F-35 và “ván cờ lớn” tại Trung Đông – Bắc Phi

Tại khu vực Trung Đông – Bắc Phi (MENA), nơi các mối quan hệ đan xen giữa đồng minh – đối thủ, giữa Mỹ – Israel – Trung Quốc – Nga, chiếc F-35 không chỉ là khí tài quân sự, mà còn là biểu tượng quyền lực, sự lựa chọn phe phái, và lợi thế chiến lược trong một vùng địa chính trị nhiều biến động nhất hành tinh.

“Danh sách chờ” đầy sóng gió

Không ít quốc gia trong khu vực – từ Thổ Nhĩ Kỳ, Maroc, UAE, Ai Cập đến Ả Rập Xê Út – đều từng bày tỏ mong muốn được sở hữu tiêm kích F-35. Nhưng cho đến nay, chỉ có duy nhất Israel là quốc gia trong khu vực được vận hành mẫu chiến đấu cơ thế hệ thứ năm này.

Vậy lý do Mỹ từ chối là gì?

Có hai điều rõ ràng: thứ nhất, để duy trì lợi thế quân sự tuyệt đối của Israel – “đồng minh then chốt” của Mỹ tại Trung Đông; thứ hai, để ngăn chặn rủi ro rò rỉ công nghệ cực kỳ nhạy cảm của F-35 vào tay Trung Quốc hoặc Nga thông qua các nước trung gian.

Morroco: Quân bài mới trên bàn cờ tàng hình

Trong một kịch bản đang thu hút nhiều sự chú ý, Maroc – quốc gia Bắc Phi lâu nay thân Mỹ và là nước Arab đầu tiên công nhận Hoa Kỳ – đang nổi lên như một ứng viên tiềm năng để sở hữu F-35.

Theo Military Africa, Maroc có thể trở thành quốc gia Arab và châu Phi đầu tiên sở hữu F-35, vượt lên trước cả các nước vùng Vịnh giàu có.

Lý do không chỉ nằm ở quan hệ thân Mỹ, mà còn đến từ đối thủ cạnh tranh trực tiếp: Algeria – quốc gia thân Nga và đang theo đuổi Su-57 Felon, tiêm kích thế hệ 5 đầy tranh cãi của Nga. Nếu Algeria thực sự tiếp nhận Su-57, Maroc sẽ có lý do hoàn hảo để sở hữu F-35 nhằm cân bằng cán cân.

Đáng chú ý, sau khi bình thường hóa quan hệ với Israel vào năm 2020, Maroc đã thông qua đối tác Israel để đề nghị mua F-35. Thỏa thuận dự kiến có giá trên 17 tỷ USD, bao gồm bảo trì trong 45 năm. Đặc biệt, UAE được cho là sẵn sàng tài trợ toàn bộ chi phí, như một phần trong thế cờ chiến lược Arab hóa sức mạnh tàng hình.

Thổ Nhĩ Kỳ: Từ đối tác phát triển đến “người ngoài cuộc”

Từng là một mắt xích chủ chốt trong chuỗi sản xuất F-35, Thổ Nhĩ Kỳ đã đầu tư hàng tỷ USD, sản xuất linh kiện và đặt mua 100 chiếc F-35A. Nhưng sau quyết định mua hệ thống phòng không S-400 của Nga – đối thủ chiến thuật trực tiếp của F-35 – Ankara đã bị Washington loại khỏi chương trình.

Một số chiếc F-35 đã được sản xuất và Thổ Nhĩ Kỳ đã trả tiền, nhưng hiện vẫn bị “giam lỏng” trên đất Mỹ.
Không chấp nhận đứng ngoài cuộc chơi công nghệ, Thổ Nhĩ Kỳ quay sang tự phát triển tiêm kích Kaan, đặt mua F-16 Block 70 và đàm phán mua Typhoon (nhưng bị Đức cản trở). Trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, Thổ Nhĩ Kỳ có thể lại được chào đón trở lại – đặc biệt khi “ván bài lớn” ở châu Âu và Trung Đông đang cần một đồng minh khó lường như Ankara.

Bước cản mang tên Trung Quốc

UAE từng được Trump đồng ý bán 50 chiếc F-35A, như một phần thưởng cho việc bình thường hóa quan hệ với Israel. Nhưng thương vụ nhanh chóng bị ngưng lại vì Mỹ lo ngại về hệ thống mạng 5G của Huawei mà UAE triển khai – yếu tố có thể mở đường cho Trung Quốc tiếp cận thông tin công nghệ F-35.

Về phần Ai Cập, dù là quốc gia nhận viện trợ quân sự lớn từ Mỹ (1,3 tỷ USD/năm), F-35 vẫn bị “treo”. Cả hai quốc gia đều từng “nhá hàng” khả năng mua tiêm kích Trung Quốc như J-10C – có thể như một quân bài gây sức ép. Nhưng nếu họ thực sự “bắt tay” Bắc Kinh, cánh cửa F-35 sẽ đóng lại hoàn toàn.

Ả Rập Xê Út và giấc mộng Tempest

Riyadh chưa từng giấu tham vọng sở hữu F-35. Tuy nhiên, khi mọi con đường đều bị Mỹ ngăn chặn, vương quốc này đã xoay hướng: đàm phán mua Typhoon (bị Đức ngăn), quan tâm đến tiêm kích Kaan của Thổ Nhĩ Kỳ, và mới đây bày tỏ ý định tham gia phát triển tiêm kích thế hệ 6 Tempest/GCAP cùng Anh, Nhật và Ý.

Một lựa chọn dài hơi nhưng có thể giúp Riyadh “vượt mặt” nhiều đối thủ khu vực nếu thành công.

Qatar: Đồng minh thân Mỹ nhưng vẫn là "ngoại lệ"

Dù là nơi đặt căn cứ quân sự Mỹ lớn nhất Trung Đông, Qatar vẫn bị Mỹ từ chối bán F-35. Mối quan hệ phức tạp với các nước vùng Vịnh khác và khoảng cách với Israel khiến Doha khó bước qua được "cánh cửa chính trị" mà Washington đã dựng lên quanh F-35.

Ngoài các "ông lớn", một số quốc gia khác như Bahrain, Oman, Kuwait hay Tunisia có thể trở thành khách hàng trong tương lai nếu Mỹ “cởi trói” chính sách xuất khẩu. Bahrain và Oman hiện đều vận hành F-16 – dòng máy bay dễ dàng chuyển tiếp sang F-35A. Tunisia và Kuwait ít có khả năng hơn do quy mô lực lượng hạn chế hoặc đang theo đuổi nâng cấp dòng máy bay khác.

Nếu Mỹ thay đổi chính sách, hàng trăm chiếc F-35 có thể được bán tại khu vực Trung Đông – Bắc Phi. Nhưng điều quan trọng hơn là: F-35 đã và đang trở thành một công cụ chính trị sắc bén – dùng để thưởng, để phạt, để giữ đồng minh và để duy trì ưu thế toàn cầu.

Trong thời đại mà tàng hình không chỉ trên radar mà còn trong tính toán địa chính trị, F-35 chính là quân cờ “khó thay thế” của nước Mỹ trong cuộc chơi dài hơi ở Trung Đông.

Bảng thông tin nhanh: F-35 Lightning II