Caribe 'dậy sóng', F-16 Venezuela áp sát tàu chiến Mỹ

Sự kiện hai tiêm kích F-16 của Venezuela liên tiếp áp sát tàu khu trục Mỹ USS Jason Dunham trong những ngày đầu tháng 9 đã đưa dàn “Viper” của Caracas trở lại tâm điểm chú ý quốc tế.

Điều khiến dư luận đặt câu hỏi không chỉ là hành động “khiêu khích” của Venezuela, mà còn là nghịch lý rằng một quốc gia đang đối đầu gay gắt với Washington lại sở hữu và vận hành loại máy bay chiến đấu do chính Mỹ chế tạo.

Cuộc chạm trán trên Biển Caribe

Ngày 4/9, Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết hai máy bay F-16 của Venezuela đã bay qua tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS Jason Dunham ở phía nam Biển Caribe. Lầu Năm Góc coi đây là “động thái khiêu khích”, cáo buộc Caracas tìm cách cản trở các hoạt động chống buôn lậu ma túy và khủng bố của Washington trong khu vực.

Chưa đầy 48 giờ sau, kịch bản tái diễn. Đêm 5, rạng sáng 6/9, hai chiếc F-16 tiếp tục áp sát tàu chiến Mỹ. Dù USS Jason Dunham không có phản ứng đáp trả, nhưng giới chức quốc phòng Mỹ mô tả đây là hành vi “nguy hiểm”, tiềm ẩn rủi ro dẫn đến tính toán sai lầm. Một quan chức so sánh tình huống này giống như một “trò chơi ăn miếng trả miếng” giữa hai bên.

Bối cảnh càng trở nên căng thẳng khi trước đó, hải quân Mỹ đã đánh chìm một con tàu xuất phát từ Venezuela, khiến 11 thành viên băng nhóm Tren de Aragua thiệt mạng. Washington coi tổ chức này gắn liền với hoạt động ma túy và khủng bố.

Tổng thống Donald Trump ngay sau đó tuyên bố cứng rắn rằng:

“

Nếu các máy bay Venezuela gây ra mối đe dọa, chúng sẽ bị phá hủy ngay lập tức.

Mỹ tăng cường lực lượng ở Caribe

Để đối phó, Washington đã triển khai thêm 10 tiêm kích tàng hình F-35 tới Puerto Rico, đồng thời duy trì sự hiện diện hải quân với 8 tàu chiến, tàu ngầm và hơn 4.000 thủy thủ, lính thủy đánh bộ. Danh sách bao gồm nhiều tàu chiến chủ lực như USS Iwo Jima, USS San Antonio, USS Fort Lauderdale, USS Lake Erie và tàu ngầm tấn công USS Newport News.

Giới chức Mỹ khẳng định chiến dịch chống ma túy ở Caribe có thể mở rộng, thậm chí bao gồm khả năng tấn công các băng nhóm ma túy bên trong lãnh thổ Venezuela. Dù Nhà Trắng chưa đưa ra quyết định cuối cùng, nhiều nguồn tin cho rằng đây là một phần của chiến lược nhằm gia tăng sức ép với chính quyền Tổng thống Nicolas Maduro.

Ở chiều ngược lại, Caracas tuyên bố sẽ huy động thêm lực lượng dân quân, nhấn mạnh Venezuela sẵn sàng bảo vệ chủ quyền nếu bị tấn công.

Từ khách hàng ưu tiên đến đối thủ chiến lược

Ít ai nhớ rằng Venezuela từng là quốc gia Nam Mỹ đầu tiên được Mỹ chấp thuận bán F-16. Tháng 5/1982, hai nước ký thỏa thuận trong chương trình Peace Delta, theo đó Caracas tiếp nhận 16 chiếc F-16A và 8 chiếc F-16B chuẩn Block 15.

Trong giai đoạn 1983 - 1985, toàn bộ số máy bay được bàn giao, nhanh chóng thay thế phi đội Mirage III và Mirage 5 cũ kỹ. Mỹ không chỉ bán tiêm kích mà còn cung cấp 150 tên lửa AIM-9L/P-4 Sidewinder, vũ khí hiện đại bậc nhất thời bấy giờ.

Những chiếc F-16 trở thành niềm tự hào quốc gia, đưa không quân Venezuela thành lực lượng hàng đầu khu vực. Thậm chí, năm 1992, F-16 từng được sử dụng trong cuộc đảo chính bất thành, khi lực lượng trung thành với chính quyền Carlos Andres Perez dùng chúng để bắn hạ máy bay của phe nổi loạn ủng hộ Hugo Chávez.

Từ năm 1999, khi ông Hugo Chávez lên nắm quyền và đưa Venezuela ngả về Nga, Trung Quốc, quan hệ song phương nhanh chóng rơi vào khủng hoảng. Washington áp đặt lệnh cấm vận vũ khí, khiến Caracas gặp khó khăn trong bảo trì và nâng cấp F-16.

Có thời điểm, ông Chávez từng dọa bán F-16 cho Iran, làm dấy lên nghi ngờ rằng Tehran có thể đã tiếp nhận ít nhất một chiếc để nghiên cứu công nghệ, dù điều này chưa bao giờ được xác nhận.

Bất chấp lệnh cấm vận, Venezuela vẫn duy trì một phần phi đội F-16 bằng cách mua linh kiện qua chợ đen, tìm nguồn thay thế từ Israel và tự cải tiến. Các kỹ sư Venezuela đã tích hợp tên lửa không đối không Python-4 và pod ngắm Litening, bổ sung năng lực tấn công chính xác mà Mỹ không cung cấp.

Theo số liệu của Flight Global cuối năm 2024, Venezuela chỉ còn duy trì hoạt động 3 chiếc F-16A và 1 chiếc F-16B, biên chế trong Grupo Aéreo de Caza 16 “Los Dragones” tại căn cứ El Libertador. Tuy nhiên, con số thực tế vẫn là một ẩn số.

Cán cân lực lượng: F-16, Su-30 và F-35

Hiện nay, không quân Venezuela dựa vào ba loại khí tài chủ lực gồm F-16A/B đã cũ, Su-30MK2V mua từ Nga và một số trực thăng vũ trang, trong khi Mỹ triển khai F-35 cùng lực lượng hải quân hiện đại tại Puerto Rico và vùng Caribe.

Những chiếc F-16 Venezuela, được bàn giao từ thập niên 1980, hiện chỉ còn vài chiếc hoạt động; ưu thế chính là khả năng cơ động và tích hợp một số vũ khí Israel, song thiếu hụt radar cũng như hệ thống điện tử hiện đại. Chuyên gia Richard Aboulafia nhận định, F-16 lúc này mang nhiều tính biểu tượng hơn là giá trị chiến lược và khó có thể so sánh với F-35 Mỹ trong đối đầu trực diện.

Ngược lại, Su-30MK2V với 21 chiếc đang là xương sống của không quân Venezuela, sở hữu khả năng mang nhiều vũ khí, tầm bay xa và radar vượt trội so với F-16, nhưng việc bảo trì phụ thuộc lớn vào linh kiện Nga vốn bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt quốc tế. Theo chuyên gia Vasily Kashin, Su-30 có thể tạo ra thách thức đáng kể, song hiệu quả thực sự phụ thuộc vào hậu cần và trình độ huấn luyện phi công.

Trong khi đó, F-35 của Mỹ, tiêm kích thế hệ 5 hiện đại nhất thế giới, vượt trội hoàn toàn nhờ công nghệ tàng hình, hệ thống cảm biến tiên tiến và khả năng kết nối mạng chiến đấu.

Với việc Washington triển khai thêm 10 chiếc F-35 tới Puerto Rico, cán cân lực lượng nghiêng hẳn về phía Mỹ. Tiến sĩ Evan Ellis nhấn mạnh rằng sự hiện diện của F-35 ở Caribe là một lời cảnh báo trực tiếp, khẳng định Mỹ có thể áp đảo không quân Venezuela chỉ trong vài giờ nếu xảy ra xung đột.

Ngày nay, xương sống sức mạnh không quân Venezuela đã chuyển sang 21 chiếc Su-30MK2V mua từ Nga. Dù vượt trội về năng lực, Su-30 không thể thay thế hoàn toàn giá trị biểu tượng của F-16, dòng máy bay từng là minh chứng cho giai đoạn hợp tác mật thiết với Washington.

Mỗi lần F-16 xuất hiện trong các vụ chạm trán với hải quân Mỹ, chúng không chỉ là phương tiện quân sự, mà còn là “lá bài chính trị” của Caracas, gửi đi thông điệp thách thức Venezuela sẵn sàng đối đầu với Mỹ ngay cả bằng những khí tài do chính Washington chế tạo.

Dù yếu thế về công nghệ, việc Venezuela vẫn sử dụng F-16 để áp sát tàu chiến Mỹ cho thấy Caracas muốn tận dụng tối đa giá trị biểu tượng. Đó là lời nhắc nhở rằng những vũ khí từng được Washington cung cấp giờ đây đang quay trở lại trong thế đối đầu.

Ông Michael Shifter, cựu Chủ tịch Đối thoại Liên Mỹ (Inter-American Dialogue), nhận định: “Những chiếc F-16 cũ kỹ không thể thay đổi cán cân quân sự, nhưng chúng có tác dụng chính trị thể hiện sự thách thức, khơi gợi tinh thần dân tộc và biến căng thẳng Mỹ - Venezuela thành công cụ tuyên truyền đối nội.”

Trong mắt giới quan sát, số phận F-16 Venezuela phản chiếu đúng tiến trình quan hệ Mỹ - Venezuela từ hợp tác, tin cậy, đến đối đầu căng thẳng. Sự kiện đầu tháng 9 chỉ nhấn mạnh thêm rằng, những chiếc “Viper” lạc hậu này, dù chỉ còn vài chiếc, vẫn mang sức nặng biểu tượng đủ để làm nóng cả một vùng biển chiến lược ở Caribe.

Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, kịch bản dễ thấy nhất là Venezuela sử dụng Su-30 để tuần tra sâu hơn ở Caribe, trong khi Mỹ duy trì F-35 nhằm răn đe. Trong trường hợp xảy ra va chạm, giới chuyên gia dự báo ưu thế công nghệ tuyệt đối sẽ thuộc về Mỹ, nhưng Caracas vẫn có thể tận dụng các hành động “quấy nhiễu” nhằm kéo dài đối đầu.

Như chuyên gia Richard Aboulafia, chuyên gia phân tích hàng không quân sự kết luận