Gửi bình luận
Xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia bùng phát quanh hai ngôi đền cổ Preah Vihear và Ta Moan Thom đẩy các di sản văn hóa nghìn năm vào hiểm họa bị phá hủy, làm dấy lên lo ngại về việc bảo vệ di sản trong vùng chiến sự.
Căng thẳng biên giới giữa Thái Lan và Campuchia bắt đầu từ ngày 24/7 đã nhanh chóng leo thang, biến những biểu tượng di sản như Preah Vihear – Di sản Thế giới UNESCO – và Ta Moan Thom thành trung tâm của đạn pháo và không kích.
Campuchia lập tức gửi công hàm đề nghị Liên hợp quốc lên án các hành động quân sự xung quanh Preah Vihear, nhấn mạnh rằng di tích được bảo tồn hàng thế kỷ đã bị biến thành vùng chiến sự, gây nguy hiểm cho khách du lịch, nhân viên di sản và đe dọa cấu trúc cổ kính của ngôi đền lâu đời.
Theo Bộ Quốc phòng Campuchia, tính đến ngày 26/7, đã có ít nhất 13 người thiệt mạng và 71 người bị thương, chủ yếu là dân thường.
Phía Thái Lan xác nhận con số thương vong là 20 người, trong đó có 14 dân thường và 6 quân nhân. Hơn 170.000 người dân hai bên biên giới đã phải sơ tán, phản ánh mức độ nghiêm trọng của khủng hoảng.
Ta Moan Thom, đền Khmer ở khu vực biên giới nhưng đường vào thuận lợi từ Thái Lan, là nơi xung đột bắt đầu bùng nổ.
Vào sáng 24/7, quân đội hai bên đã đối đầu gần ngôi đền. Campuchia đáp trả bằng pháo binh và lực lượng đặc nhiệm, biến khu vực này thành điểm nóng đầu tiên của xung đột
Đền Ta Moan Thom từng là tâm điểm trong tranh chấp giữa hai nước từ năm 2008 đến 2011, dẫn đến nhiều cuộc giao tranh dù quy mô nhỏ.
Cho đến nay, các cuộc đối đầu quanh nó vẫn âm ỉ nguy hiểm, và trong lần này đã trở thành chất xúc tác cho một xung đột toàn diện.
Khi giao tranh lan đến Preah Vihear, 45 nhân viên phục vụ di tích – từ bảo vệ, hướng dẫn viên đến công nhân bị mắc kẹt gần 45 giờ tại vùng núi hiểm trở.
Họ chỉ có thể sơ tán qua vách đá Ta Dy dưới độ che khuất thấp, đến làng sinh thái Samdech Techo vào đêm và cuối cùng về Koh Ker lúc 6h sáng ngày 27/7.
Chiến dịch sơ tán phản ánh sự thiếu chuẩn bị về ứng phó khẩn cấp và bảo vệ di sản tại vùng tranh chấp..
Cả Preah Vihear và Ta Moan Thom đều mang giá trị văn hóa, tôn giáo và lịch sử sâu sắc. Tuy nhiên, khi chủ quyền bị tranh chấp và xung đột leo thang, những di sản này dễ trở thành mục tiêu quân sự.
Ngôi đền Preah Vihear là công trình Hindu hơn 900 năm tuổi, được xây dựng trên đỉnh núi Dangrek bởi triều đại Khmer.
Đây là di sản kiến trúc nổi bật của lịch sử Đông Nam Á, được UNESCO công nhận từ năm 2008. Tuy vậy, vị trí địa lý của ngôi đền gần biên giới Thái Lan làm dấy lên tranh chấp chủ quyền kéo dài hàng thập kỷ.
Năm 1904, khi Campuchia là thuộc địa của Pháp, biên giới với Thái Lan được phân định dựa trên đường phân thủy tự nhiên ở dãy núi Dangrek.
Tuy nhiên, bản đồ năm 1907 do người Pháp vẽ lại thể hiện đền Preah Vihear thuộc Campuchia, dù nằm ở phía bắc đường phân thủy. Thái Lan ban đầu chấp nhận bản đồ này nhưng đến thập niên 1930 lại lên tiếng phản đối.
Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) vào năm 1962 phán quyết đền Preah Vihear thuộc về Campuchia. Dù vậy, ICJ không phân định rõ phần đất liền kề phía bắc, nơi có lối vào đền.
Thái Lan miễn cưỡng rút quân khỏi đền nhưng tiếp tục tuyên bố chủ quyền vùng xung quanh, khiến tranh chấp kéo dài.
Năm 2008, khi Campuchia đề nghị UNESCO công nhận Preah Vihear là Di sản Thế giới, Thái Lan phản đối gay gắt vì lo ngại Campuchia muốn khẳng định chủ quyền trên vùng đất tranh chấp.
Dù Campuchia đã chỉnh sửa hồ sơ chỉ còn ngôi đền, việc UNESCO công nhận vẫn làm leo thang căng thẳng, dẫn đến các vụ giao tranh từ 2008 đến 2011 khiến nhiều người chết và bị thương.
Tháng 4/2011, Campuchia đề nghị ICJ làm rõ phán quyết năm 1962. Đến tháng 11/2013, ICJ tuyên bố toàn bộ khu vực tranh chấp quanh đền Preah Vihear thuộc Campuchia, yêu cầu Thái Lan rút quân. Tuy nhiên, tòa bác đề nghị của Campuchia về việc mở rộng chủ quyền tới ngọn đồi Phnom Trap gần đó.
Phán quyết mới lại gây tranh cãi tại Thái Lan, nhưng tình hình quân sự ở biên giới đã lắng dịu. Tuy vậy, căng thẳng âm ỉ chưa được giải quyết dứt điểm.
Preah Vihear không đơn thuần là một ngôi đền cổ. Nó là biểu tượng của bản sắc quốc gia, huyết mạch văn hóa và quyền lực lịch sử.
Khi những di tích này đối mặt với súng đạn và bom đạn, không chỉ đá cũ rơi vỡ mà cả ký ức chung của nhân loại cũng bị đe dọa.
Chính vì vậy, việc Campuchia đề nghị sự can thiệp quốc tế không chỉ là bảo vệ đền cổ, mà còn là lời đề nghị bảo vệ tinh thần cộng đồng, sự tôn trọng ranh giới lịch sử và công bằng văn hóa.
