Công nghệ cảnh báo mới giúp ngăn thảm họa đường băng

Khi một chiếc Boeing 757 chuẩn bị hạ cánh, âm thanh cảnh báo bất ngờ vang lên trong buồng lái: “Có vật cản trên đường băng! Có vật cản trên đường băng!”. Vài giây sau, cảnh báo tương tự hiện trên màn hình điều hướng.

Cảnh báo khiến phi công lập tức hủy hạ cánh để tránh nguy cơ va chạm. Hệ thống được kích hoạt do phát hiện một chiếc máy bay phản lực Gulfstream cỡ nhỏ đang ở trên đường băng.

Đây không phải một sự cố xảy ra thật, mà là chuyến bay thử nghiệm nhằm giới thiệu hệ thống an toàn buồng lái mới của tập đoàn công nghệ đa quốc gia Honeywell (trụ sở ở thành phố Charlotte, bang North Carolina, Mỹ).

Hệ thống được thiết kế để ngăn chặn các tình huống tương tự vụ suýt va chạm giữa máy bay Southwest Airlines và phi cơ tư nhân tại sân bay Midway (Chicago) hồi tháng 2, hay vụ tai nạn nghiêm trọng tại sân bay Haneda (Tokyo, Nhật Bản) năm ngoái.

Hệ thống mang tên SURF-A, hay Surface-Alert, là mảnh ghép còn thiếu lâu nay trong các giải pháp an toàn đường băng. Thực tế, các công nghệ cảnh báo tương tự đã xuất hiện trên thị trường gần 20 năm nhưng ít được khách hàng quan tâm. Tuy nhiên, loạt sự cố gây chú ý gần đây buộc các cơ quan hàng không phải xem xét áp dụng hệ thống cảnh báo buồng lái như một tiêu chuẩn bắt buộc.

Nâng cao an toàn hàng không

Nhật Bản đã đệ trình một báo cáo tại hội nghị ba năm một lần của các nhà lãnh đạo hàng không toàn cầu, nhấn mạnh hệ thống cảnh báo buồng lái như biện pháp then chốt để ngăn chặn xâm nhập đường băng. Báo cáo này xuất phát từ bài học sau vụ tai nạn ở Haneda, đầu năm 2024.

Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia Mỹ (NTSB), cơ quan điều tra mọi tai nạn hàng không dân dụng, cũng liên tục khuyến nghị áp dụng công nghệ này.

Southwest Airlinest bắt đầu đưa vào sử dụng SURF-A từ năm nay, cho biết đã ghi nhận cải thiện rõ rệt về các chỉ số an toàn chủ chốt. “Chúng tôi coi đây là lớp bảo vệ quan trọng, giúp ngăn ngừa xâm nhập và va chạm trên đường băng”, ông Dave Hunt, Phó chủ tịch phụ trách an toàn và an ninh của hãng, chia sẻ.

Southwest Airlines đã lắp đặt hệ thống cho gần như toàn bộ 800 máy bay của hãng chỉ trong vài tháng qua.

Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) xếp va chạm và xâm nhập đường băng vào nhóm 5 rủi ro lớn nhất đối với an toàn bay. Theo ICAO, giai đoạn 2019 - 2023, các sự cố liên quan đến đường băng chiếm tới 42% tổng số tai nạn hàng không toàn cầu.

Cơ quan Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) cũng ghi nhận trung bình 5 vụ xâm nhập hoặc di chuyển sai trên đường băng mỗi ngày trong năm tài khóa 2024.

SURF-A kết hợp dữ liệu GPS, hệ thống giám sát phụ thuộc tự động (ADS-B) và phân tích nâng cao để phát hiện máy bay khác trên hoặc gần đường băng có khả năng gây va chạm trong vòng 30 giây.

Khác với những công nghệ chỉ cảnh báo cho kiểm soát không lưu, SURF-A đưa tín hiệu âm thanh và hình ảnh trực tiếp đến phi công. Dựa trên kết quả thử nghiệm, Honeywell kỳ vọng FAA sẽ cấp phép trong năm tới.

“Đây là một lớp bảo vệ bổ sung tăng thêm độ an toàn cho chúng ta”, Kirk Vining, phi công thử nghiệm cấp cao của Honeywell, cho biết.

Ngoài Honeywell, cả Airbus và Boeing cũng đang phát triển các hệ thống cảnh báo đường băng riêng. Công ty ACSS (Aviation Communication & Surveillance Systems) cho biết họ đang thử nghiệm công nghệ tương tự và dự kiến sẽ tích hợp như tính năng tiêu chuẩn trên máy bay Airbus mới từ năm 2028.

Một hội đồng của FAA năm ngoái đã khuyến nghị yêu cầu trang bị hệ thống cảnh báo buồng lái cho các máy bay sản xuất mới. Tuy không đạt được đồng thuận về việc bắt buộc lắp đặt trên máy bay cũ, hội đồng vẫn kêu gọi các hãng nỗ lực triển khai công nghệ này vì giúp tăng đáng kể khả năng cảnh báo cho tổ bay.

Dẫu vậy, câu hỏi lớn đặt ra là bao nhiêu hãng sẽ chấp nhận đầu tư nếu không có quy định bắt buộc, bởi chi phí để nâng cấp toàn đội bay là không hề nhỏ. Ngoài lắp đặt, các hãng còn phải tính đến bảo dưỡng, huấn luyện phi công và xin cấp phép từ nhà chức trách.

“Với máy bay mới thì dễ, còn lắp cho đội bay cũ là thách thức lớn”, ông Hassan Shahidi, Giám đốc điều hành tổ chức an toàn Flight Safety Foundation, nhận định.

Rào cản chi phí

Trước đây, chi phí và công sức nâng cấp hệ thống an toàn đã khiến các công nghệ của Honeywell khó được áp dụng rộng rãi. Năm 2012, hãng giới thiệu bộ đôi smartRunway và smartLanding (gọi chung là Smart-X), hỗ trợ phi công trong giai đoạn lăn bánh, cất cánh và hạ cánh.

Smart-X được thiết kế để ngăn ngừa sự cố như vụ năm 2017, khi một chuyến bay của Air Canada suýt hạ cánh nhầm xuống đường lăn tại sân bay San Francisco, gần va chạm với 4 máy bay khác đang chờ cất cánh.

Thế nhưng đến nay, chỉ khoảng 20 hãng, trong đó có Alaska Air, Air Canada, Southwest và Emirates, đang sử dụng công nghệ này.

Honeywell khuyến nghị các khách hàng nên trang bị đồng thời SURF-A và Smart-X để có giải pháp an toàn đường băng toàn diện. Điều đó đồng nghĩa chi phí sẽ tăng gấp đôi, khi mà mỗi hệ thống đã ngốn tới hàng chục nghìn USD cho một máy bay.

Dù vậy, kỹ sư hàng không Thea Feyereisen của Honeywell nhấn mạnh tổng chi phí vẫn rẻ hơn nhiều so với việc nâng cấp hạ tầng sân bay.

“Niềm tin vào hệ thống hàng không đang bị xói mòn. Nếu hành khách sợ bay, đó là điều tệ hại cho kinh doanh của các hãng”, bà Feyereisen nói.