777X: Dự án chậm tiến độ kỷ lục của Boeing

Việc chậm tiến độ không phải hiếm trong ngành hàng không, nhưng ít chương trình nào lại phải đối mặt với sự kéo dài và dai dẳng như Boeing 777X.

Từng được ca ngợi là bước tiến tiếp theo về hiệu suất và năng lực của dòng máy bay thân rộng hai động cơ, 777X đã nhiều lần phải hoãn lịch chứng nhận và bàn giao, trở thành một trong những máy bay thương mại chậm tiến độ lâu nhất lịch sử.

Sự ra đời và phát triển của chương trình 777X

Chương trình Boeing 777X được khởi động năm 2013, như một bước tiến tự nhiên của dòng 777 vốn rất thành công, với cam kết cải thiện hiệu suất nhiên liệu, thiết kế cánh nâng cấp và động cơ mới lớn hơn.

Mục tiêu của Boeing là tạo ra lựa chọn cạnh tranh hơn trong thị trường máy bay thân rộng tầm xa, nơi Airbus A350 đang chiếm ưu thế, và mang lại sức chứa cùng hiệu quả vận hành vượt trội cho các hãng hàng không.

Theo đó, Boeing tích hợp nhiều cải tiến như đầu cánh gập (giúp thu gọn sải cánh để phù hợp với nhà chứa máy bay), động cơ GE9X thế hệ mới, và khí động học hiện đại nhằm đạt ưu thế về cấu trúc và vận hành.

Tuy nhiên, ngay từ đầu, 777X đã đặt ra nhiều rủi ro về kỹ thuật và quy định. Thiết kế mới thay thế một nền tảng cũ ổn định bằng hàng loạt công nghệ chưa từng có, cùng với tiến độ phát triển tham vọng.

Chuyến bay đầu tiên bị hoãn, sau đó phát sinh thêm các vấn đề về hệ thống (điện tử, điều khiển, thử nghiệm kết cấu). Tính đến năm 2025, dự án 777X vẫn chưa thể được bàn giao cho bất kỳ khách hàng nào, trong khi tiếp tục mắc kẹt ở giai đoạn thử nghiệm và phê duyệt.

Một trong những vấn đề trọng yếu là động cơ GE9X, được thiết kế để đạt hiệu suất tối ưu. Nhưng chính sự tiên tiến đó lại khiến việc chứng nhận, thử nghiệm độ bền và tích hợp vào khung máy bay trở nên phức tạp hơn.

Chiếc máy bay chậm tiến độ nhất thế giới

Boeing kế hoạch đưa 777X vào khai thác ban đầu vào năm 2020, nhưng đã bị lùi nhiều lần sang 2025, rồi 2026 và có thể kéo dài sang 2027.

Các chương trình máy bay khác như 787 Dreamliner, Airbus A380 hay Boeing 747-8 cũng từng chậm tiến độ, nhưng không kéo dài như 777X.

Trong khi các chương trình máy bay quân sự thường bị kéo dài do vấn đề thử nghiệm phức tạp, một dòng máy bay dân dụng chủ lực nhận được đơn hàng và kỳ vọng lớn như 777X thì là trường hợp hiếm thấy.

Những trở ngại mới nhất trong quá trình chứng nhận

Vấn đề khiến 777X chậm tiến độ không nằm ở lỗi kỹ thuật mới, mà ở khối lượng công việc khổng lồ còn lại để đáp ứng các yêu cầu của cơ quan quản lý. CEO Boeing Kelly Ortberg thừa nhận công ty đang “chậm tiến độ” và vẫn còn “một núi công việc” trước khi được FAA cấp chứng nhận.

Trước đây, Boeing còn có thể “linh hoạt”, nghĩa là nếu phát hiện lỗi nhỏ sau khi được cấp chứng nhận, họ có thể điều chỉnh dần trong giai đoạn vận hành. Nhưng sau những sự cố liên quan đến dòng 737MAX, FAA yêu cầu mọi vấn đề kỹ thuật phải được xử lý triệt để và chứng minh an toàn tuyệt đối trước khi cấp phép bay thương mại.

Hiện một số hạng mục kỹ thuật của 777X vẫn đang chờ giấy chứng nhận “Type Inspection Authorization” (TIA), cho phép máy bay thực hiện các chuyến bay thử nghiệm phục vụ chứng nhận cuối cùng.

Dù Boeing khẳng định không có lỗi nghiêm trọng mới, 777X từng phát hiện nhiều vấn đề trong thử nghiệm chịu lực, mỏi kết cấu và hệ thống điều khiển. Đặc biệt, cơ cấu đầu cánh gập đòi hỏi sự phối hợp chặt giữa cơ khí và phần mềm.

Tháng 8/2024, Boeing phát hiện vết nứt ở phần giá treo động cơ, buộc phải ngừng bay thử đến tháng 1/2025. Ngoài ra, còn ghi nhận hiện tượng “ngẩng mũi bất thường” khi bay thử. Động cơ GE9X cũng từng phải chỉnh sửa thiết kế cánh tĩnh và thử nghiệm độ bền ở mức giới hạn, khiến chứng nhận kéo dài.

777X cũng đang gặp vấn đề chuỗi cung ứng. Các nhà thầu cung ứng linh kiện của Boeing đang gặp áp lực lớn từ lạm phát, chậm giao hàng và vấn đề kiểm soát chất lượng. Sau hàng loạt sự cố trong chương trình 737 MAX, Boeing phải siết chặt quy trình, đồng nghĩa tiến độ càng chậm.

Boeing cũng thận trọng khi chưa đẩy nhanh quá trình lắp ráp, nhằm tránh sai sót. CEO Ortberg cũng nhấn mạnh, hãng ưu tiên “sự ổn định hơn là tốc độ”.

Lập trường của Boeing và phản ứng thị trường

Ban lãnh đạo Boeing hiện ở thế khó, khi vừa phải thể hiện sự tự tin nhưng vẫn phải thừa nhận rủi ro. Công ty khẳng định mục tiêu chứng nhận năm 2026, song giới đầu tư ngày càng hoài nghi.

Giá cổ phiếu Boeing biến động mạnh mỗi khi xuất hiện tin đồn về khả năng trễ tiến độ, phản ánh sự mệt mỏi của thị trường trước chuỗi thất bại của hãng. Trong mô hình kế toán “reach-forward loss” hiện tại, chỉ cần trễ thêm một năm, chi phí phát triển sẽ tăng hàng tỷ USD.

Các hãng hàng không đặt mua 777X như: Lufthansa, Emirates, Qatar Airways đang mất kiên nhẫn. Lufthansa, đối tác đặt đơn đầu tiên, đã loại 777X khỏi kế hoạch khai thác ngắn hạn.

Nếu bàn giao tiếp tục bị lùi sang 2027, Boeing không chỉ mất thêm doanh thu mà còn đánh mất niềm tin của các khách hàng lớn. Sau gần một thập kỷ chờ đợi, các hãng nhiều khả năng yêu cầu bồi thường hoặc xem xét lại đơn đặt hàng.

Mỗi năm lùi lịch kéo theo chi phí cơ hội. Các hãng như Emirates, Lufthansa buộc phải tiếp tục khai thác 777 và A380 cũ, trì hoãn kế hoạch đổi mới và mở đường bay mới. Điều này cũng làm chậm các mục tiêu môi trường của họ.

Về dài hạn, việc giam vốn vào chương trình 777X khiến Boeing khó đầu tư vào các dự án khác như dòng máy bay tầm trung mới hay nâng cấp 787. Trong khi đó, Airbus có thể tiếp tục mở rộng lợi thế với A350-900 và A350-1000.

Thành công trong 18 tháng tới sẽ quyết định liệu Boeing có thể lấy lại danh tiếng kỹ thuật từng làm nên thương hiệu, hay tiếp tục chìm trong vòng luẩn quẩn khủng hoảng.

Nếu Boeing bàn giao được 777X vào 2026-2027, đây vẫn sẽ là máy bay hai động cơ thân rộng tiên tiến nhất từng được chế tạo, với tầm bay và hiệu suất vượt trội. Nhưng nếu tiếp tục trễ, 777X có thể là bước ngoặt khiến Boeing đánh mất vị thế dẫn đầu ngành hàng không dân dụng.