngay từ khâu vận chuyển.

F‑16 - Từ biểu tượng kỳ vọng đến nút thắt giấy phép

Ukraine đã tiếp nhận lô F‑16 đầu tiên từ Hà Lan, Đan Mạch hồi tháng 8/2024 và tuyên bố “đưa vào nhiệm vụ chiến đấu hạn chế” .

Không một linh kiện F‑16 nào được tái xuất khỏi Châu Âu nếu thiếu giấy phép do Cục Hợp tác An ninh Quốc phòng Mỹ (DSCA) ký.

“

“F‑16 không giúp Ukraine thống trị bầu trời, nhưng buộc Nga rải mỏng S‑400, nâng giá thành mỗi đòn tiến công”.

Justin Bronk, Viện RUSI (London)

Nhưng lệnh đóng băng giấy phép tái xuất (re‑export) của Lầu Năm Góc khiến phần lớn 111 khung thân còn lại kẹt lại châu Âu; Bỉ vừa xác nhận lùi lịch bàn giao tới cuối 2025, thậm chí 2026 vì vướng F‑35 của chính họ.

“

Nếu Washington không bật đèn xanh, không ai dám chịu mọi rủi ro pháp lý.

Brig‑Gen.Koppang, Tham mưu phó Không quân Na Uy.

Kéo theo đó là 1 chuỗi những vấn đề. Theo đó, Politico ước tính Ukraine sẽ không có đủ phi công cho một phi đội “đầy đủ năng lực chiến đấu” trước cuối 2025; mỗi phi công cần 250–300 giờ bay thật để thuần thục khí tài .

Ukraine có thể sẽ thiếu phụ tùng vì 70 % linh kiện trọng yếu (động cơ F110, radar, hệ thống tác chiến điện tử) do nhà thầu Mỹ nắm bản quyền sửa chữa; khi viện trợ bị tạm dừng, ngay cả châu Âu cũng không thể tái xuất phụ tùng “cấp F” mà chưa có ký tá của Washington.

Chi phí vận hành của Ukraine cũng bị ảnh hưởng. Một giờ bay F‑16 ngốn 22.000 đến 25.000 USD, cao gấp 4 lần MiG‑29 cũ; Kiev vì vậy phụ thuộc vào “Quỹ Máy bay chiến đấu” gồm trái phiếu Victory Bonds, quỹ song phương Hà Lan, Đan Mạch và gói FMS trả bằng lợi nhuận dầu khí do Quốc hội Ukraine phê chuẩn.

“

Từ bu‑lông cánh tà tới gói mã hoá radar, mọi thứ chạy qua cổng hậu cần Mỹ. Khi Mỹ tắt tín hiệu, cả liên minh phải xoay xở trong sương mù.

Thiếu tướng Maik Keller, Chỉ huy Trung tâm NSATU (Wiesbaden)

Các chuyên gia CSIS dự báo F‑16 sẽ giúp Ukraine đánh bật UAV Shahed khỏi bầu trời tiền tuyến, giảm áp lực cho mạng lưới Patriot đang “cạn ống phóng”, đồng thời mở hành lang cho bom glide JDAM phá hậu cần Nga tại Zaporizhzhia.

Tuy nhiên, Newsweek cảnh báo nếu thiếu đủ số lượng và phi công, phi đội F‑16 “có nguy cơ trở thành mục tiêu cao giá trị” cho tên lửa không đối không tầm xa R‑37M Nga.

Quỹ máy bay chiến đấu sắp… hết nhiên liệu?

Như vậy chỉ 58 % nhu cầu duy tu & vận hành phi đội F‑16 giai đoạn 2025‑2026 được bảo đảm nếu dòng viện trợ Mỹ không sớm khôi phục theo mô hình ngân sách do Viện Kinh tế Stockholm công bố.

“

Không có chuỗi phụ tùng ổn định, F‑16 sẽ thành tượng đá đắt tiền sau vài tháng.

Michael Kofman, Chuyên gia Viện IISS.

Nếu Nhà Trắng bật tín hiệu tái viện trợ ngay trong quý III/2025, Kiev có thể biên chế tối đa 24 tiếp khách F‑16 cho mùa đông đủ xây “bức tường điện tử” bảo vệ Kharkiv và các cảng sông Danube.

Ngược lại, một “mùa thu không F‑16” sẽ buộc Ukraine lệ thuộc hỏa lực phòng không mặt đất vốn đang thiếu tên lửa, giảm khả năng phản đòn khi Nga tăng oanh kích cơ sở hạ tầng năng lượng.

Bầu trời Ukraine biểu tượng sống còn của cuộc chiến đang bị treo giữa toan tính chính trị ở Washington.

F‑16 không phải đũa thần thay đổi cục diện tức thời, nhưng là mắt xích quan trọng giúp Kiev giữ vững phòng thủ nhiều tầng và tạo đòn bẩy cho các chiến dịch tương lai.

Khi “van” viện trợ do Lầu Năm Góc nắm giữ đóng hay mở, không chỉ quyết định nhịp chuyển động của phi đội F‑16, mà còn thử thách niềm tin của đồng minh Châu Âu vào vai trò đầu tàu của Hoa Kỳ.